Karabet Tomayan

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Karabet Tomayan Efendi
Meclis-i Mebûsan
V.(3) dönem mebusu
Seçim bölgesi 1914 – Kayseri
Kişisel bilgiler
Doğum Mayıs 1852
Merzifon, Osmanlı Devleti
Ölüm ?
?
Milliyeti Osmanlı Ermeni
Evlilik(ler) Lucy Tomayan

Karabet Tomayan Efendi, (d. Mayıs 1852, Merzifon), Osmanlı Ermeni siyasetçi.

Erken dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Okul çağına geldiği yıllarda Lübnan'dan Merzifon'a gelen rahipler dönerlerken yanlarına kendi manastırlarında yetiştirmek üzere Tomayan'ı yanlarına aldılar. Oradaki öğrenimini tamamladıktan sonra Merzifon'a döndü.[1] Tomayan kalan eğitimini tamamlamak için İsviçre'nin Lozan şehrine gitti; orada 4 yıldan fazla Protestan bir üniversitede din eğitimi alarak aynı üniversitede hoca olarak çalışmaya başladı.[2] Lozan'dan eğitimini tamamlamış ve profesör unvanı almış olarak tekrar Merzifon'a döndü. Aynı zamanda kurulacak olan Merzifon Anadolu Koleji'nin müşterek idarecisi ve profesörü olarak gelmişti. 1886 yılında İsviçre’yi ziyaret etti ve bu ikinci ziyaretinde davasında kendisine yardımcı olacak Lucy Tomayan ile tanıştı ve evlendi.[3]

Ankara Mahkemeleri Süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Bundan sonra tüm Osmanlı, hatta başta İngiltere ve Amerika olmak üzere yurt dışında da Karabet Tomayan'ın adını duyuran olay meydana geldi. Bu olay 6 Ocak 1893 tarihinde Ankara ve Sivas vilayetleri dahilinde aynı anda biri “İslam Vatanperver Komitesi”, diğeri “Müslümanların Selametini İsteyen Hindistanlılar” imzasıyla hazırlanan bildiri asma olayıydı.[1] Yapılan ilk araştırmalar sonucunda ilanların Ermeniler tarafından dağıtıldığı ve bunun Müslümanlar tarafından yapıldığı izlenimi verilerek tüm bu şehirlerde büyük bir isyan başlatmak istedikleri ortaya çıktı. Bunun üzerine olaylara karıştığı tespit edilen Ermenilerin evlerinde kapsamlı bir arama faaliyeti başlatıldı ve bazı Ermeniler tutuklandı. Bu Ermeniler yaptıklarını pişmanlık ile itiraf ederek bildirilerin kendilerine Karabet Tomayan tarafından gönderildiğini ve Tomayan'ın Ermeni komitesi mührüyle mühürlenmiş mektubunu gördüklerini söylemişlerdi.[4] Merzifon ve çevresindeki olaylardan dolayı tutuklanan Ermeniler ve bunlar arasında bulunan iki Anadolu Koleji öğretmeninin davası birleştirilerek ve bölge mahkemesi olması dolayısıyla Ankara Mahkemesi’nde görülmeye başlandı. 59 sanık, devletin iç güvenliğini bozmak ve devlete bağlı vatandaşları kandırmak, saltanat aleyhine isyana davet etmek bu suretle Osmanlı Devleti’nin bir kısmını devlet idaresinden çıkarıp Ermenistan adıyla bağımsız bir hükûmet teşkil etmek iddiasıyla mahkeme huzuruna çıkarılıyorlardı. Başta İngiltere ve Amerika olmak üzere yabancı devletlerin de ilgiyle takip ettiği[1] Ankara İstinaf Mahkemesi’nin komisyonu Başkan ve iki yardımcısı Türk, üyelerden biri Katolik Ermeni, diğeri ise Rum olmak üzere 5 kişiden oluşuyordu.[5] Ankara İstinaf Mahkemesi’nin kararları son oturumu olan 10. oturumda, 12 Haziran 1893 Pazartesi günü verildi, Merzifon Anadolu Koleji’nin iki öğretmeni Tomayan ve Kayayan idama mahkûm edilenler arasındaydı.[6] Karar sonrası özellikle İngiltere Ermeni cemiyetleri ile onları destekleyen Hristiyan cemaatler ve misyoner teşkilatları gerek basın, gerekse düzenledikleri miting ve toplantılar sayesinde İngiltere kamuoyunda büyük bir tepkinin oluşmasını sağlamışlardı. Osmanlı hükûmeti Karabet Tomayan ile Ohannes Kayayan isimli iki suçlunun bir daha geri dönmemek üzere Osmanlı ülkesi dışına sürülmelerine Padişah tarafından izin verildiğini duyurdu.[1]

1914 Meclis-i Mebusan Seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Tomayan İngiltere ve Avrupa’daki tüm bu faaliyetlerine rağmen Osmanlı Devleti’ne yeniden dönme ümidini hiç kaybetmemişti.[1] Bunun en önemli delili ise 1914 seçimlerinden Kayseri milletvekili olarak aday gösterilmesi ve seçilmesidir. Yine aynı tarihlerde Londra’da Puzantiyon gazetesinde yer alan ve daha sonra Tanin gazetesinde de yayınlanan bir makalesinde Ermenilerin yaşadığı şehirlerde yapılacak ıslahatlarla ilgili olarak son derece olumlu ifadeler kullanmıştır. Tomayan aradan geçen seneler içinde adeta bir öz eleştiri yapmaktadır. Ermeni meselesini çıkaranların Ermeniler olmadığını, birçok meselede olduğu gibi bunun da Avrupalı devletlerin parlamentoları tarafından ortaya atıldığını söylemektedir. Tomayan bu yazıyı yazmaktaki amacını ise doğuda bulunan Ermenileri ihtiyatlı olmaya davet etmek olarak açıklamaktadır.[7] Bundan sonra Karabet Tomayan Meclis-i Mebusan vekili olarak Osmanlı ülkesine geri döndü, mecliste yapılan tartışmalara katıldı, Teşvik-i Sanayi Kanununu çıkarılması için görüşlerini beyan etti. Ancak Osmanlı Devleti’nin de I. Dünya Savaşı’na girmesi ile birlikte ülkeyi terk ederek İngiltere’ye gitti.[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f İskefiyeli, Zeynep (Mayıs 2018). "Karabet Tomayan'ın Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ermenilere Nasihatleri". Türkiyet Araştırmaları Dergisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. ss. 465-480. 
  2. ^ Adolphe Hoffmann, A l’Ombre du Croissant: Récit Oriental, Gen'eve: J.-H. Jehebner, Libraire-Editeur;Librairie Fischbacher, Paris, 1898, s.8.
  3. ^ Florence Balgarnie, “The Troubles in Armenia (Turkey) with the Exiles. Interview with Professor and Madame Thoumaian”, Great Thoughts, May 1 1895, s. 88-90
  4. ^ Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Esas Evrakı, (Y. EE), Defter No: 871, s. 373
  5. ^ BOA, Y. MTV, 74/77; Y. MTV. 74/94; Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS), 272/81; Osmanlı Belgelerinde Ermenileri (OBE), c. 12, Belge No: 175
  6. ^ Ceride-i Mehakim, No: 731, 1309: 10821-10826; Yıldız Perakende Umum Evrakı (Y. PRK. UM), 27/35, ss.182-184
  7. ^ Hüseyin Kazım Kadri, II. Meşrutiyetin Perde Arkası ve Makedonya, Arnavutluk, Ermenistan ile Suriye'nin Elden Çıkışı: Türkiye'nin Çöküşü, Yay. Haz., Yılmaz Daşcıoğlu, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 1992, ss. 141-142
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Karabet_Tomayan&oldid=26348904" sayfasından alınmıştır