Kabul ve kararlılık terapisi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Kabul ve kararlılık terapisi veya KKT (İngilizce: ACT) klinik davranış analizinin[1] psikoterapide kullanılan bir şeklidir. Kararlılık, davranış değişim stratejileri ile psikolojik esneklik sağlamak için çeşitli şekillerde harmanlanmış kabul ve farkındalık stratrejilerini kullanan kanıta dayalı psikolojik müdahale yöntemleri bütünüdür.[2] Hayes, Wilson ve Strosahl tarafından seksenlerin sonunda geliştirilen bu yaklaşım ilk olarak kapsayıcı uzak durma (comprehensive distancing) olarak adlandırılmıştır.[3][4][5]

Temeller[değiştir | kaynağı değiştir]

KKT, pragmatik bir felsefe olan fonksiyonel bağlamcılık ile geliştirilmiştir. KKT, İlişkisel Çerçeve Teorisi'ne (RFT) dayanır. Dil ve biliş ile ilgili kapsamlı bir teori olan RFT bir davranış analizi dalıdır. KKT'nin klasik bilişsel davranışçı terapiden (BDT) farkı insanlara düşünceleri, duyguları, duyuları, hatıraları veya diğer kişisel olayları kontrol etmek yerine onları fark etmeyi ve benimsemeyi öğretmesidir.

KKT şahsa kendini düşünce duygu his ve hatıralardan uzaklaşmadan her an gözlem yapan ve tecrübe eden self-as-context adı verilen olanadışı/üstün bir his ile fark etmesine yardımcı olur. KKT kişisel değerleri (values) açıkça ortaya koymayarak ve değerler uygun davranışlarda bulunarak bu süreç içerisinde hayata anlam katmayı, psikolojik esnekliği artırmayı hedefler.[3]

Batı felsefesinin varsayımı insanların kendi doğalarında normal sağlıklı olarak yaşamak iken KKT normallik yerine insan zihninin süreçlerinin yıkıcı olabileceğini varsayar.[6] KKT'nin çekirdek fikri psikolojik ızdırabın "yaşantısal kaçınma"dan, bilişsel engellerden, kavramsallaştırılmış kendilik ile ilişkilerden, şimdiki zamanla ilişkinin kaybından ve değerlere uygun olarak ihtiyaç duyulan davranışsal adımların sonucunda ortaya çıkan başarısızlıklardan kaynaklandığını ve bunların değerlere uygun davranışlardan alıkoyduğu için psikolojik katılığa sebep olduğudur. ACT İngilizce olarak şu iki kelime ile formülize edilmiştir:

FEAR:

  • Fusion with your thoughts (Düşüncelerinizle kaynaşma)
  • Evaluation of experience (Deneyimin değerlendirilmesi)
  • Avoidance of your experience (Deneyiminizden kaçınma)
  • Reason-giving for your behavior (Davranışınız için gerekçe)

ACT:

  • Accept your reactions and be present (Tepkilerinizi kabul edin ve hazır olun)
  • Choose a valued direction (Değerli bir yön seçin)
  • Take action (Harekete geçin)

Çekirdek prensipler[değiştir | kaynağı değiştir]

KKT danışan/hastaya psikolojik esneklik için yardımcı olurken 6 temel prensip kullanır:[6]

  1. Bilişsel ayrılma: Düşünce zihinsel imaj duygu ve hatıraları somutlaştırma eğilimini azlatan yöntemlerin öğretilmesi.
  2. Kabul: Düşüncelere izin vermek ve onlarla mücadele etmemek.
  3. Şimdiki zamanla irtibat kurma: Şimdiki zamanın ve yerin olamanın farkında olmak ve açık, yenilikçi, ilgili bir şekilde anı tecrübe etmek.
  4. Kendini gözlemek: Devamlı ve değişmeyen biliinc ve olağandışı bir duyu ile kendiliğe erişmesi
  5. Değerler: Şahsın gerçek kendisi için en önemli olanları keşfetmesi[7]
  6. Kararlı adım: Sorumluluk taşıyan, değerler uygun hedefler belirlemesi

Kanıt Desteği[değiştir | kaynağı değiştir]

2006 yılına kadar KKT 30 civarına kontrollü vaka serisi veya randomize klinik çalışmayla çeşitli hasta/problemleri olan danışan gruplarında değerlendirilmiştir.[8] 2011 yılında bu sayı neredeyse iki katına çıkmıştır.[9] Yeni kontrol çalışmaları da düzenli olarak devam etmektedir.Diğer tedavilerle karşılaştırıldığında Cohen's d skoru 0.6 civarındadır ve bu orta etki olarak nitelendirilir. Bazı çalışmalar ACT altın standart tedavi protokollerinden daha yüksek performans göstermiştir.[10][11][12]

Etkin olduğu bilinen tedavi seçenekleriyle kıyaslandığında etkisi şimdiye kadar 0.3 olarak belirlenmiş ki bu küçük bir değerdir.[13] Tüm kanıta dayalı psikoloji literatüründe bu karşılaştırma sıfıra yaklaşık bir değerdir. Fakat tüm bu karşılaştırmalar ve etki büyüklükleri dikkatle incelenmelidir çünkü birçok çalışma değişken ve görece küçük hasta gruplarıyla yapılmıştır, bu durum da allegiance effect' ile kontaminasyona sebep olabilir.

Karışık anksiyete bozuklukları ile yapılmış geniş bir çalışma KKT'nin altın standart olan BDT'ye üstünlüğünü ortaya konmuştur.[14]

Son yıllarda geniş ve daha iyi kontrollü çalışmalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Amerikan Psikoloji Birliği tarafından KKT'nin depresyonda orta kanıt desteği ve kronik ağrı konusunda güçlü kanıt desteği olduğunu ve psikoz ve iş stresi gibi birçok başka alanda da gözden geçirme çalışmalarının devam ettiği belirtmiştir.[15]

KKT nispeten yeni sayılabilecek kanıt desteği mevcuttur, ilk ciddi çalışmalar 1999 yılında "orijinal" KKT katbında yayınlamıştır. KKT'nin başlanhıçta kronik ağrı, anksiyete, sigaranın bırakılması, psikoz, iş yeri stresi, diyabet yönetimi, kilo kontrolü, epilepsi kontrolü, kendine zarar verme davranışları, yeme bozuklukları, tükenmişlik gibi geniş ve çeşitli alanlarda kanıta dayalı olarak etkinliği gösterilmiştir.[16] KTT ile ilgili çalışmalar daha sonra çocuklarda, ergen ve stajyerlerle yapılmış ve iyi sonuçlar alınmıştır.[11][17][18]

Meditasyonel analizler kabul, ayrışma, ve değerlerin klinik olarak fayda sağlarken KKT süreçlerinde nasıl etki edebileceğine dair muhtemel kanıtları ortaya koymuştur. İlgili olarak ayrıca bu süreçlerdeki eksikliğin birçok psikopatolojiye sebep olduğu kanıtlanmıştır.[19]

Benzerlikler[değiştir | kaynağı değiştir]

KTT; diyalektik davranış terapisi, fonksiyonel analitik psikoterapi, farkındalık temelli bilişsel terapi ve diğer kabul ve farkındalık tememli terapiler genel olarak "üçüncü dalga davranışçı terapiler" olarak sınıflandırılır.[20][21] İlk dalga 1920'lerde Pavlov'un klasik koşullanma ve edinsel koşullanma ile başlayarak, daha sonra 1970'lerde gelişen Kognitif Terapi ve ilgili teoriler ikinci kuşak olarak kabul edilir. 1980'lerin sonda ikinci kuşaktaki ampirik kısıtlılıklar ve felsefi problemler nedeniyle Steven Hayes tarafından ortaya konulan KKT teorisi davranışların içeriği ve bağlamına odaklanılması gerektiğini vurguladı.[22] KKT araştırmaları ızdırapa gark olan aslında şahısların problemlerini çözmek için duygusal savunmalarını kullandığının önermiştir.[23]

Steven C. Hayes bu grubu şöyle tasvir etmiştir:

Ampirik zemin ve ilke odaklı yaklaşım ile üçüncü dalga bilişsel ve davranışçı terapiler özellikle psikolojik fenomenlerin sadece şekline değil bağlamına ve fonksiyonlarına karşı da duyarlıdır, böylece doğrudan ve didaktik terapilere ek olarak bağlamı değerlendirme ve yaşantısal değişiklikle stratejilerine yatkındır. Bu tedaviler sınırlanmış problemleri eliminasyonun üzerine yaklaşımı geniş, esnek, ve etkili bir repartuar inşasının peşinde olma ve ilgili konuları hastalar için olduğu kadar klinisyenler içinde değerlendirilmesi eğilimindedir. Üçüncü dalga önceki bilişsel ve davranışçı tarapileri yeniden formüle eder ve sentezler; sorulara, konulara, daha önceki yaklaşımlarının öncelikli olarak işaret edilen alanlara anlamayı ve sonuçları güçlendirme umuduyla taşır.

KTT kabul ve kararlılıkla ilgili terapötik olmayan yaklaşımları adapte etmiştir. Bu eğitim süreci farkındalık, kabul ve değerlerle ilgili becerilerin klinik olamayan iş veya okul gibi kurumlarda geliştirilmesini de amaçlar; bu konuda yapılan çalışmalar da olumlu sonuçlar vermiştir. Eleştiriler Klinik psilojiyle uğraşan bazı kişiler tarafından KKT'nin önerdiği değişim ve mekanizmalarının ve psikolojik tecrübelere yaklaşımının diğer müdahale şekilerinden farklı olup, olmadığı konusunda sorgulamışlardır. Bu eleştiriler alanın liderleri tarafından KKT'nin kanıt desteğini artı ve eksileriyle sorgulamaya yönlendirilmiştir.[24]

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Klinik psikoloji alanında KKT’nin önerdiği değişim ve mekanizmalarının ve psikolojik tecrübelere yaklaşımının diğer müdahale şekilerinden farklı olup olmadığı konusunda sorgulamalar bulunmaktadır.[25][26] Bu eleştiriler alanın liderleri tarafından KKT’nin kanıt desteğini artı ve eksileriyle sorgulamaya yönlendirilmiştir.[27][28]

Profesyonel Organizasyonlar[değiştir | kaynağı değiştir]

KKT konusunda çalışmalar yürüten uluslararası organizasyonlar:

  • ACBS
  • ABAI
  • BABCP
  • APA

Ayrıca ACBS Türkiye Chapter'ı da Türkiye Bağlamsal Davranış Bilimleri Birliği adı ile faaliyetlerine başlamıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Jennifer C Plumb, Ian Stewart, Galway JoAnne Dahl, Tobias Lundgren (İlkbahar 2009). "In Search of Meaning: Values in Modern Clinical Behavior Analysis". Behav Anal. 32 (1). ss. 85-103. 3 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  2. ^ Hayes, Steven. "Acceptance & Commitment Therapy (ACT)". ContextualPsychology.org. 15 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  3. ^ a b Zettle, Robert D. (2005). "The Evolution of a Contextual Approach to Therapy: From Comprehensive Distancing to ACT". International Journal of Behavioral Consultation and Therapy. 1 (2). ss. 77-89. 11 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  4. ^ Murdock, N. L. (2009). Theories of counseling and psychotherapy: A case approach. Upper Saddle River, N.J: Merrill/Pearson
  5. ^ "Getting in on the Act - The Irish Times - Tue, Jun 07, 2011". The Irish Times. 7 Haziran 2011. 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2012. 
  6. ^ a b Harris, Russ (Ağustos 2006). "Embracing your demons: an overview of Acceptance and Commitment Therapy" (PDF). Psychotherapy in Australia. 12 (4). ss. 2-8. 8 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  7. ^ Robb, Hank (2007). "Values as Leading Principles in Acceptance and Commitment Therapy". International Journal of Behavioral Consultation and Therapy. 3 (1). ss. 118-23. 
  8. ^ Hayes, Steven C.; Luoma, Jason B.; Bond, Frank W.; Masuda, Akihiko; Lillis, Jason (2006). "Acceptance and Commitment Therapy: Model, processes and outcomes". Behaviour Research and Therapy. 44 (1). ss. 1-25. doi:10.1016/j.brat.2005.06.006. PMID 16300724. 
  9. ^ Ruiz, F. J. (2010). "A review of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) empirical evidence: Correlational, experimental psychopathology, component and outcome studies". International Journal of Psychology and Psychological Therapy. 10 (1). ss. 125-62. 14 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  10. ^ Lappalainen, R.; Lehtonen, T.; Skarp, E.; Taubert, E.; Ojanen, M.; Hayes, S. C. (2007). "The Impact of CBT and ACT Models Using Psychology Trainee Therapists: A Preliminary Controlled Effectiveness Trial". Behavior Modification. 31 (4). ss. 488-511. doi:10.1177/0145445506298436. PMID 17548542. 
  11. ^ a b Wicksell, Rikard K.; Melin, Lennart; Lekander, Mats; Olsson, Gunnar L. (2009). "Evaluating the effectiveness of exposure and acceptance strategies to improve functioning and quality of life in longstanding pediatric pain – A randomized controlled trial". PAIN. 141 (3). ss. 248-57. doi:10.1016/j.pain.2008.11.006. PMID 19108951. 
  12. ^ Zettle, R. D.; Rains, J. C.; Hayes, S. C. (2011). "Processes of Change in Acceptance and Commitment Therapy and Cognitive Therapy for Depression: A Mediation Reanalysis of Zettle and Rains". Behavior Modification. 35 (3). ss. 265-83. doi:10.1177/0145445511398344. PMID 21362745. 
  13. ^ Levin, Michael; Hayes, Steven C. (2009). "Is Acceptance and Commitment Therapy Superior to Established Treatment Comparisons?". Psychotherapy and Psychosomatics. 78 (6). ss. 380; author reply 380-1. doi:10.1159/000235978. PMID 19738405. 
  14. ^ Arch, Joanna J.; Eifert, Georg H.; Davies, Carolyn; Vilardaga, Jennifer C. Plumb; Rose, Raphael D.; Craske, Michelle G. (2012). "Randomized clinical trial of cognitive behavioral therapy (CBT) versus acceptance and commitment therapy (ACT) for mixed anxiety disorders". Journal of Consulting and Clinical Psychology. 80 (5). ss. 750-65. doi:10.1037/a0028310. PMID 22563639. 
  15. ^ Gifford, Elizabeth V.; Kohlenberg, Barbara S.; Hayes, Steven C.; Pierson, Heather M.; Piasecki, Melissa P.; Antonuccio, David O.; Palm, Kathleen M. (2011). "Does Acceptance and Relationship Focused Behavior Therapy Contribute to Bupropion Outcomes? A Randomized Controlled Trial of Functional Analytic Psychotherapy and Acceptance and Commitment Therapy for Smoking Cessation". Behavior Therapy. 42 (4). ss. 700-15. doi:10.1016/j.beth.2011.03.002. PMID 22035998. 
  16. ^ Hayes, Steven. "State of the ACT Evidence". ContextualPsychology.org. 22 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  17. ^ Murrell, Amy R.; Scherbarth, Andrew J. (2006). "State of the Research & Literature Address: ACT with Children, Adolescents and Parents". International Journal of Behavioral Consultation and Therapy. 2 (4). ss. 531-43. 
  18. ^ Gendron, Benedicte (2012). "Le développement du capital émotionnel au service du bien-être à partir de l'approche de la thérapie de l'acceptation et de l'engagement" [Development of emotional capital serving the emotional well being from the approach of acceptance and commitment therapy]. Martin-Krumm, Charles; Tarquinio, Cyril (Ed.). Traité de psychologie positive [Treatise on Positive Psychology] (Fransızca). De Boeck Supérieur. ISBN 978-2-8041-6614-4. [sayfa belirt]
  19. ^ Lundgren, Tobias; Dahl, Joanne; Hayes, Steven C. (2008). "Evaluation of mediators of change in the treatment of epilepsy with acceptance and commitment therapy". Journal of Behavioral Medicine. 31 (3). ss. 225-35. doi:10.1007/s10865-008-9151-x. PMID 18320301. 
  20. ^ Martell, Addis & Jacobson, 2001, p. 197
  21. ^ Öst, L.G. (Mart 2008). "Efficacy of the third wave of behavioral therapies: a systematic review and meta-analysis". Behaviour research and therapy. 46 (3). ss. 296-321. doi:10.1016/j.brat.2007.12.005. PMID 18258216. 
  22. ^ Leahy, R. L. (2004). Contemporary cognitive therapy: Theory, research, and practice. New York, NY: Guilford Press.
  23. ^ Hayes, S. C., & Smith, S., &. (2005). Get Out of Your Mind and into Your Life: The New Acceptance and Commitment Therapy Santa Rosa, CA.: New Harbinger Publications.
  24. ^ Hayes, S.C.; Bond, F.W.; Barnes-Holmes, D. & Austin, J. (2007). Acceptance And Mindfulness at Work: Applying Acceptance and Commitment Therapy And Relational Frame Theory to Organizational Behavior Management. Binghamton, NY: Haworth Press.[sayfa belirt]
  25. ^ Hofmann, Stefan G.; Asmundson, Gordon J.G. (2008). "Acceptance and mindfulness-based therapy: New wave or old hat?". Clinical Psychology Review. 28 (1). ss. 1-16. doi:10.1016/j.cpr.2007.09.003. PMID 17904260. 
  26. ^ Arch, Joanna J.; Craske, Michelle G. (2008). "Acceptance and Commitment Therapy and Cognitive Behavioral Therapy for Anxiety Disorders: Different Treatments, Similar Mechanisms?". Clinical Psychology: Science and Practice. 15 (4). s. 263. doi:10.1111/j.1468-2850.2008.00137.x. 
  27. ^ Öst, Lars-Göran (2008). "Efficacy of the third wave of behavioral therapies: A systematic review and meta-analysis". Behaviour Research and Therapy. 46 (3). ss. 296-321. doi:10.1016/j.brat.2007.12.005. PMID 18258216. 
  28. ^ Gaudiano, Brandon A. (2009). "Öst's (2008) methodological comparison of clinical trials of acceptance and commitment therapy versus cognitive behavior therapy: Matching Apples with Oranges?". Behaviour Research and Therapy. 47 (12). ss. 1066-70. doi:10.1016/j.brat.2009.07.020. PMC 2786237 $2. PMID 19679300. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kabul_ve_kararlılık_terapisi&oldid=31667546" sayfasından alınmıştır