I. Béla

I. Béla
Béla’nın Ópusztaszer Ulusal Miras Parkındaki büstü.
Macaristan Krallığının Kralı
Hüküm süresi	1060-1063
Önce gelen	I. András
Sonra gelen	Solomon
Doğum	1015 sonrası-1020 öncesi
Ölüm	1063 Devín yakınları
Defin	Szekszárd Manastırı
Eş(ler)i	Polonyalı Richeza
Çocuk(lar)ı	I. Géza, I. Ladislaus, Lampert, Sophia, Euphemia, Helena
Hanedan	Árpád Hanedanı
Babası	Vazul

I. Béla (d. ? - ö. 1063), 1060-1063 yılları arasında Macaristan kralı.

Babası Vazul, annesi ise Tátony aşiretine mensup bir kadındır. 1015 ile 1020 arasında doğduğu düşünülmektedir. Babası Vazul, Macaristan Büyük Prensi Taksony’nin torunudur. Vazul, kuzeni Kral I. István döneminde Nitra Dükü olarak krallıkta önemli bir konumdaydı. 1031 yılı Kral I. István’ın hayattaki tek oğlu ve tahtın varisi olan Imre’nin beklenmedik ölümüyle üyeleri içerisinde Vazul taht için en önemli aday konumdaydı. Ancak I. István, kuzeni Vazul’un pagan inançlara sahip olması nedeniyle onu varis olarak atamayıp, onun yerine kız kardeşinin Venedik Doju Otto Orseolo ile evliliğinden olan yeğeni Peter’i varisi ilan etti. Bir süre sonra I. István’a düzenlenen başarısız suikastte rolü olduğu iddiasıyla Vazul gözleri oyularak işkenceyle öldürüldü.

I. István tarafından krallık topraklarından sürgünle cezalandırılmaları üzerine Béla’da, kardeşleri Levente ve András ile birlikte Bohemya Dükü Oldřich’e sığındı. Burada o sırada kendisi de sürgünde gözetim hayatı yaşayan Polonya Kralı II. Mieszko ile tanıştılar. Miezko 1032’de Polonya’ya dönerken Béla ve kardeşlerini de yanında götürerek onlara iyi yaşam koşulları sağladı. Polonya’da halihazırda yaşanan kaos ortamı, 1034’de Mieszko’nun ölümüyle pagan isyanlarının daha da yoğunlaşmasına sebep olmuştu. Hatta Büyük Polonya’da soylulara ve din adamlarına karşı başlayan pagan isyanı nedeniyle II. Mieszko'nun tek oğlu ve mirasçısı I. Casimir’de krallığını terketmek zorunda kalmıştı. Bela’nın bu dönemde Polonya’da mı kaldığı yoksa Bohemya’ya mı gittiği konusu tartışmalıdır. Macar kroniklerinde Bela’nın Slav kökenli pagan Pomeranianlılarla mücadelesi ve isyancıların reisi ile yaptığı düello efsaneleştirilmiştir. Pagan isyanının bastırılmasında önemli rol alan Bela, 1039 yılında II. Miezko’nun kızı ve I. Casimir’in kardeşi olan Adelaide (Richeza) ile evlendi. Kendisi Polonya’da kalırken, kardeşleri Levante ve András’de I. Yaroslav’a sığınmak üzere Kiev’e gittiler.

Bela, Polonya’da iyi bir askeri kariyer yaparken Macaristan’da Peter ve Samuel Aba’nın krallıkları yaşanmış, 1044’de de Peter yeniden kral olmuştu. Ancak Peter’in krallığı Kutsal Roma İmparatoru’nun vasalı olarak yönetmesi ve krallıktaki önemli makamlara Alman ve Latin lordlarını ataması Macar soyluları ile krallıkta hala önemli sayıda olan pagan halkı rahatsız etmişti. Kardeşleri Levente ile I. András’in Macar soylularınca yaşadıkları Kiev’den krallığa davet edilmeleri ve 1046’da yaşanan Vata pagan ayaklanması akabinde kardeşi I. András yeni Macar kralı olmuştu.

I. András hükümdarlığının ilk yıllarında Kutsal Roma İmparatorluğunun krallığı üzerindeki etkisini kırmaya çalıştı. 1047’de kardeşi Levante’nin ölmesi nedeniyle, iyi bir askeri eğitim gören Polonya’daki kardeşi Béla’yı çağırarak ona Nitra ve Bihar bölgelerinin içerisinde olduğu krallığın üçte birini geniş yönetici ayrıcalıklarıyla Dük sıfatıyla yönetmesini sağladı. Kutsal Roma İmparatoru III. Heinrich’in 1050 ve 1052 yıllarında Macaristan’a düzenlediği seferlerin püskürtülmesinde kardeşi I. András’ın yanında yer aldı. Kral, kardeşiyle ilişkileri iyi bir temelde sürmekteyken 1053 yılında I. András’ın oğlu Solomon’un dünyaya gelmesi bu ilişkinin geleceğini bozmaya başlamıştı. 1057 yılında Kral I. András’ın oğlu Solomon’a taç giydirilerek varisi olarak ilan etmesi kardeşiyle olan ilişkisinde kırılma noktasını oluşturdu. Efsaneleşmiş anlatıya göre I. András 1059 yılında kardeşinin niyetini öğrenmek amacıyla onu Tiszavárkony’e davet etti. Burada kardeşi kendisinden krallık tacı ile ülkenin savunuculuğunu temsil eden kılıç arasında seçim yapmasını istemiş, Bela’da kılıcı seçmişti. Kılıç seçimini yaparak tahtta niyetinin olmadığını gösterse de kendisini endişeden kurtaramadı. Krallıktaki hakkı için ailesiyle birlikte aceleyle Polonya’ya giderek burada II. Bolesław’dan askeri yardım istedi. Bela, Polonya kralından aldığı askeri destekle 1060 yılı sonbaharında Macaristan’a dönerken, I. András’da Almanlar’dan yardım istedi. İki ordu arasındaki savaş Tisa Nehri ’nin doğu bölgesinde yaşandı. Yapılan savaşı kaybeden I. András ağır yaralı olarak Avusturya’ya kaçmak isterken Mosonmagyaróvár’da Bela’nın yandaşları tarafından yakalandı ve yetersiz bakım sonucu Zirc’te hayatını kaybetti.

Bela, kardeşinin ölümünden sonra 6 Aralık’ta Székesfehérvár’da taç giyerek Macaristan Kralı oldu. Kral olduktan sonra ülkesinde siyasi ve ekonomik bir dizi reform faaliyetlerinde bulundu. Her köyden iyi konuşan iki ihtiyar erkeği karar almasında yardımcı olması için Kraliyet Konseyi’ne çağırdı. Genişletilmiş konseyiyle finansal konularda önemli reformlarda bulunarak krallığındaki ekonomik bozulmayı önlemeyi başarabildi. Paganların topraklarında güçlenmesini önlediği gibi 1061’deki isyan hareketlerini de kısa sürede bastırdı. Bela ülkesinde huzuru tekrar sağlarken Kutsal Roma İmparatorluğu ile iyi ilişkiler sürmek istemiş ve barış yapılması için bazı adımlar atmıştı. Ancak 1063 yılı yazında Mainz’de Kutsal Roma İmparatorluğu prenslerinin katılımıyla gerçekleşen İmparatorluk Diyeti (Meclisi)’nde Béla’ya karşı harekete geçilerek Macar tahtına Solomon’un oturtulması kararlaştırıldı. Béla, Alman ilerleyişine karşı hazırlık yaptığı sırada Dömös’deki malikanesinde tahtının kubbesinin üstüne kazaen ya da sabotaj sebebiyle düşmesi sonucunda ağır yaralandı.^[1] Buna rağmen ordusunun başında olabilmek için sedyeyle Moson’a gittiği sırada 11 Eylül 1063’de Devín’deki Kinizsa Deresi civarında hayatını kaybetti. Cenazesi Szekszárd’da inşa ettirdiği manastırda defnedildi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]