Haplogrup R1a (Y-DNA)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Avrupa'da haplogroup R1a sıklığını gösteren harita

Haplogroup R1a veya haplogroup R-M420, İskandinavya ve Orta Avrupa'dan güney Sibirya ve Güney Asya'ya kadar uzanan, Avrasya'daki geniş bir bölgeye dağılmış bir insan Y-kromozom DNA haplogrubu.[1][2]

R1a yaklaşık 22.000[3] ila 25.000[2] yıl önce, alt kladı olan M417 (R1a1a1) ise yaklaşık 5.800 yıl önce farklılaşmaya başlayarak oluşmuştur.[4]M417 alt kladları olan Orta ve Doğu Avrupa’daki R1a-Z282'ün (R1a-Z280 dahil)[5] ve Asya’daki R1a-Z93’ün,[5][2] R1a1a’nın Avrasya Bozkırları'nda veya Orta Doğu ve Kafkasya bölgesinde farklılaştığını ortaya koymaktadır.[5] Bu alt kladların anayurdu, Proto-Hint-Avrupalıların kökenleri hakkındaki tartışmalarda rol oynamaktadır.

Köken[değiştir | kaynağı değiştir]

R1a'nın kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

R1a'nın oluşumu, yaklaşık 22.000[3] veya 25.000[2] yıl önce, son buzul çağı zamanda gerçekleşmiştir. Peter A. Underhill ve diğer araştırmacılar tarafından 2014 yılında yapılan detaylı bir çalışma, Avrasya'daki 126 farklı toplumdan 16,244 kişiyi kullanarak; “haplogrup R1a'nın oluşumunun, muhtemelen günümüzde İran'ın bulunduğu coğrafyada gerçekleştiğine dair güçlü kanıtlar olduğu" sonucuna varmıştır.

Coğrafi dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Yamnaya ve Corded Ware kültürlerine ait mezarlardan çıkartılmış bedenlerde R1a haplogrupları bulunmuştur.

Tarihi dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Haplogrup R1a, Corded Ware kültürü,[6][7] Urnfield kültürü, Sintaşta kültürü,[8] Andronovo kültürü,[9] Pazırık kültürü,[10] Tagar kültürü,[9] Tashtyk kültürü,[9] eski Tanaisliler,[11] Tarım mumyaları[12] ve Hsiung-nu aristokrasi[13] ile alakalı mezar ve kurganlardan çıkartılmış eski insan fosillerinde bulunmuştur.

2005 yılında Eulau yakınlarında (Almanya, Saksonya-Anhalt'da) keşfedilen ve yaklaşık MÖ. 2600'e olarak tarihinde yaşamış bir babanın ve iki oğlunun iskelet kalıntılarının Y-SNP işaretçisi SRY10831.2'nin varlığı hususunda test edilmiş ve sonuç pozitif çıkmıştır. Bu keşif R1a'nın, Avrupa’da en az 4600 yıl önce, Corded Ware kültürü ile bağlantılı olarak var olmuş olmasına kanıt oluşturmaktadır.[14]

Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa'da R1a1 alt kladı, %35 ila %65 arasında değişen sonuçlarla, Çekler, Macarlar, Polonyalılar, Slovaklar, Batı Ukraynalılar (özellikle Rusinler), Beyaz Ruslar, Moldovalılar ve Ruslar gibi Orta ve Doğu Avrupa halkları arasında en yüksek seviyelerde bulunur.[15][16][17] Baltık ülkelerinde, R1a1a frekansları Litvanya'dan (%45) Estonya'ya (yaklaşık %30) düşüş gösterir. [18] [19] [20] [17] [21]

İskandinav kökenli halklarda, Norveç ve İzlanda'da en yüksek seviyeye görülecek şekilde, erkeklerin %20 ila %30'unun R1a1a alt kladına sahiptir.[22][23] Vikingler ve Normanlar da R1a1a soyunu batıya doğru taşımış ve Britanya Adaları'nda görülen düşük R1a1a varlığının en azından bir kısmı bu halkların akınları sayesinde oluşmuştur.[24][25] Haplogrup R1a1a'nın Rostock'ta, %31.3 oranıyla bir zirve frekansına ulaştığı Doğu Almanya'da, bu ortalama %20 ila %30 arasındadır.[26]

Güney Avrupa'da R1a1a pek yaygın değildir, ancak Kuzey İspanya'daki Pas Vadisi, Venedik bölgeleri ve İtalya'daki Calabria gibi ceplerde önemli seviyelerde bulunmuştur.[27] Balkanlar, daha düşük frekanslar ve bölgeler arasında önemli farklılıklar göstermektedir. Örneğin bu oranlar Slovenya, Hırvatistan ve Yunan Makedonyası'nda %30’dan fazlayken, Arnavutluk, Kosova ve Yunanistan’da %10’dan daha azdır.[28] [20] [17]

Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Afganistan'da R1a1a, Peştunlar arasında %51, Hazaralar (%7) arasında da az da olsa görülmektedir. [29] Kazaklarda %7,[30] Kırgızlar %63.5,[31] Türkmenler %7,[31] Uygurlar 21.6,[32] Özbekler %25.1,[31] Tacikler 44.7,[31] Karakalpaklar %18.2,[31] Altaylar %46.9[33] arasında görülmektedir.

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

R1a'nın (mor) ve R1b'nin (kırmızı) dağılımı.
R1a'nın Asya dağılımı.

Güney Asya'da, R1a1a birçok demografik grupta, özellikle Hint-Aryan dilleri konuşan toplumlarda, sıklıkla yüksek oranda gözlemlenmiştir.[34][35]

Hindistan'da, Batı Bengal Brahminlerinde (%72)[35], Gujarat Lohanalarında (%60)[1], Khatrislerde (% 67)[1] ve Iyengar Brahminlerinde (%31)[35] bu haplogrup yüksek frekanslarda bulunur. Ayrıca Güney Hindistan'da Dravid dilleri konuşan Chenchu (%26), Valmikis ve Kota (22.58%)[36] halkları arasında gözlemlenmiş R1a1a oranları, kabilesel Güney Hintlerde de bu haplogrubun yaygın olduğunu düşündürmektedir.[37]

Haplogrup Pakistan'da, güneydeki Sindh ilindeki Mohanna kabilesi arasında %71 ve kuzeydeki Gilgit-Baltistan Baltileri arasında %46 oranında bulunur.[1] Sri Lanka Sinhalaları arasındaysa nüfusun %23'ünde R1a1a (R-SRY1532) bulunmuştur.[38] Nepal'in Terai bölgesindeki Chitwan Bölgesi'nin Hindularında bu frekans % 69 çıkmıştır. [39]

Doğu Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

R1a1a'nın sıklığı, Türkler, Azeriler, Kazaklar ve Yakutlar gibi bazı Türkçe konuşan gruplar arasında nispeten düşüktür, ancak Boa'nlar, Donşianlar, Salarlar ve Uygurlar gibi Kuzeybatı Çin'in bazı Türkçe veya Moğolca konuşan gruplarındaki seviyeler daha yüksektir (%19 ila %28).[40][41][42]

Batı Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

R1a1a, Batı Asya’nın çoğu yerinde, Ürdün gibi bölgelerde neredeyse hiç bulunmayacak, ancak Kuveyt, Türkiye ve İran’da çok daha yüksek seviyelerde bulunacak şekilde çeşitli frekanslarda bulunmaktadır. Kuveyt'teki Şimar (veya Şammar) Bedevi kabilesi %43 oranıyla Orta Doğu'da en yüksek frekansı göstermektedir.[43][44][45]

R1a, Türkiye Türklerinde ortalama olarak yaklaşık %7 oranında bulunur. Türkiye'de yaşayan Kürt topluluklarında bu oran nispeten daha yüksektedir.[46]

Yeni bir çalışma, Batı İran’ın Kürdistan İlinden alınan Kürt örneklerinde %20,3, Kuzey İran’da Mazandaran ilindeki Mazandaranilerde %9,7, Gilan ilindeki Gilak’larda %9,4, Yezd ilindeki Fraslarda %12,8 ve Zerdüştlerde 17.6%, İsfahan'daki Farslar arasında %18.2, Horasan Farslarında 20.3%, Afro-İranlılarda %16,7, Qeshmi halkında 18.4%, Hormozgan'da Farsça konuşan Bandari halkında %21.4 ve Sistan ve Belucistan Eyaletinde yaşayan Beluçlar arasında %25 oranlarında R-M17 haplogrubu tespit edilmiştir.[47]

Haplogrup R1a1a, kendilerini Levi ve Eşkenazi Yahudileri olarak tanımlayan İsrail vatandaşları arasında en yüksek seviyelerde bulunmuştur (Levitler, Yahudilerin yaklaşık% 4'ünü oluşturur). R1a1a'nın Eşkenazi Levilerde (%52) baskın haplogrup olduğunu, ancak Eşkenazi Kohenlerde (%1.3) nadir olduğu tespit edilmiştir.[16]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d Underhill 2009.
  2. ^ a b c d Underhill 2014.
  3. ^ a b Sharma 2009.
  4. ^ Underhill 2014, s. 130.
  5. ^ a b c Pamjav 2012.
  6. ^ Haak, Wolfgang; Brandt, Guido; Jong, Hylke N. de; Meyer, Christian; Ganslmeier, Robert; Heyd, Volker; Hawkesworth, Chris; Pike, Alistair W. G.; Meller, Harald; Alt, Kurt W. (25 Kasım 2008). "Ancient DNA, Strontium isotopes, and osteological analyses shed light on social and kinship organization of the Later Stone Age". PNAS. 105 (47). ss. 18226-18231. Bibcode:2008PNAS..10518226H. doi:10.1073/pnas.0807592105. PMC 2587582 $2. PMID 19015520. 
  7. ^ Brandit, G (2013). "Ancient DNA Reveals Key Stages in the Formation of Central European Mitochondrial Genetic Diversity". Science. 342 (6155). ss. 257-261. Bibcode:2013Sci...342..257B. doi:10.1126/science.1241844. PMC 4039305 $2. PMID 24115443. 
  8. ^ Allentoft 2015.
  9. ^ a b c Keyser, Christine; Bouakaze, Caroline; Crubézy, Eric; Nikolaev, Valery G.; Montagnon, Daniel; Reis, Tatiana; Ludes, Bertrand (2009). "Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people". Human Genetics. 126 (3). ss. 395-410. doi:10.1007/s00439-009-0683-0. ISSN 0340-6717. PMID 19449030. 
  10. ^ Ricaut, F. (2004). "Genetic Analysis of a Scytho-Siberian Skeleton and Its Implications for Ancient Central Asian Migrations". Human Biology. Cilt 76. s. 1. doi:10.1353/hub.2004.0025. 
  11. ^ Корниенко И. В., Водолажский Д. И. Ayrıca, Y-хромосомы в исследованиях древних популяций (daha fazla bilgi edinin) Ростов-на-Дону, Ростовский научно-исследовательский онкологический институт, Ростов-на-Дону, 2013.
  12. ^ Chunxiang, Li (2010). "Evidence that a West-East admixed population lived in the Tarim Basin as early as the early Bronze Age" (PDF). BMC Biology. 8 (1). s. 15. doi:10.1186/1741-7007-8-15. ISSN 1741-7007. PMC 2838831 $2. PMID 20163704. 27 Nisan 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  13. ^ Kim, Kijeong; Brenner, Charles H.; Mair, Victor H.; Lee, Kwang-Ho; Kim, Jae-Hyun; Gelegdorj, Eregzen; Batbold, Natsag; Song, Yi-Chung; Yun, Hyeung-Won; Chang, Eun-Jeong; Lkhagvasuren, Gavaachimed; Bazarragchaa, Munkhtsetseg; Park, Ae-Ja; Lim, Inja; Hong, Yun-Pyo; Kim, Wonyong; Chung, Sang-In; Kim, Dae-Jin; Chung, Yoon-Hee; Kim, Sung-Su; Lee, Won-Bok; Kim, Kyung-Yong (2010). "A western Eurasian male is found in 2000-year-old elite Xiongnu cemetery in Northeast Mongolia". American Journal of Physical Anthropology. 142 (3). ss. 429-440. doi:10.1002/ajpa.21242. ISSN 0002-9483. PMID 20091844. 
  14. ^ Haak 2008.
  15. ^ Balanovsky 2008.
  16. ^ a b Behar 2003.
  17. ^ a b c Semino 2000.
  18. ^ Kasperaviciūte 2005.
  19. ^ Battaglia 2008.
  20. ^ a b Rosser 2000.
  21. ^ Tambets 2004.
  22. ^ Bowden 2008.
  23. ^ Dupuy 2005.
  24. ^ Passarino 2002.
  25. ^ Capelli 2003.
  26. ^ Kayser 2005.
  27. ^ Scozzari 2001.
  28. ^ Pericić 2005.
  29. ^ Haber 2012.
  30. ^ Жабагин Максат Кизатович (2017). АНАЛИЗ СВЯЗИ ПОЛИМОРФИЗМА Y-ХРОМОСОМЫ И РОДОПЛЕМЕННОЙ СТРУКТУРЫ В КАЗАХСКОЙ ПОПУЛЯЦИИ ДИССЕРТАЦИЯ. ФЕДЕРАЛЬНОЕ ГОСУДАРСТВЕННОЕ БЮДЖЕТНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ. НАУКИ ИНСТИТУТ ОБЩЕЙ ГЕНЕТИКИ им. Н.И. ВАВИЛОВА, РОССИЙСКОЙ АКАДЕМИИ НАУК. Москва. 
  31. ^ a b c d e Wells, Spencer ve diğerleri. (2001). The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity. 
  32. ^ Hua Zhong ve diğerleri. (2010). Extended Y-chromosome investigation suggests post-Glacial migrations of modern humans into East Asia via the northern route. Mol Biol Evol. doi:10.1093/molbev/msq247. 
  33. ^ Tambets, Kristiina ve diğerleri. (2004). The Western and Eastern Roots of the Saami—the Story of Genetic “Outliers. Mitochondrial DNA and Y Chromosomes. 
  34. ^ Sahoo 2006.
  35. ^ a b c Sengupta 2006.
  36. ^ Arunkumar 2012.
  37. ^ Kivisild 2003.
  38. ^ "The Genetics of Language and Farming Spread in India" (PDF). 19 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2019. 
  39. ^ Fornarino 2009.
  40. ^ Wells 2001.
  41. ^ Wang 2003.
  42. ^ Zhou 2007.
  43. ^ Mohammad 2009.
  44. ^ Nasidze 2004.
  45. ^ Nasidze 2005.
  46. ^ Rosser, Z; Zerjal, T; Hurles, M; Adojaan, M; Alavantic, D; Amorim, A; Amos, W; Armenteros, M; Arroyo, E; Barbujani, G (2000). "Y-Chromosomal Diversity in Europe is Clinal and Influenced Primarily by Geography, Rather than by Language". The American Journal of Human Genetics. 67 (6). ss. 1526-43. doi:10.1086/316890. PMC 1287948 $2. PMID 11078479. 
  47. ^ Grugni 2012.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Haplogrup_R1a_(Y-DNA)&oldid=32031326" sayfasından alınmıştır