Fizik tedavi

Hipokrat'ın bir cihaz ile omuz çıkığı tedavisi yapmasının canlandırıldığı bir gravür

Fizik tedavi ya da İngilizce konuşulan ülkelerde yaygın adıyla fizyoterapi, yaralanma, hastalık, travma ya da yaşlılık gibi nedenlerle eksilme gösteren fonksiyonel hareketleri geri kazandırma amaçlı yapılan; elektrik akımı, sıcak ya da soğuk uygulaması, egzersizler ya da çeşitli uygulamalarla hastaların tedavisine verilen isimdir. Fizyoterapi, Tıp Fakültesinden sonra fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanlık eğitimini almış olan hekimlerce (fiziatrist) tanısı konmuş çok geniş hastalık durumlarını kapsar. Uzman hekim tarafından tanısı konmuş tedaviyi üniversitelerin Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü lisans programlarından mezun sağlık çalışanları (fizyoterapist) planlar ve uygular.

İlgili tedavi merkezlerinde hekim ve fizyoterapist birlikte çalışmaktadır. Tıp dilinde "optimum nöromüsküloskeletal fonksiyonu edinme veya geri kazanmayı amaçlayan tedavi" olarak açıklanan fizyoterapinin uygulanması bazen uzun yıllar sürebilir.

Fizyoterapide amaç, bireylerin yaşamsal faktörleri sağlıklı olarak yerine getirebilmesini sağlamaktır. Fizyoterapi, fiziksel uygulamanın dışında duygusallık ve sosyal ilişkiler gibi unsurları da kapsar. Tedavi uygulaması öncesinde birtakım laboratuvar bulguları ile muayeneye başvurulur. Fizyoterapi için özel bakım merkezleri -geriatri, nörolojik, fitness merkezleri ve spor eğitim tesisleri gibi alanlar- bulunmaktadır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Fizyoterapinin geçmişi Hipokrat zamanına kadar gitmektedir. Hastalar o zamanlarda da masaj, manuel terapi yöntemleri ya da hidroterapiyle, yani suyun tedavi edici özellikleri kullanılarak tedavi edilmeye çalışılıyordu.

Ancak profesyonel manada ilk fizyoterapi çalışmaları 17. yüzyılın başında Avrupa'da gerçekleşmiştir. İsveç'te 1813 yılında kurulan Royal Central Institute of Gymnastics (RCIG), fizyoterapinin de yapıldığı bilinen ilk kurumdur. Bu merkezde masaj, manipulasyon ve egzersiz yapılıyordu. İsveç, fizyoterapistlerine resmi sicillerini 1887'de İsveç Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Ulusal Heyeti aracılığıyla vermeye başladı.

1894'te İngiltere'de dört hemşire tarafından Chartered Society of Physiotherapy2 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. kuruldu. 1913'te Yeni Zelanda'da Otago Üniversitesi'nde Fizyoterapi Okulu açıldı. 1921'de Amerika'da Mary McMillan tarafından ilk Fizyoterapi Derneği kuruldu. Günümüzdeki adı American Physical Therapy Association 6 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'dır. (APTA).

1961'de Hacettepe Üniversitesi'nde Prof. Dr. İhsan Doğramacı tarafından Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu'nun açılmasıyla fizyoterapistlik mesleğinin Türkiye'de temelleri atılmıştır. Yüksekokul, Cumhurbaşkanlığı'nın resmi gazetede yayımlanan 09.01.2019 tarih ve 576 sayılı kararı ile ülkenin ilk Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Fakültesi olarak yapılandırılmıştır.^[1]

Önceleri masaj, traksiyon ve egzersizden ibaret olan fizyoterapi teknikleri gün geçtikçe çoğalmış ve fizyoterapistlere hastanelerde, tıp merkezlerinde, rehabilitasyon merkezlerinde, ortopedi kliniklerinde ve daha birçok alanda çalışabilme yetkisi kazandırmıştır.

Yöntemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Fizyoterapistler tedavi edilecek bölgede istedikleri etkiyi meydana getirmek için bazı terapötik (tedavi edici) ajanlardan faydalanırlar. Her hastalığın farklı bir prognozu ve patolojisi olduğundan fizyoterapist bilgi ve beceresini kullanarak tedavi için en uygun ajanı seçer ve uygular. Bu ajanların dokularda kan akımını artırmaktan, post-sinaptik inhibisyon ile ağrının blokajına kadar birçok fizyolojik etkisi vardır.

Yüzeyel ve derin sıcaklık ajanları: Hot-pack, parafin, kızılötesi (infrared), fluidoterapi, kısa dalga diatermi, uzun dalga diatermi, mikro dalga diatermi, ultrasound.

Soğuk ajanlar: Cold-pack, cryoterapi.

Hidroterapi yöntemleri: Daldırma banyoları, zıt banyolar, girdap banyoları (whirlpool), kelebek banyosu (hubbard tank), zıt duşlar, hidromasaj, su altı traksiyon banyosu, galvanik banyo, balneoterapi.

Elektroterapi ajanları: Galvanik akım, faradik akım, diadinamik akımlar, TENS (transcutan electrical nerve stimulation), interferansiyel akımlar, BEMER (biyo elektro manyetik enerji regülasyonu).

Manipulatif tedavi yöntemleri: Klasik masaj, konnektif doku masajı, lenf-ödem drenajı, mobilizasyon ve manipulasyon teknikleri.

Uzmanlık alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Fizik tedavi bilgi birikimi geniştir ve bu nedenle fizyoterapistler belirli bir klinik alanda uzmanlaşabilirler. Pek çok farklı fizik tedavi türü olsa da, Amerikan Fizik Tedavi Uzmanlıkları Kurulu on güncel uzmanlık sertifikasını listelemektedir. Bir uzmanlık alanında çalışan çoğu Fizyoterapist, akredite bir ihtisas programı gibi ileri eğitimlerden geçmiş olur. Ancak bireyler, ilgili uzmanlık kurulu tarafından belirlenen gereksinimlere ek olarak, kendi uzmanlık nüfuslarında 2.000 saatlik odaklanmış uygulama sonrasında uzmanlık sınavlarına girebilmektedirler.

Kardiyovasküler ve pulmoner[değiştir | kaynağı değiştir]

Kardiyovasküler ve pulmoner rehabilitasyon solunum uzmanları ve fizyoterapistler, çok çeşitli kardiyopulmoner bozukluklar veya kalp veya akciğer ameliyatı öncesi ve sonrası için terapi sunar. Kalp ameliyatına bir örnek Koroner arter baypas ameliyatı'dır. Bu uzmanlığın temel hedefleri arasında dayanıklılığın ve fonksiyonel bağımsızlığın arttırılması yer alır. Bu alanda kistik fibrozisde yaşanan akciğer sekresyonlarının temizlenmesine yardımcı olmak için elle terapi kullanılır. Pulmoner bozukluklar, kalp krizleri, Koroner arter baypas ameliyatı sonrası, kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve pulmoner fibroz tedavilerinde,^[2] kardiyovasküler ve pulmoner konusunda uzmanlaşmış fizyoterapistlerden fayda sağlanabilir.^[3]

Klinik elektrofizyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu uzmanlık alanı elektroterapi/fiziksel ajanları, elektrofizyolojik değerlendirmeyi (EMG/NCV), fiziksel ajanları ve yara tedavisini kapsar.

Geriatri[değiştir | kaynağı değiştir]

Geriatrik fizik tedavi, normal yetişkin yaşlanma sürecinden geçen insanlarla ilgili geniş bir alanı kapsar ancak genellikle yaşlı yetişkinlere odaklanır. Yaşlandıkça birçok insanı etkileyen birçok durum vardır ve bunlarla sınırlı olmamak üzere artrit, osteoporoz, kanser, Alzheimer hastalığı, kalça ve eklem değişimi, denge bozuklukları, idrar kaçırma, vb. ni içerir:

Geriatrik fizyoterapistler yaşlı yetişkinlerde bu tür durumlar için tedavi sağlama konusunda uzmanlaşmıştır.

Fiziksel rehabilitasyon, huzurevi sakinlerinin sağlığının ve günlük yaşam aktivitelerinin bozulmasını önleyebilir. Mevcut kanıtlar, günlük yaşamı, gücü, esnekliği, dengeyi, ruh halini, hafızayı, egzersiz toleransını, düşme korkusunu, yaralanmaları ve ölümü iyileştirmek için farklı türde fiziksel rehabilitasyonlara katılmanın fiziksel sağlığa faydalarını göstermektedir.^[4] Birkaç olumsuz olayla engelliliği azaltırken, fiziksel ve muhtemelen zihinsel durumu iyileştirmede hem güvenli hem de etkili olabilir.^[4]

Mevcut kanıtlar, fiziksel rehabilitasyonun, uzun süreli bakımda kalanlar için, birkaç olumsuz olayla birlikte engelliliği azaltmada etkili olabileceğini düşündürmektedir.^[4] Ancak faydalı etkilerin sürdürülebilir ve uygun maliyetli olup olmadığı sonucuna varmak yeterli değildir.^[4] Bulgular orta kalitede kanıtlara dayanmaktadır.

Yara tedavisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yara yönetimi fizik tedavisi, cildi ve ilgili tüm organları içeren durumların tedavisini içerir. Tedavi edilen yaygın koşullar yaralar ve yanıklardır. Fizyoterapistler hasarlı veya kirlenmiş dokuyu çıkarmak ve doku iyileşmesini desteklemek için cerrahi aletler, yara sulamaları, pansumanlar ve topikal ajanlar kullanabilir.^[5] Egzersiz, ödem kontrolü, atelleme ve kompresyon giysileri çok kullanılan diğer müdahaleler arasındadır. Bedensel uzmanlık alanında fizyoterapistlerin yaptığı iş, tıp doktorlarının veya hemşirelerin acil serviste veya triyajda yaptıklarına benzer şekilde çalışır.

Nöroloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Nörolojik fizik tedavi, nörolojik bozukluğu veya hastalığı olan bireylerle çalışmaya odaklanan bir alandır. Bunlar felç, kronik sırt ağrısı, Alzheimer hastalığı, Charcot-Marie-Tooth hastalığı (CMT), ALS, beyin hasarı, serebral palsi, multipl skleroz, Parkinson hastalığı, yüz felci ve omurilik yaralanmasını içerebilir. Nörolojik durumlarla ilişkili yaygın bozukluklar arasında görme, denge, yürüme, günlük yaşam aktiviteleri, hareket, kas gücü bozuklukları ve fonksiyonel bağımsızlığın kaybı yer alır.^[3]

Nörolojik fizik tedavide kullanılan teknikler geniş kapsamlıdır ve sıklıkla uzmanlık eğitimi gerektirir.

Nörolojik fizyoterapiye nörofizyoterapi veya nörolojik rehabilitasyon da denir. Hareket bozukluklarının fizik tedavisini sağlarken nörofizyoterapistlerin psikologlarla işbirliği yapması önerilir.^[6] Bu özellikle önemlidir çünkü fizik tedavi ve psikoterapiyi birleştirmek hastaların nörolojik durumunu iyileştirebilir.

Ortopedi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ortopedik fizyoterapistler tarafından tedavi

Ortopedik fizyoterapistler, ortopedik cerrahi sonrası rehabilitasyon, burkulma, gerginlik gibi akut travma, tendinopati, bursit gibi sinsi başlangıçlı yaralanmalar ve ve skolyoz gibi deformiteler dahil olmak üzere kas-iskelet sistemi bozukluklarını ve yaralanmalarını teşhis eder, yönetir ve tedavi eder. Bu fizik tedavi uzmanlığı çoğunlukla ayakta tedavi klinik ortamında bulunur. Ortopedi terapistleri, ameliyat sonrası ortopedik yöntemlerin, kırıkların, akut spor yaralanmalarının, artritin, burkulmaların, incinmelerin, sırt ve boyun ağrılarının, omurga rahatsızlıklarının ve amputasyonların tedavisi konusunda eğitilir.

Eklem ve omurga mobilizasyonu/muamelesi, kuru iğneleme (akupunktura benzer), terapötik egzersiz, nöromüsküler teknikler, kas yeniden eğitimi, sıcak/soğuk paketler ve elektriksel kas stimülasyonu (örneğin kriyoterapi, iyontoforez, elektroterapi) ortopedik ortamda iyileşmeyi hızlandırmak için kullanılan yöntemlerdir.^[7]

Pediatri[değiştir | kaynağı değiştir]

Pediatrik fizik tedavi, sağlık sorunlarının erken tespitine yardımcı olur ve pediatrik nüfusdaki bozukluklara yönelik fizik tedavi sağlamak için çeşitli yöntemler kullanır. Bu terapistler çeşitli konjenital, gelişimsel, nöromüsküler, iskelet veya edinilmiş bozuklukları/hastalıkları olan bebek, çocuk ve ergenlerin tanı, tedavi ve yönetimi konusunda uzmanlaşmıştır. Tedaviler temel olarak kaba ve ince motor becerilerin, denge ve koordinasyonun, güç ve dayanıklılığın yanı sıra bilişsel ve duyusal işlemleme/entegrasyonun geliştirilmesine odaklanır.

Sporcu sağlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Fizyoterapistler, eğlence amaçlı, yarı profesyonel (ücretli) ve profesyonel (tam zamanlı çalışan) katılımcılar da dahil olmak üzere sporcuların bakımı ve refahıyla yakından ilgilenir. Bu uygulama alanı 5 ana kategori altında atletik yaralanma tedavisini kapsar:

akut bakım – ilk yaralanmanın değerlendirilmesi ve tanısı;
tedavi – iyileşmeyi teşvik etmek için uzman tavsiyesi ve tekniklerin uygulanması;
rehabilitasyon – spora tam dönüş için ilerici yönetim;
önleme – Hareket değerlendirmesi gibi doğrudan yaralanmayla sonuçlandığı veya yaralanmanın öncüsü olarak hareket ettiği bilinen eksikliklerin tanımlanması ve ele alınması
eğitim – yaralanmaların önlenmesi veya tedavisine yardımcı olmak için uzmanlık bilgilerinin bireysel sporculara, takımlara veya kulüplere paylaşılması.

Profesyonel spor takımlarında çalışan fizyoterapistlerin genellikle ulusal kayıt kuruluşları aracılığıyla verilen özel bir spor sertifikası vardır. Spor ortamında çalışan çoğu Fizyoterapist aynı zamanda işbirlikçi spor hekimliği programlarında da aktiftir.

Kadın sağlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kadın sağlığı veya pelvik taban fizik tedavisi çoğunlukla kadın üreme sistemi, çocuk doğumu ve doğum sonrası ile ilgili kadın sorunlarını ele alır. Bu durumlar arasında lenfödem, osteoporoz, pelvik ağrı, doğum öncesi ve doğum sonrası dönemler ve idrar kaçırma yer alır. Aynı zamanda idrar kaçırma, pelvik ağrı, pelvik organ prolapsusu ve pelvik taban işlev bozukluğuyla ilişkili diğer bozuklukları da ele alır. Elle fizik tedavinin kısırlığı olan kadınlarda gebe kalma oranlarını arttırdığı birçok çalışmada gösterilmiştir.^[8]^[9]^[10]^[11]

Onkoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Onkoloji ve palyatif bakım alanında fizik tedavi, hem malign hem de malign olmayan hastalıklarda sürekli gelişen ve gelişen bir uzmanlık alanıdır. Erken tanı ve yeni tedaviler hastaların daha uzun yaşamasını sağladığından, her iki hasta grubu için fizik tedavi artık klinik yolun önemli bir parçası olarak kabul edilmektedir. Yaşam beklentileri ne olursa olsun, hastaların minimum düzeyde bağımlılıkla çalışabilmeleri ve yaşam kalitelerini optimize edebilmeleri için uygun düzeyde rehabilitasyona erişimleri olması gerektiği genel olarak kabul edilmektedir.

Kas hastalıkları
Nöroşirurji
Obstetrik-ürojinekolojik fizyoterapi
Ortez-protez ve biyomekanik
Romatizmal hastalıklar
Dermatoloji
Yutma bozuklukları

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 14 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ocak 2020.
^ Regan, Raja; Sampath, Kesava Kovanur; Devan, Hemakumar; Arumugam, Ashokan (3 Mayıs 2020). "Effectiveness of physiotherapy interventions on disease-specific and generic outcomes for individuals with cardiovascular diseases in India – a systematic review and Meta-analysis". Physical Therapy Reviews. 25 (3). ss. 159–174. doi:10.1080/10833196.2020.1792204. ISSN 1083-3196.
^ ^a ^b Inverarity L, Grossman K (28 Kasım 2007). "Types of Physical Therapy". The New York Times Company. Eksik ya da boş |url= (yardım);
^ ^a ^b ^c ^d Crocker T, Forster A, Young J, Brown L, Ozer S, Smith J, Green J, Hardy J, Burns E, Glidewell E, Greenwood DC ve diğerleri. (Cochrane Stroke Group) (Şubat 2013). "Physical rehabilitation for older people in long-term care". The Cochrane Database of Systematic Reviews, 2. ss. CD004294. doi:10.1002/14651858.cd004294.pub3. hdl:11250/2444982. PMID 23450551. KB1 bakım: göster-yazarlar (link)
^ Enoch S, Harding K (2003). "Wound Bed Preparation: The Science Behind the Removal of Barriers to Healing". Wounds. 15 (7).
^ Zečević I (Temmuz 2020). "Clinical practice guidelines based on evidence for cognitive-behavioural therapy in Parkinson's disease comorbidities: A literature review". Clinical Psychology & Psychotherapy. 27 (4). ss. 504–514. doi:10.1002/cpp.2448. PMID 32196842.
^ Cameron MH (2003). Physical agents in rehabilitation: from research to practice. Philadelphia: W. B. Saunders. ISBN 978-0-7216-9378-1.
^ Rice AD, Patterson K, Wakefield LB, Reed ED, Breder KP, Wurn BF, King Iii R, Wurn LJ (Şubat 2015). "Ten-year Retrospective Study on the Efficacy of a Manual Physical Therapy to Treat Female Infertility" (PDF). Alternative Therapies in Health and Medicine. 21 (3). ss. 32–40. PMID 25691329. KB1 bakım: göster-yazarlar (link)
^ Kramp ME (Ekim 2012). "Combined manual therapy techniques for the treatment of women with infertility: a case series". The Journal of the American Osteopathic Association. 112 (10). ss. 680–4. PMID 23055467.
^ Wurn BF, Wurn LJ, King CR, Heuer MA, Roscow AS, Hornberger K, Scharf ES (Şubat 2008). "Treating fallopian tube occlusion with a manual pelvic physical therapy". Alternative Therapies in Health and Medicine. 14 (1). ss. 18–23. PMID 18251317.
^ Wurn BF, Wurn LJ, King CR, Heuer MA, Roscow AS, Scharf ES, Shuster JJ (Haziran 2004). "Treating female infertility and improving IVF pregnancy rates with a manual physical therapy technique". MedGenMed. 6 (2). s. 51. PMC 1395760 $2. PMID 15266276.

[1] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 14 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ocak 2020.

[2] Regan, Raja; Sampath, Kesava Kovanur; Devan, Hemakumar; Arumugam, Ashokan (3 Mayıs 2020). "Effectiveness of physiotherapy interventions on disease-specific and generic outcomes for individuals with cardiovascular diseases in India – a systematic review and Meta-analysis". Physical Therapy Reviews. 25 (3). ss. 159–174. doi:10.1080/10833196.2020.1792204. ISSN 1083-3196.

[Inverarity-3] Inverarity L, Grossman K (28 Kasım 2007). "Types of Physical Therapy". The New York Times Company. Eksik ya da boş |url= (yardım);

[Crocker_2013-4] Crocker T, Forster A, Young J, Brown L, Ozer S, Smith J, Green J, Hardy J, Burns E, Glidewell E, Greenwood DC ve diğerleri. (Cochrane Stroke Group) (Şubat 2013). "Physical rehabilitation for older people in long-term care". The Cochrane Database of Systematic Reviews, 2. ss. CD004294. doi:10.1002/14651858.cd004294.pub3. hdl:11250/2444982. PMID 23450551. KB1 bakım: göster-yazarlar (link)

[5] Enoch S, Harding K (2003). "Wound Bed Preparation: The Science Behind the Removal of Barriers to Healing". Wounds. 15 (7).

[Zec2020-6] Zečević I (Temmuz 2020). "Clinical practice guidelines based on evidence for cognitive-behavioural therapy in Parkinson's disease comorbidities: A literature review". Clinical Psychology & Psychotherapy. 27 (4). ss. 504–514. doi:10.1002/cpp.2448. PMID 32196842.

[7] Cameron MH (2003). Physical agents in rehabilitation: from research to practice. Philadelphia: W. B. Saunders. ISBN 978-0-7216-9378-1.

[pmid_25691329-8] Rice AD, Patterson K, Wakefield LB, Reed ED, Breder KP, Wurn BF, King Iii R, Wurn LJ (Şubat 2015). "Ten-year Retrospective Study on the Efficacy of a Manual Physical Therapy to Treat Female Infertility" (PDF). Alternative Therapies in Health and Medicine. 21 (3). ss. 32–40. PMID 25691329. KB1 bakım: göster-yazarlar (link)

[pmid_23055467-9] Kramp ME (Ekim 2012). "Combined manual therapy techniques for the treatment of women with infertility: a case series". The Journal of the American Osteopathic Association. 112 (10). ss. 680–4. PMID 23055467.

[pmid_18251317-10] Wurn BF, Wurn LJ, King CR, Heuer MA, Roscow AS, Hornberger K, Scharf ES (Şubat 2008). "Treating fallopian tube occlusion with a manual pelvic physical therapy". Alternative Therapies in Health and Medicine. 14 (1). ss. 18–23. PMID 18251317.

[pmid15266276-11] Wurn BF, Wurn LJ, King CR, Heuer MA, Roscow AS, Scharf ES, Shuster JJ (Haziran 2004). "Treating female infertility and improving IVF pregnancy rates with a manual physical therapy technique". MedGenMed. 6 (2). s. 51. PMC 1395760 $2. PMID 15266276.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]