Erdebil (eyalet)
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Erdebil Eyaleti استان اردبیل / Ostān-e Ardabīl | |
|---|---|
| Konum | |
 | |
| Bilgi | |
| Yönetim merkezi:: | Erdebil |
| Alan : | 17.800 km² |
| Nüfus(2005): • Nüfus yoğunluğu : | 1.257.624 70,7/km² |
| İl sayısı: | 11 |
| Zaman dilimi: | IRST (UTC+03.30) |
| -Yaz (Yaz saati uygulaması): | IRST (UTC+04.30) |
| Diller: | Azerice Farsça Talişçe |
Erdebil Eyaleti, (Farsça: استان اردبیل, Ostān-e Ardabīl, Azerice: Ərdəbil), İran'ın 31 eyaletinden birisidir.
İran'ın İran Azerbaycanı adı verilen ve 3 eyaletini kapsayan bölgesinde yer alır. Ülkenin kuzeyinde yer alan eyalet kuzeyinden Azerbaycan, doğusundan yine Azerbaycan ve Gilan Eyaleti, güneyinden Zencan ve batısından Doğu Azerbaycan ile çevrilidir. Eyaletin 5 şehristanının (Parsabad, Bilasavar, Germi, Meşkinşehr ve Namin şehristanları) Azerbaycan ile 282,5 km'lik sınırı vardır. Aras ve Belha nehirleri, bu sınırın 159 km'lik kısmını oluşturur.
Erdebil, 1993 yılında çoğunluğu Doğu Azerbaycan'dan olmak üzere Gilan'ın kuzey bölgeleri de buraya bağlanarak ostan yapılmıştır. Toplam yüzölçümü 17.881 km2, nüfusu 1.257.624 kişidir. Yönetim merkezi eyalete adını veren Erdebil şehridir. İran Azerileri yaşamaktadır.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Erdebil bölgesinin tarihi Azerbaycan tarihinin bir parçasıdır. Çoğu İranlı tarihçiye göre, Erdebil şehri Sasani hükümdarı Firuz (457-489) tarafından kurulmuştur ve şehrin 1500 yıllık tarihi vardır. Avesta'ya göre ise, Zerdüşt, "Dan Usta" çayının (şimdiki Aras Nehri) yakınlarında doğmuş, "Avesta" kitabını Savalan Dağı'nın bulunduğu bölgede yazmış ve dinini Erdebil şehrinde tebliğ etmeye başlamıştır.
Araplar şehri kuşattığında, Erdebil İran'ın en büyük şehirlerindən biriydi ve Arap işgaline başarıyla dayanmıştır. Kent, Erdebil'in yerli hükümdarlarından Bani Sağın savaş karargahı olmuş, devletinin merkezini Marage'den buraya taşımış ve Moğol saldırılarından sonra da Erdebil Azeri Türkleri devletinin başkenti olarak kalmıştır. Safeviler devletinin kurucusu Şah İsmail'in hükümdarlığı zamanında bütün İran toprakları birleşmiş və Safevi devletinin başkenti Tebriz şehri olmuştur ve bu Şah Abbas'ın devrine dek sürmüştür. Safevilerin hakimiyeti devrinde ekonomik ve siyasi yönden Erdebil İran'ın en önemli şehirlerinden biri idi. Erdebil, İran'ı Avrupa'ya bağlayan önemli bir ticaret yolunun üstünde bulunması nedeniyle her devirde önemli olmuş ve gelişmiştir. İran'ın Gilan bölgesinden Avrupa'ya ipek ticaretinin ve Avrupa mallarının İran'a getirilmesinin merkezinde hep Erdebil olmuş, kent bu nedenle bir ticaret merkezine dönmüştür.
Eyaletin Osmanlı devleti idaresi altındayken nüfus tespiti yapılmış ve Liva-i Erdebil 8 nahiyeye ayrılmıştır. Bunlar; Erdebil, Serab (Sarab), Miyane, Pervane, Kanduvan, Germ (Germi), Heşt-rud (Haştrud), Tabtab.[1]
Coğrafya ve iklim[değiştir | kaynağı değiştir]
Erdebil serin bir iklime sahiptir. Yaz ayları boyunca sıcaklık 35 °C geçmez. Kışları ise oldukça sert soğuklar görülür. Sıcaklığın -25 °C geçtiği zamanlar olur.
Eyalet arazisi güneyde Elbruz Dağları'nın uzantılarının oluşturduğu engebeler sayılmazsa genelde düzdür. Harika bir doğal yaşam alanı oluşturan ve önemli dağcılık merkezlerinden Savalan Dağı da bu eyalet sınırları içindedir. Eyalet geneli geniş ormanlarla kaplıdır ve turistik öneme sahiptir. Özellikle Halhal yöresi ve Savalan dağının doğu yüzünde yoğun bir orman örtüsü bulunur.
Eyaletteki en önemli düzlük Mugan Ovası'dır. 300-350.000 hektarlık alanı kaplayan ova eyaletin en önemli tarım ve hayvancılık merkezidir.[2] Eyaletin kuzeyinde bulunan ve Azerbaycan ile İran arasında sınır oluşturan Aras Nehri eyaletteki en önemli akarsudur.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
Erdebil Eyaleti'nin toplam nüfusu 1.257.624 (2006) olup bu nüfusun çoğunluğunu Azeriler, az miktarını da Talişler oluşturur. Eyalette ağırlıklı olarak Azerice konuşulmaktadır.
Bazı önemli kentler ve nüfusları şu şekildedir:
Yönetim yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Erdebil Eyaleti kendi içinde 10 şehristana bu şehristanlarda 27 bahşa ayrılır. Eyalete bağlı olan şehristanlar ve bahşlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
| Sıra | Şehristan Adı | Nüfusu | Yönetim merkezi | Bağlı bahşlar |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Bilesuvar şehristanı | 54.471 | Bilesavar | Merkezî • Kışlak Deşt |
| 2 | Erdebil şehristanı | 542.930 | Erdebil | Merkezî • Hir |
| 3 | Germi şehristanı | 89.248 | Germi | Merkezî • Anguti • Muran |
| 4 | Halhal şehristanı | 92.315 | Halhal | Merkezî • Horşrüstem • Şahrud |
| 5 | Kovsar şehristanı | 27.472 | Givi | Merkezî • Firuz |
| 6 | Meşkinşehr şehristanı | 156.141 | Meşkinşehr | Merkezî • Arşak • Meşkin Şarki • Muradlı |
| 7 | Namin şehristanı | 59.242 | Namin | Merkezî • Vilkic • Anbaran |
| 8 | Nir şehristanı | 23.573 | Nir | Merkezî • Kurayim |
| 9 | Persabad şehristanı | 81.782 | Parsabad | Merkezî • Aslanduz • Tazekent |
| 10 | Sarein şehristanı | 17.197 | Sarein | Merkezî • Sabalan |
Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]
Bölgedeki önemli eğitim kurumları şunlardır: Erdebil Tıbbi Bilimler Üniversitesi, Mohageg Erdebili Üniversitesi, Erdebil İslami Azad Üniversitesi, Erdebil Payam Nur Üniversitesi, Erdebil Sure Üniversitesi, Halhal İslami Azad Üniversitesi, Parsabad İslami Azad Üniversitesi, Germi İslami Azad Üniversitesi
Günümüzde Erdebil[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzde Erdebil bulunduğu bölgenin en büyük ve önemli şehirlerinden biridir. Kentte pek çok tarihi eser bulunur ki çoğunluğu Safeviler devrine aiddir. Ayrıca İran'dan Azerbaycan'a ulaşan ana karayolu Erdebil'den geçmektedir. Zengin tabiatı ve şifalı kaplıcaları ile bölge İran'ın turizm merkezlerinden birisidir.
Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]
Eyaletin turistik yerleri şunlardır.
- Serayn Kaynak Suları: Erdebil'e 28 km. uzaklıktadır. Kaplıcanın suları romatizma ve sinir hastalıklarına iyi gelmektedir.
- Deşti Mugan: Erdebil'in tarım ve hayvancılık merkezidir. Turistik önemi vardır.
- Hudâ-âferin Köprüsü: Aras nehri üzerinde 100 m. arayla bulunan iki tarihi köprü. Bir kısmı Azerbaycan'a dahildir.
- Savalan Dağı
- Allah Allah Künbedi
- Halhal yöresinin ormanları
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Encyclopedia of Orient About Ardabil 31 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Erdebil,İran Carvan Tourism
- Erdebil 11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopædia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Meşkinşehr ile ilgili site
- Halhal ile ilgili site 23 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Erdebil şehriyle ilgili site 29 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 12 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010.
|  | |
