Carmen

Bu sayfada Carmen opera oyunundan bahsetmektedir. Sözcüğün diğer anlamları için Carmen (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Carmen

Carmen'in Prömiyer Afişi, 1875
Özgün isim	Carmen
Müzik	Georges Bizet
Libretto	Henri Meilhac ve Ludovic Halévy Prosper Mérimée'nin bir küçük romanından.
Gala	3 Mart 1875
İlk gösterim yeri	Opera Komik, Paris, Fransa
Oyuncular	Carmen: Tütün fabrikası işçisi çigan kadın (mezzo soprano veya dramatik soprano). Don José: Bir onbaşı, (tenor) Michaela: Don José'nin nişanlısı, (lirik soprano) Escamillo: Bir boğa güreşçisi, (bariton veya bas-bariton) Frasquita, çigan kadın (ağır mezzo soprano veya soprano) Mercedes, çigan kadın (mezzo-soprano) Le Dancaire, bir kaçakçı (bariton) Le Remendado, bir kaçakçı, (tenor) Zuniga, bir teğmen (bas) Moralès, bir onbaşı, (bariton) Lillas Pastia, bir hancı, (konuşma rolü) Bir kılavuz, (konuşma rolü)

Carmen, Fransız besteci Georges Bizet'nin 4 perdelik opera eseri. Ana konusu Mérimée'in Carmen adlı kısa romanından alınmıştır. Librettosu ise Meilhac ve Halévy tarafından yazılmıştır. Prömiyeri Paris'te, Opera Komik'te, 1875'te sahnelenmiştir.

Fransa'da 3 Mart 1875'te ilk sahnelendiğinde yerleşik opera ve ahlâk anlayışının ihlali gibi algılandığından olumsuz tepkilerle karşılanan eser, eleştirmenler tarafından yüzeysel, üstünkörü bulunmuş ve afişten kaldırılmıştır. Bizet bu üzücü olaydan üç ay sonra henüz 37 yaşındayken ölmüştür. Bu durum kimilerinin garip tahminlerine yol açmış, onun bu başarısızlık üzerine üzüntüden öldüğü söylentileri çıkmıştır. Hâlbuki Bizet eserin kaderini önceden sezmiş, o çağın ahlak kurallarına uygun olmayacağını anlamıştı. Metin yazarlarından Meilhac'a bu inancını belirtmiş, ilk geceden sonra suçun kendisinde olduğunu söyleyerek, özür dilemiştir.

Bizet birkaç yıl daha yaşasaydı operanın kısa bir zaman sonra tekrarlanışını, kazandığı muhteşem zaferi, dünya sahnelerine fırtına gibi yayılışını görecek başka eser yazmasa da mutlu bir hayat geçirecekti. Carmen, çevresindeki tartışmalar, çatışmalar, tereddüt ve önyargılar ne olursa olsun günümüzde bildiğimiz tek şey bu eserin opera repertuvarında çok az görülen bir ilgi toplamış olmasıdır.

Operanın hikâyesi 1830 civarlarında İspanyanın Sevil şehrinde geçer. Eserin baş kadını çok güzel ve ateşli bir tabiatı olan ve bir tütün fabrikasında işçi olarak çalışan bir çingene genç kız olan Carmen'dir. Aşkını kullanmada çok serbest olan Carmen, aşk alanında hiç tecrübesiz bir asker olan onbaşı Don José'yi kandırır. Bu ilişki yüzünden Don José eski nişanlısını bırakır. Birliğindeki üst rütbedeki subayların emirlerine karşı gelip askerlikten kaçar. Bir kaçakçı ekibinin üyesi olur. Carmen kendinden bıkıp boğa güreşçisi Escamillo ile aşk hayatına başlayınca kıskançlığından Carmen'i öldürür.

Roller[değiştir | kaynağı değiştir]

Konu özeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Mekân: Sevil, İspanya

Zaman: 1830

Not: Oeser versiyonunda III. Perde ve IV. Perde yerine III. Perde 1. Sahne ve III. Perde 2. Sahne bulunup eser 3 perde olarak sahnelenir.

Carmen, kısa bir prelüdle başlar. Hareketli ve neşeli havası bir boğa güreş ve bir sirk oyunun evvel çalınan parçaları hatırlatır. Ölüm motifi yankılanırken perde açılır.

I. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Sevil'de bir meydan Sağda bir sigara fabrikası, solda bir şehir muhafızları karakolu ve geri planda bir köprü bulunur.

Morales ve askerler karakol önünde nöbet tutmaktadırlar. Micaela girer ve onbaşı Don Jose'yi aradığını söyler; fakat Morales onun daha işe gelmediğini söyler; eğer isterse orada onlarla bekleyebileceğini belirtir. Fakat Micaela sonra geri döneceğini bildirip hızla oradan ayrılır. Nöbeti devir alacak muhafızlarla birlikte Zuniga ve Jose gelirler. Sokak çocukları onların yürüyüşünü taklit ederler (Koro:Avec la garde montante - "Nöbetteki muhafızlar ile").

Sigara fabrikasında paydos zili çalınır. Sigara işleyicisi kızlar fabrikadan çıkarlar ve orada birikmiş olan genç erkekler tarafından karşılanırlar. ("La cloche a sonné" - "Paydos zili çaldı"). En son Carmen çıkar ve oradaki bütün genç erkekler ona kendilerini ne zaman seveceğini sorarlar. (Quand je vous aimerai? - "Ne zaman seni seveceğim."). Ünlü "Habenara aryası"nı söyleyerek, Carmen kendini sevmeyen bir erkeği seveceğini söyler "Arya (Habenara): L'amour est un oiseau rebelle - "Aşk bir asi kuştur"). Gençler Carmen'e kendi aralarından bir sevgili seçmesi için yalvarırlar. (Carmen! sur tes pas, nous nous pressons tous!). Bunun üzerine Carmen eteğinde bulunan bir çiçeği orada kendine hiç aldırmamış tavırlı Don Jose'ye atar ve sonra diğer işçi kızlarla birlikte fabrikaya geri girer. Jose kızın bu küstahlığına sinirlenmiştir.

Micaela geri gelir, ona annesinden bir mektup getirmiştir ve ona bir öpücük verir (Parle-moi de ma mère! - "Annem hakkında bana bir şeyler söyle.") Jose hasretle evini hatırlamıştır ve mektubu okuyunca annesinin evine geri dönüp evlenmesini istediğini öğrenir. Micaela utanmıştır ve ayrılmaya hazırlanırken Don Jose onunla evlenmeye hemen hazır olduğunu bildirir.

Micaela'nın ayrılmasından hemen sonra fabrika içinden kadın çığlıkları gelmeye başlar; işçi kızlar dışarı fırlarlar ve karışıklık içinde şarkı ile bağrışırlar (Au secours! Au secours! - "Yardim! Yardim!") Don Jose ve Zuniga Carmen'in bir başka işçi kızla kavga ettiğini ve kavgada bıçak çekip rakibi kızın yüzünü yaraladığını öğrenirler. Zuniga Carmen'e buna karşı diyeceği olup olmadığını sorunca Carmen pervasızca bir şarkıya başlar ("Tra la la"). Zuniga bir tutuklama belgesi hazırlaması sırasında Carmen'i koruma altına tutmasını ister. Carmen o gece "yalnız onbaşı" olan gelecek sevgilisi ile surların gölgesinde geçireceği zamanı anlatan bir Seguidilla tipi bir şarkı söyleyip ellerini bağlayan ipleri çözmesi için Don Jose'yi kandırır (Près des remparts de Séville - "Sevil surlarının yanında"). Zuniga geri gelir ve Carmen onunla birlikte gitmeye başlar. Fakat birden döner Jose'yi yere iter ve etraflarını sarmış olan sigara işçisi kızlarının Zuniga'yla alay eden kahkahaları içinde, kaçmayı başarır.

II. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Lillas Pastia'nin hanında akşam. Masalar etrafa dağılmış. Subaylar ve çingeneler yemekten sonra dinlenmekteler

İki ay sonra Lillas Pastia'nın hanında Carmen ve arkadaşları Frasquita ve Mercedes şarkı söyleyip dans etmektedirler (Les tringles des sistres tintaient). Hancı, subayları handan uzaklaştırmak istemektedir. Zuniga Carmen ve arkadaşlarını birlikte tiyatroya gitmeye davet eder. Fakat Carmen daveti reddeder. Kendinin tutuklanmasından kurtulmasını sağladığı için rütbesini kaybeden ve hapse atılan Jose hapisten o gün çıkacaktır ve onu beklemektedir.

Toreador Escamillo 'yu takip eden bir alay hanın önünden geçerken Escamillo hana davet edilir (Vivat, vivat le Toréro). Escamillo ünlü Toreador şarkısını söyler (Toreador şarkısı: Votre toast, je peux vous le rendre) ve Carmen'le flört etmeye başlar. Fakat Carmen ona şu zaman için kendinin onunla birlikte olmasını ancak rüyalarda göreceğini bildirir.

Carmen, Frasquita ve Mercedes hariç handan ayrılırlar. O sırada Dancaire ve Remendado adlı kaçakçılar gelir ve kızlara Cebelitarik'tan kaçak getirdikleri malları nasıl ellerinden çıkaracaklarını açıklarlar. (Beşli: "Nous avons en tête une affaire"). Carmen onlarla birlikte girmez ve nedeni olarak da birine âşık olduğunu söyleyip herkesi şaşırtır.

Jose'nin sesi dışarıdan duyulur ("Halte là!"). Dancaire Carmen'e Don Jose'yi kandırıp kaçakçılara yardım etmesini sağlamasını söyler. Carmen'le yalnız kalan Jose ona hapishaneye gönderdiği altını geri verir ve o da hancıdan meyve ve şarap getirmesini ister.

Carmen ona subaylar için dans etme hikâyelerini anlatır ve ona sadece kendisi için kastenetlerle nasıl şarkı söyleyip dans ettiğini gösterir. ("Je vais danser en votre honneur...Lalala"). Bu şarkı ve dans sırasında askerleri kışlaya çağıran boru sesi duyulur. Jose kışlaya geri dönmek isteyince Carmen birden kızıp parlar. Ama Jose hapse gitmeden önce onun atmış olduğu ve bütün hapis boyunca kurutup saklamış olduğu çiçeği gösterip ona âşık olduğunu kanıtlar. (Çiçek şarkısı: La fleur que tu m'avais jetée) Carmen biraz yatışmakla beraber Jose'ye eğer kendini gerçekten severse çingene hayatına girmesi gerektiğini söyler (Non, tu ne m'aime pas).

Jose çingenelerin bir serbest hayatlarına gıpta etmektedir ama sonunda askerden kaçması gerekeceği için onlara katılmayı reddeder. Zuniga Carmen'i bulmak için tekrar gelir. Don Jose üstü olan subaya karşı kılıcını çekip düeloya hazırlanır. Fakat tam bu sırada kaçakçılar gelr ve onları yakalayıp silahlarını ellerinden alırlar. Zuniga esir düşer. (Bel officier). Don Jose ise hiç çaresiz onlara katılmak zorunda kalır ve Carmen'le birlikte kaçmaktan başka çaresi kalmamıştır. (Suis-nous à travers la campagne)

III. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir vahşi ıssız kayalık alanda geceleyin

Kaçakçılar Carmen ile Jose ile birlikte dağlık bir arazide kaçak mallarını taşımaktadırlar (Écoute, écoute, compagnons). Carmen Jose'den bıkmıştır ve bunu saklamayıp kendi köyüne dönmesi için onu alaya almakla açıkça ortaya koymaktadır. Carmen, Frasquita ve Mercedes iskambil kâğıtları ile oradakilerin fallarına bakarlar. (Mêlons! Coupons!). Frasquita ve Mercedes için fal serüven, aşk, servet ve lüks bir yaşam gösterir; hâlbuki Carmen'in falı hem kendi ve hem de Jose için ölüm öngörüsü göstermektedir. (En vain pour éviter les réponses amères). Kaçakçılar genç kadınları çağırıp gümrük memurlarını sanki büyüleyip malların gümrüksüz geçmesini sağlamak için çağırırlar. (Quant au douanier, c'est notre affaire) Herkes ayrılır sadece Jose malları korumak için onların başında kalır.

Miceala Jose'yi arayıp bulmak için bir kılavuz tutmuştur ve onu bulmuşlardır. Micaela kılavuzu geri gönderir ve Jose'yi Carmen'in elinden almak için yemin eder. (Je dis que rien ne m'épouvante). Jose'nin tüfeğiyle ateş ettiğini görür ve kayalar arasına saklanır. Jose'nin ateş ettiği Escamillo'dur. Ama yanına geldiği zaman Jose ve Escamillo çok yakın arkadaşlarmış gibi senli benli konuşmaya başlarlar. Escamillo Jose'yi tanımamaktadır ve Carmen'e sırsıklam âşık olduğunu anlatır ve Jose'nin o asker olduğunu bilmeden Carmen'in bir asker ile aşk serüveninin hikâyesini anlatmaya koyulur.

Buna kafası atan Jose, Escamillo'yu bir bıçak kavgasına çağırır. Birinci saldırısında Escamillo çok savunucu tedbirler aldığı için bir sonuç alamaz ve buna çok kızar; ikinci hücumunda ise bu kızgısı nedeniyle kendini koruyamayacak şekilde Escamillo'nun bıçağı önünde bulur; ama Escamillo bundan faydalanmaz ve işinin adam öldürme olmayıp hayvan öldürücüsü olduğunu söyleyip geri çekilir. Jose'nin üçüncü hücumda Escamillo'nun bıçağı kırılır; fakat tam bu sırada Carmen ve kaçakçılar dönerler ve onu ölümden kurtarırlar. Escamillo oradan ayrılır ama Sevil'de yapacağı boğa güreşine Carmen'i ve kaçakçıları davet eder. (Non, je ne partirai pas!)

Kaçakçı Remnendado kayalıklarda saklanan Miceala'yi bulup getirir. Miceala Jose'ye annesinin kendini görmeyi istediğini bildirir. Carmen bunu alay konusu yapar ve Jose annesini görmek için koyune gitmeyi kabul etmez. Fakat Micaela'nin annesinin ölüm yatağında olduğunu açıklamasından sonra fikrini değiştirir. Carmen'e geri döneceğine dair söz vererek oradan ayrılmaya karar verir. Uzaklaşmakta olan Escamillo'nun bir şarkı söylediği duyulur. Carmen bu sesi takibe koyulmaya hazırdır ama Jose onu engeller.

IV. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Sevil'de boğa güreşi arenası önündeki alan. O gün boğa güreşi olduğu için çok hareketli ve kalabalık

O günkü boğa güreşine Escamillo kaçakçıları da davet etmiştir. Alan ahali, mallarını satmaya çalışan tüccarlar ve çingenelerle doludur. (À deux cuartos!). Zuniga, Frasquita ve Mercedes kalabalık içindedirler; kızlarla Zuniga'ya Carmen'in artık Escamillo ile birlikte olduğunu açıklarlar. Matadorlar ve yardımcılarından oluşan grup (quadrilla) alayla gelmekte iken kalabalık ahali ve çocuklar onları şarkılarla ve alkışlarla karşılarlar. (Les voici! voici la quadrille). Carmen ve Escamillo kalabalık tarafından alkışlanmakta iken birbirlerine olan aşklarını ifade ederler ve Carmen şimdiye kadar hiç kimseyi Escamillo kadar sevmediğini açıklar.

Escamillo arenaya boğa güreşi için girdiği zaman Frasquita Carmen'e Jose'nin kalabalık içinde bulunduğunu ve bunun için çok temkinli olmasını söyler. (Carmen! Prends garde!). Fakat Carmen bunlardan hiç korkmaz aldırmaz tavırlar takınır. Carmen arenaya girmekte iken gözü dönmüş olan Jose onun yolunu keser; aşkını tekrarlar; Carmen'den aşkına karşılık ister ve birlikte uzaklara kaçıp yeni bir yaşama başlamalarını teklif eder. Fakat Carmen gayet sakin olarak artık onu sevmediğini söyler ve yaşamını değiştirmeyeceğini de bildirir. Serbest doğmuştur ve serbest ölecektir.

Arenadaki seyircilerin sesleri yükselmektedir. Carmen tekrar arenaya girmeye çalışır. Fakat Jose önünü kapatır. Jose bir defa daha Carmen'e kendine geri dönmesi için yalvarır. Fakat Carmen buna kızar ve parmağındaki Jose'nin kendine verdiği yüzüğü sanki hor görürmüş gibi yere atar. (Cette bague, autrefois). Jose bıçağını çekip onun göğsüne saplar. (Eh bien, damnée). Arenadaki seyirciler Escamillo'nun galibiyetine tezahürat yaparken Carmen son nefesini verir. Don Jose onun ölüsü önünde diz çöker. Seyirciler arenadan çıkarken Jose'ye Carmen'in ölüsünün yanında diz çökmüş onun katili olduğunu itiraf ederken bulurlar. (Ah! Carmen! ma Carmen adorée!).

Ünlü müziksel parçalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Uvertür

I. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

• Avec la garde montante Çocukların korosu
• L'amour est un oiseau rebelle, Habanera Carmen aryası
• Parle-moi de ma mère!, İkili: Don Jose ve Micaela
• Près des remparts de Séville, Seguidilla: Don Jose için Carmen.
• Intermezzo (II. Perdedeki Haltelà, Qui va là? Dragon d'Alcala! şarkısına giriş)

II. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

• Les tringles des sistres tintaient, Çingene kadınlar şarkısı Carmen, Frasquita, Mercedes
• Votre toast, je peux vous le rendre... Toreador, en garde, Escamillo
• Nous avons en tête une affaire, Beşli: Mercedès, Frasquita, Carmen, Remendado ve dansör
• Je vais danser en votre honneur, İkili: Don Jose ve Carmen,
• La fleur que tu m'avais jetée, Don Jose aryası
• Bel officier, bel officier, final ensanbl
• Intermezzo (Andantino quasi allegretto)

III. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mêlons!, Coupons! Üçlü: Frasquita, Mercedes, Carmen ve Carmen aryası
• En vain pour éviter les réponses amères"
• Je dis que rien ne m'épouvante Micaela aryası
• İntermezzo (Allegro vivo)

IV. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

• A deux cuartos, Satıcılar korosu
• Les voici, le quadrille!, Kalabalık ve çocuklar korosu
• C'est toi! C'est moi! İkili ve final: Carmen, Don Jose

Medya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Toreador'un şarkısı. Tenör "Pasquale Amato" tarafından 1911de:

• Prelüd.IV. Perde'de boğa güreşi hazırlığı ve toreodarun şarkısından oluşturulmuş. Damrosh Orkestrası 1903.

• II. ve III. Perde arasinda İntermezzo:

• III. ve IV. Perde arasinda İntermezzo:

Çeşitli uyarlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Filmografi[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1915 : Carmen - ABD sessiz film. Yönetmen: Cecil B. DeMille ;
• 1915 : Burlesque on Carmen ABD sessiz film. Yönetmen: Charlie Chaplin
• 1918 : Carmen, - Alman sessiz film. Yönetmen:Ernst Lubitsch
• 1927 : The Loves of Carmen - ABD filmi. Yönetmen: Raoul Walsh
• 1945 : Carmen - ABD filmi. Yönetmen:"Christian-Jaque"
• 1954 : Carmen Jones - ABD filmi. Yönetmen:Otto Preminger. Oscar Hammerstein II tarafından bir müzikal'in filmi
• 1983 : Carmen - İspanyol filmi. Yönetmen: Carlos Saura
• 1983 : Prénom Carmen, - Fransız filmi. Yönetmen: Jean-Luc Godard
• 1984 : Carmen - Opera filmi. Yönetmen: Francesco Rosi
• 1984 : La Tragédie de Carmen - Tiyatro oyunu yapımından üç film: Yönetmen: Peter Brook
• 2001 : Carmen: A Hip Hopera - ABD filmi. Yönetmen: Robert Townsend ve Michael Elliot. Başrollerde: Beyoncé, Mos Def, Jermaine Dupri, Lil Bow Wow
• 2003 : Carmen - İspanyol filmi. Yönetmen: Vicente Aranda
• 2004 : Carmen de Khayelitsha (U-Carmen e-Khayelitsha) - Güney Afrika filmi. Yönetmen:Mark Dornford-May"

Bale eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1949: Carmen balesi - Koreografisi "Roland Petit" tarafından.
• 1967: Carmen Suite balesi - Koreografisi "Alberto Alonso" tarafından.
• 2000: The Car Man balesi - Koreografisi "Matthew Bourne" tarafından.
• 2007: Carmen, Felemenko danslı bale - Koreografi "Sara Baras" tarafından.

Müziksel kompoziyon[değiştir | kaynağı değiştir]

• Fantaisie sur Carmen besteleyen "Pablo de Sarasate"

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Opera
• Georges Bizet
• Prosper Mérimée

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• İngilizce Wikipedia "Carmen" maddesinden kısmen uyarlanarak hazırlanmıştr. [1]11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Carmen ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Wikisource'da "Carmen" operası librettosu10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca) (Görülme tarihi:12.3.2009)
• "Carmen" operası ses kayıtları listesi8 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Görülme tarihi:12.3.2009)
• Bir diğer "Carmen" operası ses kayıtları listesi8 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Görülme tarihi:12.3.2009)
• "Carmen" operası ve uyaralamarının sinema ve TV filmleri listesi7 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Görülme tarihi:12.3.2009)
• "Carmen" operası tümü için piyano notaları ve notlar29 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Görülme tarihi:12.3.2009)
• "YouTube" websitesinde "Carlos Kleiber: Carmen (Bizet) Vienna Opera, 1978 (complete)" maddesi Tum opera Vienna Operevi Orkestra sefi:Carlos Kleiber [2]8 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Görülme tarihi:11.3.2016)