Bizans bürokrasi ve aristokrasisi

Bizans İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu'ndan miras kalan karmaşık bir aristokrasi ve bürokrasi sistemine sahipti. Hiyerarşinin zirvesinde imparator duruyordu; ancak "Bizans bir cumhuriyetçi mutlak monarşiydi ve ilahi haklara sahip bir monarşi değildi".^[1] İmparatorluk verasetiyle ilgili yazılı yasalar yoktu ve Roma Cumhuriyeti hiçbir zaman resmen kaldırılmadı, bu nedenle İmparator, hem Senato (Synkletos) hem de Ordu tarafından resmi olarak seçilmeliydi. Gerçekte, Senato yetkisi zamanla ciddi şekilde kısıtlandı ve Ordu pratikte seçim konusunda tekel konumuna geçti. Ayrıca, yarı cumhuriyetçi bir varlık iken, İmparatorlar genellikle çocuklarının halefini dolaylı yollarla, örneğin onları ortak imparator olarak atamak gibi, sağlamayı başardılar. Yazılı veraset kanunlarının ve usullerinin yokluğu ve İmparatorluğun askerileştirilmiş devleti, çok sayıda darbe ve isyana yol açarak, Malazgirt yenilgisi gibi birçok feci sonuçlara yol açtı.

İmparatorun altında, çok sayıda memur ve saray görevlisi, imparatorluğu yönetmek için gerekli olan karmaşık idari mekanizmayı çalıştırıyordu. Bu görevlilere ek olarak, imparatorun tebasına veya dost yabancı yöneticilere verdiği çok sayıda onursal unvan da vardı. İmparatorluğun var olduğu bin yıldan fazla bir süre boyunca, farklı unvanlar benimsendi veya kullanım dışı kaldı ve birçoğu prestij kaybetti veya kazandı. İlk başta imparatorluğun çeşitli unvanları, geç Roma İmparatorluğu'nunkilerle aynıydı. Bununla birlikte, Herakleios imparator olduğunda (h. 610-641), unvanların çoğu geçersiz hale geldi. I. Aleksios zamanında (h. 1082-1118), pozisyonların çoğu ya yeniydi ya da büyük ölçüde değiştirildi. Ancak o zamandan itibaren, 1453'te Bizans İmparatorluğu'nun çöküşüne kadar esasen aynı kaldılar.

Arka plan tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken Bizans döneminde (4. yüzyıldan 7. yüzyılın başlarına kadar) hükûmet sistemi, Roma döneminin sonlarında Diocletianus ve I. Konstantin döneminde kurulan modeli izledi, sivil ve askeri ofisler arasında katı bir ayrım ve göreve karşılık gelen bir dizi unvan vardı. Senato'ya üye olup olmaması en önemli ayırt edici özellikti.^[2] 7. yüzyılda Bizans devletinin Müslüman fetihleri karşısında büyük toprak kaybı nedeniyle dönüşüm sonucu, bu sistem ortadan kalktı ve Bizans devletinin "klasik" veya orta döneminde (8.-11. yüzyıllar) yeni, saray merkezli sistem ortaya çıktı. Bunda, her makam tarafından eski, artık kullanılmayan, kamu kurumlarından ve belirli bir seviyedeki rütbelerden türetilen yeni unvanlar verildi.

Protospatharios (Kelime anlamıyla "ilk kılıç taşıyıcısı"; aslen İmparatorun korumalarının başı) rütbesinden her memur gibi üst makamın büyük bir bölümünü içeren bir senato sınıfı yerinde kaldı.^[2] Bu dönemde birçok aile birkaç yüzyıl boyunca önemli kaldı ve birçok imparator aristokrasiden çıktı. Biri metropol sivil aristokrasisi diğeri vilayet askeri olan iki grup ayırt edilebilir, ikincisi bölgesel olarak kalmaya devam edip, geniş topraklara sahipti, ancak görünüşe göre dönemin Batı Avrupa'nın aksine kendilerine ait askerî güçleri yoktu.

10. ve 11. yüzyıllar, aristokrasinin öneminin arttığını ve aristokrasiye katılan yeni ailelerin sayısının arttığı görülür. 11. yüzyılın sonundaki felaket kayıplar, yeni Komninos Hanedanı'nın elinde, imparatorluk idari sisteminin yeniden düzenlenmesine neden oldu: eski makamlar ve unvanlar yavaş yavaş kullanılmaz hale gelirken, öncelikle, sahiplerinin İmparator ile aile ilişkilerinin yakınlığını ifade eden bir dizi yeni rütbeler ortaya çıktı.^[2] Komninos önderliğindeki İmparatorluk ve daha sonra Paleologos halefleri, esasen toprak sahibi aristokrasiye dayanıyordu ve devletin yönetimini, aralarında evlenen sınırlı sayıda aristokrat aile tarafından sıkı bir şekilde kontrol altında tutuyordu. Örneğin 11. ve 12. yüzyılda, bu kadar büyük bir devlet için çok küçük bir sayı olan 80 kadar sivil ve 64 askeri soylu aile tespit edilmiştir.^[3] Son olarak, Pseudo-Kodinos tarafından bildirildiği üzere Paleologos sisteminde, birisi eskinin yüksek rütbelerinin düşürüldüğünü ve diğerlerinin yerini aldığını ve makam ile rütbe arasındaki eski ayrımın ortadan kalktığını yüzyılların birikmiş isimlendirmesi ile ayırt edilebilir.^[2]

İmparatorluk unvanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bunlar en yüksek unvanlardı, genellikle imparatorluk ailesinin üyeleriyle veya imparatorun dostluğunu arzuladığı çok seçkin birkaç yabancı hükümdarla sınırlıydı.

İmparatorlar tarafından kullanılan unvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Basileus (βασιλεύς): Başlangıçta Roma İmparatorluğu'nun Yunanca konuşulan bölgelerindeki herhangi bir krala atıfta bulunan Yunanca "egemen" kelimesi. Aynı zamanda Perslerin Şah da atıfta bulunur. Herakleios bunu 629'da kabul etti ve "imparator" için Yunanca kelime oldu. Herakleios ayrıca otokratör (αὐτοκράτωρ - "otokrat", "otonom hükümdar") ve Kiryos (κύριος - "lord") unvanlarını da kullandı. Bizanslılar, "basileus" terimini Hristiyan hükümdarlar arasında yalnızca Konstantinopolis'teki imparator için ayırdılar ve Batı Avrupa krallarından Latince rex ("kral") kelimesinin Helenleşmiş bir biçimi olan rēgas olarak söz ettiler. Dişi formu basilissa bir imparatoriçeye atıfta bulunur. İmparatoriçe eusebestatē avgousta ("En Dindar Augusta") olarak hitap edildi ve ayrıca kiria ("Leydi") veya despoina ("despot" unvanının dişi formu, aşağıya bakın) olarak adlandırıldı. Primogenitür veya aslında verasetin kendisi, Bizans imparator yerine geçmede asla yasal olarak kurulmadı, çünkü prensipte Roma İmparatoru Senato, Halk ve Ordu tarafından ortak ilan edilirdi. Bu, Roma "cumhuriyetçi" geleneğine sıkı sıkıya bağlıydı, burada kalıtsal krallık reddedildi ve İmparator, sözde Cumhuriyet'in çeşitli bürolarının tek bir kişiye birleşmesiydi. Pek çok imparator, ilk doğan oğullarının taht hakkını güvence altına almaktan endişe duyarak, onları henüz çocukken ortak imparator olarak taçlandırdılar, böylece kendi ölümleri üzerine tahtın bir an bile boş kalmayacağına dair güvence verdiler. Böyle bir durumda emperyal seçime duyulan ihtiyaç hiçbir zaman ortaya çıkmadı. Bazı durumlarda, yeni İmparator bir önceki İmparatorun dul eşiyle evlendikten sonra veya aslında önceki İmparatoru tahttan çekilip keşiş olmaya zorladıktan sonra tahta çıktı. Bazı imparatorlar da askeri bir yenilginin ardından örneğin yetersizlik algısı nedeniyle tahttan indirildi ve bazıları öldürüldü.
• Porphyrogennētos (πορφυρογέννητος) – "Mor Oda'da Doğan": Tahta yükselişlerinin meşruiyetini vurgulamak isteyen imparatorlar, bu unvanı isimlerine eklediler, yani imparatorluk sarayının doğum odasında (Mor mermer levhalarla panelli olduğu için Porphyra olarak adlandırılır) hüküm süren bir imparatora ve bu nedenle herhangi bir aksini iddia etmenin ötesinde meşruydu.
• Autokratōr (αὐτοκράτωρ) – "otonom hükümdar": bu başlık orijinal olarak imperator ile eşdeğerdi ve imparatorlar tarafından kullanıldı.
• Basileus Autokratōr (Grekçe: βασιλεύς αὐτοκράτωρ) iktidardaki birkaç ortak imparatorun (συμβασιλεῖς, symbasileis) kıdemli olan için ayrılmış unvanların bir kombinasyonuydu ve önemli siyasi gücü elinde bulunduran kişiyi ifade ediyordu.

İmparator ailes, tarafından kullanılan unvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Despotēs (δεσπότης) – "Lord": Bu unvan, I. Justinianus'tan beri imparatorlar tarafından kullanıldı ve hüküm süren imparatorların oğulları için onursal bir unvandı. Basileus anlamında sikkelerde yoğun bir şekilde yer aldı. 12. yüzyılda I. Manuil, imparatordan sonra en yüksek "ödüllü" unvan olarak ayrı bir unvan yaptı. Bu türden ilk despotēs aslında bir yabancı olan Macaristan'dan III. Béla idi, bu Macaristan'ın Bizans'a bağımlı bir devlet olarak kabul edildiğini gösterir. Daha sonraki zamanlarda, bir despot, bir despotluğa sahibi olabilirdi; örneğin, Merkezi Mistra'da bulunan Mora Despotluğu, 1261'den sonra Bizans tahtının varisi tarafından tutuldu. Dişi form, despoina, bir kadın despotu veya bir despotun karısını ifade ediyordu, ancak aynı zamanda İmparatoriçe için de kullanılırdı.
• Sebastokratōr (σεβαστοκράτωρ) - "Saygıdeğer Yönetici": I. Aleksios tarafından autokratōr ile sebastos bir kombinasyonu olarak yaratılan bir unvan (aşağıya bakınız). İlk sebastokratōr, Aleksios'un kardeşi İsaakios'du. Esasen anlamsız bir unvandı, sadece İmparator ile yakın bir ilişkiyi ifade ediyordu, ancak despotların hemen ardından sıralanıyordu. Dişil form sebastokratorissa idi. sebastokratōr olarak adlandırılan ilk yabancı, 1191'de unvanı verilen Sırbistan Büyük Prensi Stefan Nemanjić idi. Kaloyan adında bir Bulgar aristokrat da bu unvanı kullandı.

Hadımlar için unvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Azalan öncelik sırasına göre hadımların "ödüllü" unvanları şunlardı::

• Proedros (Grekçe: πρόεδρος) – "başkan": Bu, 960'larda II. Nikeforos tarafından ilk kullanılan tamamen yeni bir rütbeydi ve ilk olarak hadım parakoimōmenos olan Basileios Lekapenos'a verildi. Bu unvanın sahibi aynı zamanda Senato'nun da başkanıydı ve proedros terimi genellikle önceliği belirtmek için kullanılırdı, örneğin prōtonotarios için notarioi'nın proedros'u. Unvan, harem ağası olmayanlara açıldığında 11. yüzyılda geniş çapta dağıtıldı ve sahiplerinin arasında en yaşlı olanı ayırt etmek için prōtoproedros unvanının yaratılmasına yol açtı. 12. yüzyılda ortadan kayboldu.^[4]
• Vestarches (Grekçe: βεστάρχης) – 10. yüzyılın ikinci yarısında yüksek rütbeli harem ağaları için kabul edilen bu unvandır, y. 1050'den itibaren Konstantinopolis'in "sakallı" üst düzey subay ve adli memurlarına verildi. 12. yüzyılın başlarında ortadan kayboldu.^[5]
• Patrikios – "Sakallılar" için olduğu gibi.
• Vestes (Grekçe: βέστης) – "Sakallılar" için olduğu gibi.^[5]
• Praipositos (Grekçe: πραιπόσιτος) – Latince praepositus kelimesinden türetilmiştir, "önce yerleştirilmiş".
• Prōtospatharios – "Sakallılar" için olduğu gibi.
• Primikērios (Grekçe: πριμικήριος) – Latince primicerius kelimesinden türetilmiştir, "listede ilk".

14. yüzyıldan 15. yüzyıla[değiştir | kaynağı değiştir]

Pseudo-Kodinos sonrası İmparatorun altındaki komuta sırasını sıralar:^[6]

1. Despotes
2. Sebastokrator
3. Sezar
4. Megas domestikos
5. Megas doux
6. Protostrator, meges domestikos'un yardımcısı
7. Yunanca: Megas stratopedarches
8. Megas primmikerios
9. Megas konostaulos

Askeri makamlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Makale serilerinden
Bizans kültürü
Bürokrasi ve aristokrasi Ordu Sanat Mimari Takvim Para sistemi Mutfak Dans Diplomasi Kıyafet Ekonomi Bahçeler Hukuk Edebiyat Tıp Müzik Kişiler Bilim
g t d

Ordu[değiştir | kaynağı değiştir]

Donanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bizans donanması
• Bizans ordusu

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453 (İngilizce). University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2. 
• Bréhier, Louis (2000) [1949]. Les institutions de l'empire byzantin (Fransızca). Paris: Albin Michel. ISBN 978-2-226-04722-9. 
• Bury, J. B. (1911). The Imperial Administrative System of the Ninth Century – With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos [Dokuzuncu Yüzyılın İmparatorluk İdari Sistemi - Filotheos'un Kletorologion'unun Gözden Geçirilmiş Metni ile] (İngilizce). Londra: Oxford University Press. OCLC 1046639111 – Archive.org vasıtasıyla. 
• Angold, Michael (1984). The Byzantine Aristocracy: IX to XIII Centuries (İngilizce). BAR International Series. ISBN 0-86054-283-1. 
• Guilland, Rodolphe (1967). Recherches sur les institutions byzantines (2 vols.) [Bizans Kurumları Üzerine Çalışmalar]. Berliner byzantinische Arbeiten 35 (Fransızca). Berlin ve Amsterdam: Akademie-Verlag & Adolf M. Hakkert. OCLC 878894516. 
• Guilland, Rodolphe (1971). "Les Logothètes: Etudes sur l'histoire administrative de l'Empire byzantin". Revue des études byzantines (Fransızca). Cilt 29. ss. 5-115. doi:10.3406/rebyz.1971.1441. 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2011. 
• Haldon, John F. (1997). Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31917-1. 28 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021. 
• Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204 (İngilizce). Londra: UCL Press. ISBN 1-85728-495-X. 
• Kaldellis, Anthony (2015). The Byzantine Republic: People and Power in New Rome (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 9780674365407. 
• Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8. 
• Kelly, Christopher (2004). Ruling the later Roman Empire (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01564-7. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021. 
• Krsmanović, Bojana (2008). The Byzantine Province in Change: On the Threshold Between the 10th and the 11th Century (İngilizce). Belgrad: Institute for Byzantine Studies. ISBN 9789603710608. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021. 
• Oikonomides, Nicolas (1972). Les listes de préséance byzantines des IXe et Xe siècles (Fransızca). Paris: Éditions CNRS. 
• Oikonomides, Nicolas (1985). "La chancellerie impériale de Byzance du 13e au 15e siècle". Revue des études byzantines (Fransızca). Cilt 43. ss. 167-195. doi:10.3406/rebyz.1985.2171. 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2011. 
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society (İngilizce). Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Glossary of Byzantium-related technical terms including official titles; Prosopography of the Byzantine World Project, King's College London