Bernt Michael Holmboe

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bernt Michael Holmboe
Bernt Michael Holmboe
Doğum23 Mart 1795(1795-03-23)
Vang, Norveç
Ölüm28 Mart 1850 (55 yaşında)
Christiania, Norveç
VatandaşlıkNorveçli
Mezun olduğu okul(lar)Frederick Kraliyet Üniversitesi
(kısmen kendi çalışmaları)
Kariyeri
Çalıştığı kurumlarChristiania Katedral Okulu (1818-1826)
Frederick Kraliyet Üniversitesi (1826-1850)

Bernt Michael Holmboe (23 Mart 1795, Vang, Norveç - 28 Mart 1850, Christiania, Norveç), Norveçli matematikçidir. 1810'a kadar herhangi bir okula gitmeyen Holmboe, ilk dönemlerinde eğitimini evinde sürdürdü. Kısa bir süre Christopher Hansteen'in asistanlığını da yaptığı Frederick Kraliyet Üniversitesi döneminden sonra, 1818 yılında Christiania Katedral Okuluna matematik öğretmeni olarak kabul edildi. Burada, daha sonra tanınmış bir matematikçi olacak Niels Henrik Abel'le tanıştı. 1826'da Frederick Kraliyet Üniversitesi'ne geçen Norveçli matematikçi, 1850'deki ölümüne kadar burada çalıştı.

Hem okulda hem de okul dışında Abel'in hocalığını yapan kişi olması, Holmboe'nin dünya çapında matematiğe yaptığı kalıcı etki olarak görülmektedir. İyi bir dostluk kuran ikili, Abel'in erken ölümüne kadar bu hâli sürdürmüştür.

Holmboe'nin Norveç çapında matematiğe yaptığı önemli katkı ise liseler için hazırladığı iki ciltlik ders kitabıdır. Çokça kullanılmış olan kitaba, Christopher Hansteen'in yazdığı alternatif rakip oldu; böylece, Norveç'te belki de ilk kez okul ders kitapları tartışılmaya başlandı.[1]

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bernt Michael Holmboe 1795 yılında Vang beldesinde,[2] Jens Holmboe (1746-1823) ile Cathrine Holst (1763-1823)'un çocuğu olarak dünyaya geldi. Dokuz kardeşiyle birlikte Eidsberg'de büyüyen Holmboe'nin, en büyük erkek kardeşi Christopher Andreas Holmboe tanımış bir filologdu. Küçük yaşlarda eğitimini evinde sürdüren Holmboe, 1810'da orta öğretimini tamamlaması için Christiania Katedral Okulu'na gönderildi. Burada ders programının dışında bazı matematik dersleri aldı. Norveç tarihindeki çalkantılı yıllardan olan 1814'te Frederick Kraliyet Üniversitesi'ne kaydoldu. 1397'den beri Danimarka'nın yönetiminde olan Norveç, 1814 Ocak ayında yapılan Kiel Antlaşması'yla İsveçlilerin kontrolüne girmişti. İsveç, Norveç'in 17 Mayıs Anayasası ile bağımsızlığını ilan etmesinin ardından, bu duruma 1814 yazında başlattığı askeri operasyonla karşılık verdi. Holmboe İsveç birliklerinin ülkedeki varlığına karşı çıkan öğrenci grubunun sözcülüğünü yapmaktaydı.[3] 1813 yılında kurulmuş olan üniversitenin sadece 17 öğrencisinin bulunması, o dönemlerde öğrenci grubundan çıkan herhangi bir sesin anında dikkat çekmesine yol açıyordu.[4]

Holmboe kendi çalışmalarının yanında Søren Rasmussen'in verdiği derslere katıldı. 1815 yılında üniversite hocalarından Christopher Hansteen'in asistanı oldu; bu görevi kapsamında bazı derslere girdi. 1818'in başlarında, Holmboe Christiania Katedral Okulu'nda 1817'den beri boş olan matematik öğretmenliğine getirildi. Daha önce okul müdürü Jacob Rosted, Holmboe'nin matematik üzerine çalışmış abisine, Christopher Andreas, bu öğretmenliği önerse de o, filoloji çalışmalarına odaklanmak için teklifi reddetti; Christopher o dönem Sanskritçe üzerine araştırmalara başlamıştı. Holmboe öğretmenlik döneminde Joseph-Louis Lagrange'dan ilham aldı.[3]

Niels Henrik Abel[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Niels Henrik Abel

Holmboe Christiania Katedral Okulu'ndaki ilk yılında Niels Henrik Abel'le tanıştı.[3] Abel'in özelliklerini kısa zamanda keşfeden Holmboe, karnesinde onu "müthiş zeki" olarak nitelemişti.[alıntı 1][5] Okulun önceliği Eski Yunanca ve Latince eğitimi olduğundan dolayı, Holmboe Abel'i özel olarak yetiştirmeye başladı. Abel'e verdiği bu destekten "Holmboe'nin matematiğe yaptığı en önemli katkı" şeklinde bahsedildi.[alıntı 2][3]

Holmboe ile Abel yakın dost oldu. Holmboe'nin iki küçük kardeşi de Abel'le birlikte eğitim aldı; bu üçlü de aralarında arkadaşlık kurmuştu. Abel, Noel kutlamaları da dahil birçok kez, Holmboe ailesinin Eidsberg'deki evine davet aldı.[3]

Abel 1829 yılında, yirmi altı yaşındayken, verem sebebiyle hayatını kaybetti.[6] Abel'in ölümünden on yıl sonra, Holmboe onun bütün çalışmalarını iki ciltte derleyerek yayımladı; Oeuvres complètes de N.H. Abel (N.H. Abel'in Bütün Eserleri).[3] Holmboe Abel'in bıraktıkları üzerine böyle bir çalışma yapan ilk kişiydi.[1]

Sonraki yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Holmboe 1825 yılında ilk matematik ders kitabını çıkardı. 274 sayfalık kitabın adı Lærebog i Mathematiken. Første Deel'di (Matematik Ders Kitabı. Birinci Bölüm). Bunu 1827'deki ikinci cilt, Lærebog i Mathematiken. Anden Deel (Matematik Ders Kitabı. İkinci Bölüm), izledi; ikinci kitap 155 sayfadan oluşuyordu. Holmboe kitaplarda kendi öğretmenlik deneyimlerini temel aldı; ana hatlarıyla eserlerinin amacı mantığa dayalı düşünebilmeyi yerleştirmekti. Örneğin geometri bölümünde, okuyucu bir şekli kağıda çizmeye değil, zihninde canlandırmaya yönlendiriliyordu. Yaygın biçimde kullanılan kitaplar, sonraları dört ve beş ciltlik olarak yeniden basıldı.[3]

Holmboe 1826'da Frederick Kraliyet Üniversitesi'nde öğretim üyesi oldu.[3] Kimilerine göre bu görevi alabilmesini sağlayan, o dönem Avrupa'yı dolaşan Abel'in yokluğuydu.[6] 1826'dan ölümüne kadar, bir askeri okulun matematik öğretmenliğini de yapan Holmboe, 1834'te üniversiteden profesör unvanı aldı. Sonraki dönemlerinde Stereometrie (Stereometri) (1833), Plan- og sfærisk Trigonometrie (Düzlem ve Küresel Trigonometri) (1834) ve Lærebog i den høiere Mathematik (Yüksek Matematik Ders Kitabı) (1849) gibi kitaplar yayımladı. Norveçli matematikçi, Abel'in yanı sıra, Ole Jacob Broch gibi bazı başka matematikçileri de etkilemişti.[3]

Holmboe üniversitede Christopher Hansteen'le yeniden bir araya geldi; 1816'da profesör olan Hansteen, 1815 yılında orta öğretimde okutulması için kendi matematik ders kitabını yazmıştı. Eseri, Holmboe'nin kitapları ve öğretim yöntemine karşı, daha çok pratik düşünce temelliydi. Hansteen'in kitabı için Morgenbladet gazetesinde bir değerlendirme yapan Holmboe, yazısında okullara bu kitabı kullanmamalarını tavsiye etti. Bunun üzerine kamuoyunda başka matematikçilerin de dahil olduğu bir tartışma başladı. Zaman zaman, bunun Norveç'te ders kitaplarını konu alan ilk tartışma olduğu iddia edilmişti.[3] Hansteen'in eseri bir daha basılmadı.[3]

Holmboe sigortacılık sektöründe de çalışmıştı. 1832-1848 döneminde, ülkede sigorta şirketlerinin kontrolü için kurulan ilk kamu komitesinin, Tilsynskomiteen for private forsørgelses- og understøttelsesselskaper, üyeliğini yaptı. Holmboe bunun yanında, 1847'den itibaren eski öğrencisi Ole Jacob Broch tarafından kurulmuş olan sigorta şirketi Gjensidige'in yönetim kurulu üyeliğinde bulundu.[3]

Hatırası[değiştir | kaynağı değiştir]

2005 yılında, matematik öğretmenlerine Bernt Michael Holmboe Anı Ödülü adıyla bir ödül dağıtılmaya başlandı. Anı Ödülü'yle birlikte verilen 50.000 Norveç kronu, Abel Ödülü'nü de finanse eden Abel Derneği'nden alınmaktadır.[7][8] Ödülün koordinasyonu Norveç Matematik Topluluğuna bırakılmıştır. Şu an görevde olan kurul başkanı, Oslo Üniversitesi profesörlerinden Tom Lindstrøm'dur.[9]

Oslo'nun Majorstuen bölgesindeki bir sokağa, Bernt Michael Holmboe'nin anısına Holmboes gate ismi verildi. 1879'dan önce adını Christopher Hansteen'den alan bu sokak, Hansteens gate olarak biliniyordu.[10]

Özel hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Holmboe iki kez evlendi.[3] İlk evliliğini 14 Haziran 1834'te yaptı. İlk eşi, Nikoline Antonie Finkenhagen, 1804'te Toten'de doğmuş ve evliliklerinden beş yıl sonra 1839'da hayatını kaybetmişti. Bu evlilikten üç kızları oldu; bir erkek çocukları ise ölü doğdu. Kızlardan ikisi, Fredrikke ve Nikoline Jr., sorunsuz şekilde yaşamını sürdürürken, Hanne Elisabeth iki yaşında hayatını kaybetti. 15 Aralık 1842 tarihinde ikinci karısı, Ingeborg Cathrine Hannestad'la evlendi. Ingeborg 1812'de Voss'ta doğmuştu. Çiftin iki oğlu, Christopher ile Jens ve iki kızı, Cathrine ve Olava, oldu. Dört çocuktan sadece ikiz olan Jens ve Cathrine hayatta kalabildi. Olava beş, Christopher ise on bir yaşında hayatını kaybetti.[11]

Bernt Michael Holmboe 1850'de öldü;[2] ikinci eşi ölümünden sonra otuz üç yıl daha yaşadı.[11]

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Holmboe'nin basılı eserleri aşağıda listelenmiştir:[12]

  • Forsøg paa en Fremstilling af Mathematikens Principer, samt af denne Videnskabs Forhold til Philosophien, 1822
  • Lærebog i Mathematiken. Første Deel . Indeholdende Indledning til Mathematiken samt Begyndelsesgrundene til Arithmetikken, 1825
  • Lærebog i Mathematiken. Anden Deel . Indeholdende Begyndelsesgrundene til Geometrien, 1827
  • Kort Fremstilling af Niels Henrik Abels Liv og videnskabelige Virksomhed, 1829
  • Stereometrie, 1833
  • Plan- og sfærisk Trigonometrie, 1834
  • De evolutione functionum cos. nx et sin. nx, dissertatio, 1836
  • Oeuvres complètes de N.H. Abel, 1839
  • Lærebog i den høiere Mathematik, 1849

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Alıntı: Norveççe: "Et udmerket mathematisk Genie." Türkçe: "Müthiş bir matematiksel zeka." (Holmboe tarafından düşülmüş not)
  2. ^ Alıntı: Norveççe: "... måten Holmboe støttet og hjalp Abel på, må sies å være hans viktigste bidrag til matematikken." Türkçe: "... Holmboe'nin Abel'i destekleme ve ona yol gösterme şekli, onun matematiğe yaptığı en önemli katkı olarak değerlendirilmeli." (makale yazarının ifadeleri)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b "Holmboe, Bernt Michael". Store norske leksikon (Norveççe). Kunnskapsforlaget. 2007. 5 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2013. 
  2. ^ a b Birkeland, Bent. "Matematikklærerne ved Universitetet i Oslo" (Norveççe). Oslo Üniversitesi. 12 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2010. 
  3. ^ a b c d e f g h i j k l m Stubhaug, Arild (25 Mayıs 2004). "Den inspirerende læreren". Forskning.no (Norveççe). 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2009. 
  4. ^ "Historikk for UiO" (Norveççe). Oslo Üniversitesi. 15 Haziran 2004. 3 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2010. 
  5. ^ Stubhaug, Arild (17 Mart 2005). "Niels Henrik Abel(1802-1829)". Forskning.no (Norveççe). 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2008. 
  6. ^ a b Fenstad, Håkon (1 Ocak 1996). "Store framskritt i kort liv". Apollon (Norveççe). 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2008. 
  7. ^ Stubhaug, Arild (17 Mart 2005). "Abelfondets profil". Forskning.no (Norveççe). 25 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2008. 
  8. ^ "Abel Ödülü web sitesi" (İngilizce). abelprisen.no. 25 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2011. 
  9. ^ "Direktörler kurulu" (Norveççe). Bernt Michael Holmboe Anı Ödülü internet sitesi. 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2008. 
  10. ^ Tvedt, Knut Are, (Ed.) (2000). "Holmboes gate". Oslo byleksikon (4 bas.). Oslo: Kunnskapsforlaget. s. 195. ISBN 82-573-0815-3. 
  11. ^ a b "Bernt Michael Holmboe". The MacTutor History of Mathematics archive (İngilizce). İskoçya St Andrews Üniversitesi. 6 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2013. 
  12. ^ Stubhaug, Arild (25 Mayıs 2004). "The inspirational teacher". Forskning.no (Norveççe). 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2013. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bernt_Michael_Holmboe&oldid=31051722" sayfasından alınmıştır