Bahar Kalkanı Harekâtı

Bu maddenin daha doğru ve güvenilir bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir. Daha fazla bilgi için tartışma sayfasına bakınız.

Bahar Kalkanı Harekâtı
Tarih 27 Şubat 2020 - 5 Mart 2020 (1 hafta) Bölge İdlib, Suriye Sebep Rusya, İran ve Suriye'nin Aralık 2019'da İdlib'e başlattığı taarruz sırasında bölgede bulunan Türk askerlerinin 2020 İdlib saldırısı ve öncesinde hedef alınması; Türk sınırına doğru göç hareketlerinin başlaması. Sonuç Çatışmalar durdu, ateşkes yapıldı. Türkiye ve Rusya 5 Mart 2020'de bir ateşkes anlaşması yaptı. Ateşkes anlaşmasına göre Türk-Rus ortak devriyelerinin M4 karayolunun Turumba'dan Ayn El-Havr'a kadar olan kesimi boyunca başlatılmasına, M4 karayolunun kuzeyinde 6 km ve güneyinde 6 km derinliğinde bir güvenli koridor tesis edilmesine karar verildi. Türkiye mültecilere Avrupa tarafındaki sınır kapılarını açtı. Yaklaşık 150.000 mülteci Meriç'ten Avrupa'ya geçti.[1] Coğrafi Değişiklikler Serakib Suriye ordusu tarafından ele geçirildi.
Taraflar
Türkiye Suriye Geçici Hükûmeti	Suriye Destekleyenler:  Rusya (iddia)[daha iyi kaynak gerekli]  İran (iddia)
Komutanlar ve liderler
Recep Tayyip Erdoğan Hulusi Akar Yaşar Güler Ümit Dündar Hasan Küçükakyüz[2] Sinan Yayla[3] Salim İdris Adnan al-Ahmad Jaber Ali Paşa	Beşar Esad Mahir Esad Süheyl Hasan
Çatışan birlikler
Türk Silahlı Kuvvetleri Türk Kara Kuvvetleri Türk Hava Kuvvetleri Suriye Millî Ordusu	Suriye Silahlı Kuvvetleri Kara Kuvvetleri Hava Kuvvetleri Hava Savunma Kuvvetleri Cumhuriyet Muhafızları Ulusal Savunma Kuvvetleri Wagner Grubu Hizbullah[4]
Güçler
15.000-80.000 [daha iyi kaynak gerekli] +13.000	40.000-67.000[daha iyi kaynak gerekli] +5000 [daha iyi kaynak gerekli]
Kayıplar
5 ölü[5][6][7][8] 3 İnsansız Hava Aracı[9]	Suriye Silahlı Kuvvetleri 3.138 ölü 3 SU-24 tipi uçak 1 L-39 tipi uçak[10] 3 İnsansız Hava Aracı 8 helikopter 151 tank 26 ZPT 99 top, obüs ve ÇNRA 8 hava savunma sistemi (Pantsir-S1 ve BUK M2 türleri) 16 tanksavar 87 zırhlı araç 10 mühimmat deposu 1 Rus Wagner paralı askeri[11]  İran: 21 ölü milis güç[12] Hizbullah: 14 ölü 50 yaralı militan[13]

Bahar Kalkanı Harekâtı^[14] veya İdlib Operasyonu, 27 Şubat 2020'de Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ve Suriye Millî Ordusu (SMO)'nun Suriye'nin İdlib iline yönelik başlattığı sınır ötesi askerî harekât. İdlib'de Rusya destekli Suriye Silahlı Kuvvetleri tarafından 27 Şubat 2020'de yapılan hava saldırısı sonrası başlamıştır.^[7][15] Harekâtı 2. Ordu Komutanı Korgeneral Sinan Yayla yönetmiştir. Millî Savunma Bakanı Hulusi Akar harekâtın amacının Adana, Astana ve Soçi mutabakatları çerçevesinde ateşkesi sağlamak, göçü önlemek, birliklerin, halkın ve Türkiye sınırlarının güvenliğini sağlamak olduğunu açıklamıştır.^[16] Moskova'da varılan antlaşmaya göre bölgede ateşkes ilan edilmiştir.^[17] Hatay'ın Antakya ilçesindeki Serinyol mahallesinde Bahar Kalkanı Harekât Bölgesi Komutanlığı kuruldu ve 10 Ağustos 2023 itibarıyla Tuğgeneral Nihat Ergün komutanlığa atandı.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

24 Şubat'ta TSK destekli Muhalif güçler Serakib'in kuzeyinde bulunan Neyrab'ı ve Neyrab'ın doğusu Marat Al Awliya bölgesini;^[18] 26 Şubat'ta Neyrab'ın kuzeydoğusu Salihiye bölgesini ve Serakib kuzeyindeki Afes bölgesini Suriye ordusundan temizleyerek kontrol altına aldı.^[19]

27 Şubat'ta TSK destekli Muhalif Güçler Serakib'i, Serakib'in güneyinde bulunan Cubas köyünü, Kafr Battikh'in güneyinde bulunan Kadura köyünü ve Serakib'in güneyinde bulunan Dadik köyünü Suriye ordusundan temizleyerek kontrol altına aldı.^[19] Rus kaynakları ise Serakib'in geri alındığı iddialarını yalanladı.^[20]

TSK'ye hava saldırısı[değiştir | kaynağı değiştir]

27 Şubat 2020'de Rusya destekli Suriye Silahlı Kuvvetleri, Suriye'nin İdlib ilinde Türk Silahlı Kuvvetleri'ne bağlı tabura hava saldırısı düzenledi. 34 Türk askerinin öldüğü bu olay, Türkiye'nin Suriye İç Savaşı kapsamındaki en büyük kaybıdır.^[21][22]

Saldırının ardından, Türk Silahlı Kuvvetleri, Suriye askerini "meşru hedef" olduğunu açıklayarak 200'den fazla topçu atışıyla 329 Suriye askerinin "etkisiz hâle getirildiğini" açıkladı.^[23] TSK'ya bağlı topçu birlikleri Halep'in kuzeyindeki Nubl-Zehra bölgesinde bulunan Suriye ordusu ve Hizbullah hedeflerini de vurdu.^{[kaynak belirtilmeli]}

Harekât[değiştir | kaynağı değiştir]

29 Şubat 2020'de TSK destekli Suriye Millî Ordusu, İdlib'in güneyinde Dukmak, Tel Mabutah (Zukum), Kalaydin, Kawgafinah, Sahafun köylerini Suriye hükûmet güçlerinden temizleyerek kontrol altına aldı.^{[kaynak belirtilmeli]} 29 Şubat 2020’de Türk Silahlı Kuvvetlerinin, Millî İstihbarat Teşkilatı'nın (MİT) da desteği ile İdlib’in Cebel el-Zaviye bölgesindeki üç katlı bir binada bulunan ve İdlib operasyonları hakkında durum değerlendirmesi yapan Suriye Silahlı Kuvvetleri’nin 124. Alay komutanı tuğgeneral Burhan Rahmun, tuğgeneral İsmail Ali ve albay Mezen Fervati ve çok sayıda askerin TUSAŞ Anka ve Bayraktar TB2 silahlı insansız hava araçları ile nokta atışı saldırıları ile öldürüldüğü açıklandı.^[24]

1 Mart 2020'de Suriye ordusu İdlib üzerindeki hava sahasının kapatıldığını, bölgede görülecek tüm hedeflerin düşman olarak algılanıp hava savunma sistemleri tarafından vurulacağını duyurdu.^[25] Türkiye bu açıklamanın ardından Suriye ordusuna bağlı Rus yapımı 2 savaş uçağını düşürdü. Millî Savunma Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, "Uçaklarımıza taarruz eden Rejime ait 2 SU-24 tipi uçak düşürülmüştür" ifadeleri kullanıldı.^[26]

2 Mart 2020'de Suriye Silahlı Kuvvetleri, Rusya hava desteğiyle Serakib ilçesi ve etrafındaki birkaç kasabayı ele geçirdi. Rusya, Rusya askeri polisinin ilçeye girdiğini duyurdu.^[27] İzvestiya gazetesi biri TUSAŞ Anka model olmak üzere en az 6 silahlı insansız hava aracı'nın Suriye ordusu tarafından düşürüldüğünü iddia etti.^[28] 3 Mart 2020'de Türk silahlı kuvvetleri'ne ait bir F-16 savaş uçağının Türk sınırları içerisinden, 45 kilometre uzaktan yaptığı atış ile Esad rejimine ait L39, bilinen adıyla "Albatros", tipi uçağı düşürdüğü açıklandı. Düşürülen uçağın pilotu Suriye Millî Ordusu tarafından ölü olarak ele geçirildi.^[29] Aynı gün Suriye ordusunun saldırısı sonucu 1 Türk askeri öldü, 9 Türk askeri yaralandı. Türk Silahlı Kuvvetleri bölgede bulunan 82 Suriye ordusu hedefini ateş altına aldı. Bölgedeki çeşitli kaynaklardan alınan son bilgilere göre; ateş altına alınan Suriye ordusu hedeflerinden 9 tank, 2 obüs, 6 ÇNRA ve 2 askeri aracın imha edildiği, 299 Suriye askerinin öldürüldüğü açıklanmıştır.^[30]

4 Mart 2020'de Suriye Silahlı Kuvvetleri Türk Silahlı Kuvvetlerine yeni bir saldırı gerçekleştirmiş, saldırı sonucu 2 Türk askeri ölmüş 6 Türk askeri yaralanmıştır. Yaralanan askerlerden birisi 5 Mart 2020'de ölmüştür. Millî Savunma Bakanlığının aynı gün yaptığı açıklamaya göre 27 Şubat 2020'den, Bahar Kalkanı Harekâtı başladığından bu yana; 3 uçak, 8 helikopter, 151 tank, 47 top/obüs, 52 ÇNRA, 8 hava savunma füze sistemi, 12 tanksavar silahı, 4 havan, 24 zırhlı araç, 27 zırhlı muharebe aracı, 34 silahlı pikap, 60 askeri araç, 10 mühimmat deposu imha edilmiş ve 3138 Suriye askeri öldürülmüştür.^[31] Türk kaynakları Suriye Kaplan Kuvvetleri Komutanı Süheyl Hasan'ın Türk insansız hava araçlarının 4 Mart 2020'de yaptığı saldırıda ağır yaralandığını iddia etmiştir.^[32]

5 Mart 2020'de Rus savaş uçaklarının İdlib'in Marretmısrin beldesinde bir tavuk çiftliğine sığınan sivillere yapmış olduğu hava saldırısı sonucunda 16 sivil öldü 18 sivil yaralandı. Bahar Kalkanı Harekâtı'nda 4-5 Mart aralığında 4 tank, 5 top/ÇNRA, 3 tanksavarın imha edildiği, 184 Suriye askerinin öldürüldüğü açıklandı. Türkiye'nin iddiasına göre 27 Şubat - 5 Mart aralığında 3322 Suriye askeri öldürüldü.^[33]

Moskova Mutabakatı ve ateşkes süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan İdlib sorununu görüşmek üzere Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Moskova'da bir araya geldi. Yaklaşık 6 saatlik iki liderin ve heyetlerin kendi aralarında yaptığı görüşmeler sonucunda İdlib'de ateşkes sağlandı. İki ülkenin dışişleri bakanları yapılan ortak basın açıklamasında belgeyi Rusça ve Türkçe olarak beyan etti. Bölgedeki nabzı düşürmeyi hedeflediklerini açıklayan dışişleri bakanları ateşkes şartlarını şu şekilde açıkladı:^[17]

1. İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi'ndeki temas hattı boyunca tüm askeri faaliyetler 6 Mart 2020 tarihinde saat 00.01'den itibaren durdurulacaktır.
2. M4 Karayolunun kuzeyinde 6 km ve güneyinde 6 km derinliğinde bir güvenli koridor tesis edilecektir. Güvenli koridorun işleyişine dair ayrıntılı esas ve usuller Türkiye Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu Savunma Bakanlıkları arasında yedi gün içinde kararlaştırılacaktır.
3. Türk-Rus ortak devriyeleri 15 Mart 2020 tarihinde M4 karayolunun Turumba'dan ve Ayn El-Havr'a kadar olan kesimi boyunca başlatılacaktır.
4. İş bu protokol imzalandığı anda yürürlüğe girer. Türkçe, Rusça ve İngilizce üç örnek olarak ve eşit yasal geçerliliği olacak şekilde 5 Mart 2020 tarihinde Moskova'da imzalanmıştır.

Ateşkes 6 Mart 2020'de saat 00.01 itibarıyla başladı. 15 Mart 2020'de ilk Türk-Rus devriyesi yapılmak istendi fakat İdlib halkının Rus ordusuna göstermiş olduğu tepki nedeniyle devriye planlandığı şekilde yapılamadı. Bu süreçten sonra da devriyelerde halkın Rus ordusuna tepkisi devam etti.^[34] 19 Mart 2020'de bölgede bulunan radikal gruplar tarafından yapılan saldırıda 2 Türk askeri öldü.^[35] 27 Mayıs 2020'de bölgede bulunan radikal grupların yaptığı başka bir saldırıda 1 Türk askeri öldü.^[36]

14 Temmuz 2020'de Türk ordusu ile Rus ordusu ortak devriye atarken yol üstünde bekleyen "Hattab el Şişani Ketibeleri" örgütüne ait bombalı araç, konvoyun geçişi sırasında konvoya doğru hareket etti ve infilak ettirildi. Saldırıda 3 Rus asker, 1 Türk asker yaralandı ve Rus zırhlısı kullanılamaz hâle geldi.^[37][38] 2 Ağustos'u 3 Ağustos'a bağlayan gece Rus savaş uçakları İdlib'in güneyinde belirli bölgelere bombardıman gerçekleştirdi ve öğle saatlerine kadar bu bombardımanlar ara ara sürdü.^[39] Sabah saatlerinde Twitter hesabından açıklama yapan Ulusal Kurtuluş Cephesi, Suriye ordusunun Rus hava desteğini alarak sızma girişimi yapmaya çalıştığını ve bu sızma girişiminin başarısız olduğunu duyurdu.^[40]

4 Ekim 2020'de İdlib hakkında açıklamada bulunan Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı, Türkiye'nin İdlib'de sorumluluklarını yerine getirdiğini ve olası bir göç dalgasının sadece Türkiye'yi değil Avrupa'yı da etkileyeceği konusunda uyarıda bulundu.^[41]

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

•  Pakistan: Pakistan Başbakanı İmran Han, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a Suriye'nin İdlib kentinde rejim güçlerinin saldırısı sonucu ölen Türk askerleri için taziyelerini iletti. Han, Türkiye'ye olan desteğini de yineledi. İmran Han görüşmede, Pakistan halkının bu keder ve üzüntü döneminde kardeş Türk milletiyle güçlü bir dayanışma içinde olduğunu belirtti. Ayrıca Türkiye'nin milyonlarca mülteciye ev sahipliği yapmasından övgüyle bahseden ve uluslararası toplumu Türkiye'nin bu büyük yükü taşımasına yardım etmeye çağıran Han, Pakistan olarak bu konuda mümkün olan tüm destek ve yardımı verme teklifinde bulundu.^[42]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Operasyon zaman çizelgesi[değiştir | kaynağı değiştir]

27–28 Şubat[değiştir | kaynağı değiştir]

Balyun'daki hava saldırısının ardından Türkiye, Bahar Kalkanı Harekâtı'nı başlatarak askerî müdahalesini resmen başlattı. Bu operasyonun temel amacı, Suriye hükûmet güçlerinin İdlib'deki Suriyeli isyancılara karşı ilerleyişini durdurmak ve onları saldırı öncesi pozisyonlarına geri itmekti.^[1]

28 Şubat'ta Türkiye Millî Savunma Bakanlığı, Türk Silahlı Kuvvetlerinin hava saldırılarına karşılık verdiğini ve 329 Suriye askerini "etkisiz hale getirdiğini" iddia etti. Ayrıca Suriye hükûmetine ait 5 helikopter, 23 tank, 10 zırhlı araç, 23 top ve obüs, 1 SA-17 ve 1 SA-22 hava savunma sistemini başarıyla imha ettikleri iddia edildi.^[2][3]

Suriyeli bir askeri yetkili, zırhlı ve teknik araçlarının ağır bir şekilde hedef alındığını ve bunun Suriye'nin kuzeybatısındaki cephaneliklerinin önemli ölçüde tahrip olmasına yol açtığını kabul etti.^[4]

Gün içerisinde 1 Türk askeri, 11 Suriye askeri ve 4 Lübnan Hizbullah üyesi öldürüldü.^[5][6]

29 Şubat[değiştir | kaynağı değiştir]

29 Şubat'ta Türk hava saldırıları As-Safira'daki Suriye Bilimsel Araştırma ve Araştırma Merkezini hedef aldı.^[7] Bir Türk yetkili bunun kimyasal silah geliştirmek için kullanıldığını iddia etti.^[8]

Gün içerisinde Türk saldırılarında 14'ü Hizbullah savaşçısı olmak üzere 48 Suriye hükûmeti askeri ve milis öldürüldü ve en az 13 askeri araç imha edildi.^[9]

1 Mart[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Mart'ta iki Suriye Su-24 jeti Türk Hava Kuvvetleri'ne ait F-16'lar tarafından düşürüldü.^[10] Dört Suriyeli pilotun tamamı güvenli bir şekilde uçaktan atıldı. Hem Suriye hem de Türk güçleri düşürülmeyi doğruladı.^[11] Bu arada Türk TAI Anka insansız hava aracı Suriye güçleri tarafından düşürüldü.^[12] Ayrıca Türk insansız hava araçları Hama Askeri Havalimanı'ndaki 47. Tugayı da bombaladı.^[13]

Gün içerisinde İdlib kırsalı Cebel el-Zaviye ve El Hamidiye'ye Türk insansız hava araçlarının düzenlediği saldırılarda 19 Suriye askeri öldürüldü.^[14]

2 Mart[değiştir | kaynağı değiştir]

2 Mart'ta Türk Bayraktar TB2 insansız hava aracı Suriye Hava Savunma Kuvvetleri tarafından Serakib yakınlarında düşürüldü.^[15] Gün içerisinde İdlib'in güney kırsalı Cebel El Zaviye, Serakib ve kırsalında çıkan çatışmalarda 1 Türk askeri ile 26 Suriye hükûmet askeri öldürüldü.^[16][17]

3 Mart[değiştir | kaynağı değiştir]

3 Mart'ta Suriye Ordusu, Türk topçuları ve hava kuvvetleri tarafından desteklenen isyancı güçleri geri püskürttükten sonra stratejik Serakib şehrini ve çevredeki birçok köyü ele geçirdi.^[18][19] Hükûmetin Afis kasabasına doğru ilerlemesi nedeniyle Türklerin hükûmet hedeflerine yönelik hava saldırıları önemli ölçüde azaldı.^[20][21] Eş zamanlı olarak, Suriye Hava Kuvvetleri'ne ait bir Aero L-39 Albatros, İdlib üzerinde bir Türk F-16'sı tarafından düşürüldü ve pilotun kaderi hakkında çelişkili raporlar geldi.^[22][23] Bu arada Halep'in batı kırsalında Türk Bayraktar'a ait bir insansız hava aracı Suriye Ordusu tarafından düşürüldü.^[24][25]

Gün içinde Taftanaz Hava Üssü, Al-Tarnaba ve Al-Mastouma kampında Suriye bombardımanında 5 Türk askeri öldürüldü.^[26][27]

4 Mart 2020[değiştir | kaynağı değiştir]

4 Mart'ta Türk kaynakları Süheyl el Hasan'ın Serakib yakınlarında insansız hava aracı saldırısında yaralandığını iddia etti.^[28] İdlib Valiliği'nde Türk Bayraktar TB2'si Suriye güçleri tarafından düşürüldü.^[29][30]

Gün içinde İdlib kırsalında Türk kara bombardımanı ve insansız hava araçları nedeniyle 19 Suriyeli asker ve Suriyeli olmayan 7 savaşçı öldürüldü.^[31]

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Mart 2020'de ateşkesin imzalanmasından bu yana Suriye Hava Kuvvetleri, gerilimi azaltma bölgesi içerisinde herhangi bir hava saldırısı düzenlemedi ve bu durum Nisan 2023 itibarıyla değişmeden kaldı.^[32]

1. ^ "Turkey launches Operation Spring Shield". Hürriyet Daily News (İngilizce). 2 Mart 2020. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2020. 
2. ^ "Bakan Akar: 200'ü aşkın rejim hedefi ağır ateş altına alındı". NTV. 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020. 
3. ^ "45 regime forces killed by bombing drones and war planes and Turkish artillery shelling ..." 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
4. ^ Desk, News (28 Şubat 2020). "Turkish military carries out massive attack against Syrian Army". 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2020. 
5. ^ "24 Hours after the killing of tens of Turkish soldiers, regime's artillery kill and injure 3 others and drones kill officers of the regime and leaders of Hezbollah". Syrian Observatory for Human Rights. 28 Şubat 2020. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
6. ^ Soldatkin, Vladimir (6 Mart 2020). "Russia, Turkey agree ceasefire deal for Syria's Idlib". Reuters. 12 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
7. ^ "45 قتيلا من قوات النظام بقصف طائرات مسيرة وحربية وقصف مدفعي تركي.. وصواريخ أرض-أرض تستهدف ريف حلب". SOHR. 29 Şubat 2020. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
8. ^ "Syrian chemical warfare facility destroyed in overnight Turkish strike: report". I24. 29 Şubat 2020. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
9. ^ "Turkish air and ground bombardment kills nearly 50 regime soldiers in Idlib and Aleppo and destroys 13 military vehicles in 24 hours • the Syrian Observatory for Human Rights". 29 Şubat 2020. 26 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
10. ^ "بعد إسقاطها لمروحيتين الشهر الفائت.. القوات التركية تسقط طائرتين حربيتين تابعة للنظام السوري في أجواء محافظة إدلب". SOHR. March 2020. 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020. 
11. ^ "Syrian troops retake key northwestern town from rebel forces". The Washington Post. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
12. ^ Services, Compiled from Wire (1 Mart 2020). "Assad regime downs Turkish drone in Syria after announcing airspace closure". Daily Sabah. 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
13. ^ "طائرات مسيرة تركية تقصف "اللواء "47.. والمضادات الأرضية في مطار حماة العسكري تتصدى". SOHR. 1 Mart 2020. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021. 
14. ^ "Turkish drones kill 19 regime soldiers, the death toll of regime forces and loyalists rises to 93 in less than 72 hours". Syrian Observatory for Human Rights. 1 Mart 2020. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
15. ^ "Wreckage of Turkish combat drone uncovered In southeast Idlib (pics)". 19 Mart 2020. 2 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2020. 
16. ^ "137 persons killed across Syria yesterday, including 40 regime soldiers and loyalists". Syrian Observatory for Human Rights. 3 Mart 2020. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
17. ^ "Regime artillery fire leaves Turkish soldiers dead or wounded in rural Idlib". Syrian Observatory for Human Rights. 2 Mart 2020. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
18. ^ "Syria army retakes Saraqib city in Idlib from opposition". Middle East Monitor. 4 Mart 2020. 27 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
19. ^ "Turkey's Erdogan hopes to broker Syria truce in Moscow". 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
20. ^ "115 regime soldiers, rebels and jihadists killed in 24 hours, while regime forces recapture Saraqeb and surrounding villages". SOHR. 3 Mart 2020. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
21. ^ News Desk (3 Mart 2020). "Syrian Army attempts to advance in eastern Idlib after seizing Saraqib city". AMN - Al-Masdar News | المصدر نيوز (İngilizce). 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020. 
22. ^ "بعد إسقاط تركيا لطائرته.. الفصائل تعثر على جثة الطيار في منطقة جبل الزاوية". SOHR (Arapça). 3 Mart 2020. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
23. ^ News Desk (3 Mart 2020). "Syrian Army went behind enemy lines to save pilot in Idlib". AMN - Al-Masdar News | المصدر نيوز (İngilizce). 3 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020. 
24. ^ "Two Turkish Air Force Drone Reportedly Shot Down By Syrian Air Defense Over Idlib". 3 Mart 2020. 4 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
25. ^ "Syrian Army takes down Turkish drone in Idlib". TASS. 3 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020. 
26. ^ "Turkish forces resume bombarding regime positions, while regime forces attempt to advance further northwest of Saraqeb". Syrian Observatory for Human Rights. 4 Mart 2020. 5 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
27. ^ Dead and wounded in the ranks of the Turkish forces with artillery shelling of the regime forces in Idlib countryside (In Arabic) 3 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., SOHR
28. ^ "Esad'ın katliamcı generali Süheyl Hasan, SİHA ile vuruldu". A Haber. 5 Mart 2020. 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2020. 
29. ^ "Images of one of the Turkish drones shot down by Syrian Arab Army units in Idleb". Syrian Arab News Agency. 4 Mart 2020. 26 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2020. 
30. ^ "Syrian Army shoots down Turkish drone in Idlib, 10th in 3 days: photo". Al-Masdar News. 4 Mart 2020. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2020. 
31. ^ "82 were killed yesterday including 46 of the regime forces and militiamen loyal to them, and 36 others". Syrian Observatory for Human Rights. 5 Mart 2020. 7 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2024. 
32. ^ "منذ نحو 38 شهراً.. غياب تام لطائرات النظام الحربية والمروحية عن أجواء منطقة "بوتين-أردوغان"" (Arapça). SOHR. 20 Nisan 2023. 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023.