Alaska Kızılderilileri
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Alaska | 18.550[1] |
| Diller | |
| Din | |
Alaska Kızılderilileri (İngilizce: Alaskan Indians, Indians of Alaska), Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinde yaşayan, Na-Dene dilleri (Atabask dilleri, Eyakça, Tlingitçe), Haydaca ve Çimşiyan dillerini konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, animist ya da şamanist Kızılderili halkları. Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan ikisini oluştururlar. Toplam nüfusları yaklaşık 18.550 [1] kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. En kalabalık Kızılderili grubu 10.000 kişiyle Tlingitler ilk sıradadır ve onları 2.300 kişiyle Koyukonlar izler.
Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaska yerlileri beş ana kültür grubuna ayrılır ve ilk üçünü Eskimo-Aleut halkları son iki grubu da Kızılderililer oluşturur:[2]
- Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahil olan Alaska Atabaskları: Ahtnalar (Atnahwt’aene), Denağinalar (Dena’ina), Guçinler (Gwich’in), Hanlar (Hwëch’in), Değinaklar (Deg Hitʼan), Holikaçuklar (Doogh Hit’an), Koyukonlar (Denaakkʼe, Dinaak̲'a), Yukarı Kuskokvimler (Dinakʼi), Aşağı Tananalar (Menhti), Tanakroslar(Neeʼaanděgʼ), Yukarı Tananalar (Neeʼaaneegnʼ, Nee'aaneek)
- Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültür grubuna dahil olan Eyaklar (I·ya·q), Tlingitler (Lingít), Haydalar (Alaska Haydaları: Kaigani), Çimşiyanlar (Ts’msyan)
Dil[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaska Kızılderilileri dilleri daha çok Na-Dene dilleri ailesinde toplanır. Eskiden bu ailede sınıflandırılan Haydaca bugün izole dil olarak kabul etmektedir. Eyakçanın ise konuşanı kalmamış 2008 yılında ölü diller arasına katılmıştır. Son dil grubu ise iki dilden oluşan Çimşiyan dilleridir. Konuşan 100 kişiden fazla olan diller arasında Tlingitçe (300), Koyukonca (150) ve Guçince (150) yer alır. Diğer dilleri konuşanlar 50 ve 50 den az kişiden oluşan soyu tehlikedeki dillerdir.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska Atabasklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:[1]
| Dil | Etnik nüfus | Konuşan nüfus |
|---|---|---|
| Koyukonca | 2,300 | 150 |
| Guçince | 1,000 | 150 |
| Denağinaca | 1,000 | 50 |
| Ahtnaca | 650 | 25 |
| Aşağı Tananaca | 400 | 25 |
| Yukarı Tananaca | 300 | 55 |
| Değinakça | 250 | 14 |
| Tanakrosça | 200 | 50 |
| Holikaçukça | 180 | 5 |
| Kuskokvimce | 100 | 25 |
| Hanca | 60 | 12 |
| Eyakça | . | Ø |
| Tlingitçe | 10,000 | 300 |
| Haydaca | 650 | 10 |
| Kıyı Çimşiyancası | 1,400 | 30 |
| İç Çimşiyancası | <100 | Ø |
Şirketleşme[değiştir | kaynağı değiştir]
Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden 4 tanesi Doyon, Limited, Cook Inlet Region, Inc, Ahtna, Incorporated, Sealaska Corporation ve bu yerli bölge şirketine bağlı bir sürü köy şirketi Kızılderililere aittir. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.
Simalar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Poldine Carlo, Koyukon yazar
- Kathleen Carlo-Kendall, Koyukon oyma sanatçısı
- Peter Kalifornsky, Denağina yazar
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2012.
- ^ "Alaska Native Heritage Center". 31 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2012.