Şehit Ali Paşa Kütüphanesi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 | |
| Ülke | Türkiye |
|---|---|
| Kuruluş | 1715)[1] |
| Konum | Vefa Lisesi Fatih, İstanbul |
| Koordinatlar | 41°00′52″N 28°57′30″E / 41.014337°K 28.958404°D |
| Website | http://vefalisesi.meb.k12.tr |
Şehit Ali Paşa Kütüphanesi, 1715 yılında Şehit Ali Paşa tarafından yaptırılan kütüphane.[2]
Şehzade Camii'nin Vefa'ya çıkan arka kapısının biraz ilerisinde, şimdiki Vefa Lisesi avlusundadır. Şehit Ali Paşa'nın kişisel kitap koleksiyonunu bulunduran kütüphane, 1894 Büyük İstanbul Depremi'nde zarar görmüş ve kütüphaneye ait koleksiyonlar 1933 yılında Süleymaniye Kütüphanesi'ne taşınmıştır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
18. yüzyılın başında gerek külliye programları içinde gerekse bağımsız olarak önceki dönemlerde görülmeyen bir biçimde kütüphane yapılarının artış göstermesi basılı kitabın Türk kültür hayatına girmesi ile açıklanabilecek bir durumdur. Matbaanın kurulması ile kitaba, okumaya duyulan bu yeni ilgi kitabın saklanacağı, geniş çapta okuyucuya hizmet verebileceği mekanları da çoğaltmış kitabı, cami ve medrese gibi yapıların dolap bölmelerinden çıkararak özel yapılara taşınmasını sağlamıştır. İstanbul'un bağımsız bir binaya sahip ilk kütüphanesi olan Divanyolu'nda Köprülü Kütüphanesi'ni bu dönemde Vefa'da Şehit Ali Paşa Kütüphanesi izlemiştir.[3]
Hüseyin Ayvansarayî'nin kütüphanenin inşa tarihi olarak verdiği "tarih düşürme mısrası" Hicrî 1122, Miladi 1710 tarihlidir. Asıl kitaplık bölümünde bulunan kapı iç kitabesindeki "tarih düşürme mısrası" Hüseyin Ayvansarayî'nin verdiği ile aynı olmasına karşılık Hicrî 1127, Miladi 1715 tarihini vermektedir.[4]
Şehit Ali Paşa şiir, ilim ve özellikle astronomi ile ilgilenirdi. Kitaplara büyük bir ilgi gösterirdi ve yurtdışına kitap satılmasını yasaklamıştı.[5] Şehit Ali Paşa'nın Nisan 1716 tarihli vakfiyesinde bu kütüphaneden söz edilmekte ve bir yerde, daha önce yaptığı vakfa ve Üskübî mahallesinde kurduğu kütüphaneye atıfta bulunulmaktadır.[6] Vakfiyede kütüphanenin bir taraftan I. Süleyman vakfının su kemeri ve iki taraftan Şehzade Camii imaret ve tabhanesi duvarı, bir taraftan da ana yol ile çevrildiği kaydedilmektedir. Kitabesinden anlaşıldığına göre binanın yapımı 1715'te tamamlanmış, Şehit Ali Paşa kitaplarının bir bölümünü buraya vakfederek katalogunu hazırlatmış ve kütüphane Mart 1716 tarihinde faaliyete geçmiştir.[7]
Şehit Ali Paşa 4 cilt defterde yazılı kitapları ve Mora seferi sırasında elde ettiği sarayında ve gayri mahallerde olan kitaplarından 1. cilt defterde yazılı kitaplarını 1715'e kadarki dönemde koyma imkanını bulmuş, tüm kitaplarını kütüphaneye vakfettikten sonra Avusturya seferine çıkmıştır. Paşanın seferde vakitsiz şehit oluşu üzerine Şeyhülislam Ebu İshak İsmail Efendi, Şehit Ali Paşa'nın kitaplarının felsefeye, astrolojiye, şiire ve tarihe ait olup vakfının caiz olmayacağına dair fetva kararı vererek kitapların bazılarının elden çıkmasına sebep olmuştur.[8]
1894 Büyük İstanbul Depremi'nde büyük zarar gören kütüphanenin 2908 kitaplık (2483 yazma, 65 basma) kıymetli ve nadide eserleri içeren vakıf kütüphane koleksiyonları 1933 yılında Süleymaniye Kütüphanesi'ne taşınmıştır.[9] Taşınan koleksiyon günümüzde hala Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.[10]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Devrinin Hassa baş mimarı Kayserili Mehmed Ağa tarafında yapılan bina bodrum, zemin ve iç içe iki odası bulunan üst kattan oluşur. Kütüphanenin batı cephesinde yuvarlak kemerli, zemini doldurulmuş bir çeşme ile merdiven altında bir mihrap nişinin yer aldığı namazgâhı bulunmaktadır. Biri giriş kapısında, diğeri içeride olmak üzere iki kitâbesi vardır.[7] Süsleme açısından, Şehit Ali Paşa Kütüphanesi'nde ahşap, alçı, taş ve çini süslemenin iç mekanda uyumlu bir şekilde kullanımı dikkati çeker.[3]
Bodrum katı, göz göz geniş kemerle güney ve batıya açılmış, bir hava dehlizi gibidir. Giriş, üstü tonozlu açık yanlı bir merdiven ile başlar. Zemin katta içi kitap dolaplı ve loş olan (4.50 x 7.25 m) yer kitap deposudur. Birinci kattaki iç içe iki mekandan büyüğü şimdi okuma salonu olup, 5.25 x 7.25 m ölçüsündedir, kitap dolapları ve bir ocağı vardır, zemini altıgen tuğlalarla döşeli ve üstü bir kubbe ve bir aynalı tonoz ile örtülüdür, 8+1 pencere ile aydınlatılmış olup, pencere ve dolap üstünden mermer raflar dolaşmaktadır. Salonun dekorasyonu ahşap, taş ve çini malzemeleriyle renkli bir atmosfer yaratır.[11] Plan ve pencereler düzeni, kat yükseklikleri; homojen olmayan yapısı ve özellikle açık dış merdiveni ile değişik tarzdaki mimarisi ayrıca incelenmeye değer bulunmaktadır.[12]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Şehit Ali Paşa Kütüphanesi". envanter.gov.tr. 10 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
- ^ Eroğlu, Bahtiyar (1990). "Bazı Örnekleri İle Anadolu'da Tarihi Türk Kütüphane Mimarlığı" (PDF). Konya: Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. s. 25. 16 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
- ^ a b Canca Erol, Gülçin. "İstanbul'da III. Ahmet Dönemi Osmanlı Mimarisi". 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
- ^ Küçükkalfa, Ahmet (1984). Şehid Ali Paşa Kütüphanesi (XXXII/3 bas.). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni. ss. 132-143.
- ^ İslâm Ansiklopedisi (PDF). s. 328. 28 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
- ^ İstanbul Şer‘iyye Sicilleri, Rumeli Sadâreti. s. nr. 189, vr. 48b.
- ^ a b Erünsal, İsmail, (Ed.) (2013). TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. s. 436. 10 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
- ^ Altınay, Ahmet Refik (1930). Hicri 12. Asırda İstanbul Hayatı. İstanbul: Hatt-ı Hümayun. ss. 56-57.
- ^ Dener, Halit (1957). Süleymaniye Kütüphanesi. İstanbul. ss. 52-53.
- ^ "Koleksiyonlar". Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. 15 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
- ^ Aldoğan, Aysen (1981). Şehit Ali Paşa Kütüphanesi. İstanbul: Türkiyemiz Dergisi. ss. 1-7.
- ^ Ünsal, Behçet. "Türk Vakfı İstanbul Kütüphanelerinin Mimari Yöntemi" (PDF). Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Şubat 2016.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Şehit Ali Paşa Kütüphanesi üst kat planı 17 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Vefa Lisesi30 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Vefalılar Derneği