Domena

Domena
domaine
Karta nizozemskih domena početkom 17. vijeka
Karta nizozemskih domena početkom 17. vijeka
Karta nizozemskih domena početkom 17. vijeka

Domena (od francuskog: domaine, od latinskog dominium = vlasništvo[1]) je termin iz srednjovjekovnog feudalizma za monarhov feud, njegovu ličnu imovinu.[1]

Danas se pod tim terminom podrazumjeva državno, monarhovo ili krunsko Imanje.[1]

Karakteristike i historija

[uredi | uredi kod]

Od prihoda domenâ podmirivali su se troškovi dvora, kraljevske porodice i administracije. Direktnu upravu nad domenama uveo je Karlo Veliki u svom zakoniku Capitulare de villis iz 812. U to vrijeme nije bilo razlike između državne i kraljeve privatne imovine.[1]

Vremenom kako su rasli državni troškovi, a zemlja donirana kao feud plemstvu i crkvi te uvođenjem poreza slabjela je uloga domena. Po hrvatsko-ugarskom pravu - dominium je bio plemićki feud sa urbarom i kmetovima, nad kojima je njihov feudalac imao i sudsku vlast.[1]

Od 16. vijeka u Francuskoj a od 17. vijeka po njemačkim zemljama, uvođenjem prava zemaljskih staleža na odobravanje poreza, počinje se razlikovati u financijskoj upravi zemlje kraljeva riznica od državne riznice, a od 19. vijeka zakonom je utvrđeno državno vlasništvo domena, za razliku od krunskih dobara kao privatnog monarhovog vlasništva.[1] Nakon provođenja agrarnih reformi, domene su razdijeljene i danas postoje samo kao eksperimentalne i nešto rjeđe, kao ogledna državna dobra.[1]

Engleske domene

[uredi | uredi kod]

Ranosrednjovjekovne engleske iz 1066. zvane su domesne, one su bile monarhovo vlasništvo a kmetovi na tom teritoriju imali su niz privilegija.[2] Demesne su prema engleskom feudalnom zakonu, bile dio feuda koji je vlastelin zadržao za vlastito korištenje ili ga dao u zakup. Vremenom kako se zakonima ograničavala vlastelinska samovolja nad zakupcima - Vlastelinska demesna je označavala vlastelinovu kući sa okolnim parkom i zemlju.[2]

Krunske (ili kraljevske) demesne su bile onaj dio krunskih imanja koji nije dodijeljen feudalacima, već su njime upravljali kraljevi upravitelji. Kasnije su predane Parlamentu u zamjenu za godišnji najam.[2]

Izvori

[uredi | uredi kod]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 domena (hrvatski). Hrvatska enciklopedija LZMH. Pristupljeno 12.1. 2020. 
  2. 2,0 2,1 2,2 Demesne, land tenure (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 12.1. 2020. 

Vanjske veze

[uredi | uredi kod]