Ziemia wiska
.png)
Ziemia wiska, alternatywne nazwy: ziemia wizka, ziemia wizeńska[1][2] – jednostka terytorialna na średniowiecznym północno-wschodnim Mazowszu. Stolicą ziemi była Wizna.
Już w XI wieku była grodem strzegącym wschodniej granicy Mazowsza przed najazdami Jaćwingów. W XI wieku najdalej wysunięta pozycja piastowska w kierunku Jaćwieży. Gród często był obiektem ataków Jaćwingów, Prusów i Litwinów. Przez jakiś czas książę litewski Witenes miał w posiadaniu gród wiski, który był dla niego ważnym punktem obrony przeciwko Krzyżakom. Książę Bolesław II po przymierzu z Litwinami pozostawił Wiznę w ich posiadaniu mimo protestów Krzyżaków. Gdy Krzyżacy zdobyli i zburzyli Wiznę, Bolesław samodzielnie odbudował gród w 1296 roku i obsadził ją swoimi zastępami.
Od tej pory Wizna zaczęła stawać się centrum oddzielnej dzielnicy książęcej, w której około roku 1340 rządził Siemowit II. Ziemia wiska, należąca do księstwa płockiego, znalazła się pod bezpośrednim zarządem króla Kazimierza Wielkiego pod koniec 1358 r., kiedy to upłynęły trzy lata, na które Siemowit III otrzymał Wiznę i Zakroczym w zarząd od Kazimierza Wielkiego (odpowiedni dokument książę wystawił 27 XII 1355 r.)[3].
W roku 1382 książę Siemowit IV zastawił Wiznę z całą kasztelanią Krzyżakom za 7000 florenów, którą wykupił od nich w roku 1401. Obszar wielokrotnie w tamtych czasach zastawiany i wykupowany. W 1468 roku wyrok sądu złożonego z dostojników królewskich pozbawił Katarzynę, księżną mazowiecką, praw do ziemi wiskiej i przyłączył ją do Korony.
Ziemia wiska dzieliła się na dwa powiaty: wiski i wąsoski. W 1548 roku wydzielono powiat radziłowski[4]. Znajdowało się w niej w XVI wieku 280 wsi (133 w powiecie wiskim i 147 w wąsoskim).
Ziemia wizka dzieliła się na 3 powiaty: wizki, wąsowski, radziwiłowski. Starostwo grodowe wizkie[5].
W XVII wieku w ziemi wiskiej szlachta stanowiła 45% mieszkańców[6].
| Powiat | Powierzchnia w mil² | Powierzchnia w km² |
|---|---|---|
| powiat wiski | 10,09 | 555,86 |
| powiat wąsoski | 15,68 | 863,74 |
| ziemia wiska – Razem Σ | 25,77 | 1419,60 |
W ziemi wiskiej leżały następujące miejscowości:
Uporządkowano według liczby ludności. Kursywą wyróżniono nazwy wsi.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Do 1379, później w ziemi łomżyńskiej, także stanowiącej część Mazowsza[8].
- ↑ Do 1425[9], później w ziemi bielskiej, stanowiącej część Podlasia[10].
- ↑ Do 1409[11], później w ziemi bielskiej, stanowiącej część Podlasia[12].
- ↑ Do 1422, później w ziemi bielskiej, stanowiącej część Podlasia[13].
- ↑ Do 1425[14], później w ziemi bielskiej, stanowiącej część Podlasia[15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Popularna encyklopedia powszechna, t. 19, red. nacz. Jan Pieszczachowicz. Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 1997, s. 214. ISBN 83-85719-30-X
- ↑ Jan Długosz: Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 12: 1462–1480, red. nacz. Jerzy Wyrozumski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 138. ISBN 83-01-14881-0
- ↑ Adam Szweda, Okoliczności wizyty króla Kazimierza Wielkiego w Malborku w 1365 r. /Circumstances of the visit of Casimir the Great in Marienburg in 1365 (Roczniki Historyczne 77, 2011) [online] [dostęp 2017-12-06] (ang.).
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1973, s. 46.
- ↑ Lucjan Tatomir: Geografia ogólna i statystyka ziem dawnej Polski. Kraków: Drukarnia "Czasu" W. Kirchmayera, 1868, s. 153.
- ↑ Jolanta Choińska-Mika, Między społeczeństwem szlacheckim a władzą. Problemy komunikacji: społeczności lokalne - władza w epoce Jana Kazimierza, Warszawa 2002, s. 21.
- ↑ Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1895, s. 5.
- ↑ Z dziejów Stawisk, Stawiski 2016, s. 6.
- ↑ Józef Maroszek: Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta. Z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000, s. 44. ISBN 83-87884-37-5
- ↑ Anatol Leszczyński: Żydowski ruch osadniczy na ziemi bielskiej do 1795 r., w: „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce”, nr 92, red. nacz. Maurycy Horn. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974, s. 34.
- ↑ „Bibljoteka Zakładu Polityki Agrarnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego”, nr 6. Gebethner i Wolff, Warszawa 1928, s. 5.
- ↑ Grzegorz Sosna: Chrystianizacja Podlasia, w: Kościół prawosławny w dziejach Rzeczypospolitej i krajów sąsiednich, red. Piotr Chomik. Zakład Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000, s. 124. ISBN 83-902896-1-X
- ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 719. ISBN 83-7079-926-4
- ↑ Józef Maroszek, Arkadiusz Studniarek: Dzieje Trzciannego i obszaru gminy Trzcianne w XV–XX wieku. Agencja „Benkowski”, Trzcianne 2004, s. 24. ISBN 83-88045-19-9
- ↑ Zygmunt Gloger: Dawna ziemia Bielska i jéj cząstkowa szlachta, w: „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi”, t. III. Gebethner i Wolff, Warszawa 1873, s. 245.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wizna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 687.
- Mazowsze (granica, historia), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 188.