Zbrodnia w Czerwonogrodzie
 Ruiny zamku w Czerwonogrodzie (2012 r.), miejsca obrony przed atakiem UPA | |
| Państwo | Polska (tereny anektowane przez ZSRR) |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data | |
| Godzina | 22 |
| Liczba zabitych | 49-60 |
| Liczba rannych | 28[1] |
| Typ ataku | |
| Sprawca | sotnie „Siri Wowky” i „Czernomorci” z kurenia UPA Petra Chamczuka „Bystrego” |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 48°49′N 25°36′E/48,816667 25,600000 | |
Zbrodnia w Czerwonogrodzie – atak oddziałów Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) pod dowództwem Petra Chamczuka „Bystrego” na wieś Czerwonogród, położoną w dawnym powiecie zaleszczyckim województwa tarnopolskiego. W wyniku ataku przeprowadzonego w nocy z 2 na 3 lutego 1945 roku, zginęło 49-60 Polaków, 28 zostało rannych.
Przed zbrodnią[edytuj | edytuj kod]
Z powodu dogodnych warunków do obrony[1] już podczas okupacji niemieckiej Czerwonogród stał się siedzibą polskiej samoobrony, która trzykrotnie odparła ataki bojówek ukraińskich[2]. Obrona była oparta o murowane budynki młyna, zamku, kościoła i Domu Ludowego, który stanowił główny punkt oporu[1].
Po włączeniu obszaru do Związku Radzieckiego samoobrona przekształciła się w tzw. batalion niszczycielski (IB), który liczył około 100 żołnierzy. Obroną kierował kierownik szkoły, były akowiec Bronisław Stachurski. W Czerwonogrodzie na noc chronili się mieszkańcy sąsiednich wsi – Nyrkowa, Nagórzan i innych, łącznie z miejscowymi około 1500 osób[1].
W styczniu 1945 roku Ukraińcy wystosowali wobec dowództwa samoobrony ultimatum - zażądano od nich opuszczenia Czerwonogrodu wraz z miejscową ludnością. Skłoniło to Polaków do wzmożenia przygotowań do obrony, wprowadzono system wart i patroli[1].
Atak UPA[edytuj | edytuj kod]
2 lutego 1945 roku około godziny 22. sotnie UPA „Siri Wowky” i „Czernomorci” pod osobistym dowództwem kurinnego Petra Chamczuka „Bystrego” zaatakowały Czerwonogród. Upowcy w białych, maskujących ubraniach wdzierali się do domów i zabijali napotkane osoby bez względu na płeć i wiek. Podpalano drewniane zabudowania. Polska ludność ewakuowała się do ustalonych miejsc schronienia (młyn, zamek, kościół i Dom Ludowy), gdzie była broniona przez żołnierzy IB[3][1].
Czota „Burłaki” z sotni „Siri Wowky” zdołała zdobyć zamek, jednak zgromadzona tam ludność pod osłoną IB została ewakuowana do kościoła[1]. Po zdobyciu zamku próbowała schronić się w nim 4-osobowa rodzina Romachów, w wyniku czego została pojmana i przy użyciu tortur zamordowana[3].
Obrońcy Domu Ludowego zabarykadowali drzwi i okna na parterze i z góry razili napastników strzałami z broni palnej i granatami[1][3].
Według wspomnień zgromadzonych przez Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów we Wrocławiu, podczas ataku UPA zajęła także klasztor szarytek w Nyrkowie. Zamordowane tam zostały siostry Henryka Bronikowska i Klara Linowska. W schowku pod ołtarzem uratowała się s. Władysława z dwoma kobietami i dwojgiem dzieci. W Czerwonogrodzie w wyniku ataku serca zmarł proboszcz miejscowej parafii, ks. kanonik Szczepan Jurasz, ukrywający się w skalnej grocie[3][4].
Nad ranem sotnie UPA wycofały się. Według dokumentów UPA napastnicy mieli dwóch zabitych i 4 rannych[1]. Według wspomnień świadków w walce zginęło 7 obrońców. Ciężko ranny został m.in. Bronisław Stachurski (zmarł w maju 1945)[3]. Grzegorz Motyka podaje, że w sumie zabito 49 Polaków[1], Grzegorz Hryciuk – 55[5], Ryszard Kotarba – co najmniej 60[6]. Według Henryka Komańskiego i Szczepana Siekierki 14 ofiar pochodziło z Nyrkowa[3].
Ofiary zbrodni pochowano obok kościoła w dole do gaszenia wapna, bez udziału księdza[7]. Ocaleni Polacy ewakuowali się do Tłustego i Zaleszczyk, rannych odwieziono do szpitali w Horodence i Tłustem[3].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Pomordowanych z Czerwonogrodu i Nyrkowa upamiętnia tablica w kościele w Lubszy ufundowana w 1975 roku[7].
W połowie lat 90. grupa Polaków postawiła w miejscu zbiorowej mogiły w Czerwonogrodzie metalowy krzyż z napisem po polsku i ukraińsku: „Pamięci tych, co zginęli 2 lutego 1945 r. Niech odpoczywają w pokoju”[3]. 22 października 2000 roku na mogile wzniesiono pomnik z czerwonego kamienia[7].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 406-407, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
- ↑ Lucyna Kulińska, Dzieje Komitetu Ziem Wschodnich na tle losów ludności polskich Kresów w latach 1943-1947. Tom II. Kraków 2001, ISBN 83-858-27-72-2, s. 1054
- ↑ a b c d e f g h Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 432-433, 897-901, 905-911, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
- ↑ Ewa Siemaszko: Duchowni katoliccy zamordowani w latach 1939-1946 przez nacjonalistów ukraińskich (bojówkarzy OUN, upowców / banderowców, policjantów ukraińskich i Ukraińców z Dywizji SS-Galizien) na terenach przedwojennych województw: wołyńskiego, lwowskiego, stanisławowskiego, tarnopolskiego, poleskiego i lubelskiego. Wołyń naszych przodków. [dostęp 2015-01-01]. (pol.).
- ↑ Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 312, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
- ↑ Ryszard Kotarba, Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej w województwie tarnopolskim w latach 1939-1945. Próba bilansu, [w:] Polska-Ukraina: trudne pytania, t.6, s.263
- ↑ a b c Andrzej W. Kaczorowski, Czerwonogród - perła Podola [w:] Biuletyn IPN Nr 1-2 (96-97) styczeń-luty 2009, s. 158-160
