Zbigniew Antoni Kruszewski
 Prof. Zbigniew Antoni Kruszewski w trakcie obchodów 78-rocznicy powstania warszawskiego (2022) | |
| Pełne imię i nazwisko | Zbigniew Antoni Kruszewski |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 27 czerwca 1928 |
| Zawód, zajęcie | |
| Miejsce zamieszkania | |
| Tytuł naukowy | |
| Alma Mater | |
| Małżeństwo | June Maria Sadowska-Kruszewska |
| Krewni i powinowaci | |
| Odznaczenia | |
   | |
 kapral | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | Grupa Bojowa „Krybar” 1 Dywizja Pancerna |
| Stanowiska | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca | |
Zbigniew Antoni Kruszewski (ur. 27 czerwca 1928 w Warszawie) – polski politolog, filozof, profesor nauk politycznych, publicysta naukowy, działacz polonijny i na rzecz praw człowieka, powstaniec warszawski.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Młodość i okres II wojny światowej[edytuj | edytuj kod]
Syn Tadeusza i Ireny z Grabowskich, wnuk esperantysty Antoniego Grabowskiego. Podczas II wojny światowej uczęszczał na tajne komplety Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego w Warszawie. Mieszkał przy ul. Długiej 25 m. 1.
W 1943 wstąpił do Szarych Szeregów, gdzie przyjął pseudonim „Jowisz” i pełnił funkcję hufcowego. Uczestniczył w małym sabotażu i akcjach szkół bojowych, a także realizował zadania zwiadowcze. Był dowódcą drużyny obserwującej ruchy wojsk niemieckich na linii wschód-zachód. Przeszedł szkołę podoficerską. W maju 1944 roku jako instruktor „Zawiszy” został zaprzysiężony na rotę Armii Krajowej. Po wybuchu powstania warszawskiego walczył w Śródmieściu, w plutonie 112, od 1 do 7 sierpnia 1944 Grupa Bojowa "Krybar" - ul. Smulikowskiego, a następnie został przeniesiony do Głównej Kwatery Szarych Szeregów „Pasieki”, gdzie powierzono mu organizację poczty polowej[1]. Aresztowany przez Gestapo w Wilanowie, w drodze do Milanówka, zbiegł podczas transportu i przedostał się na Mokotów, skąd przeniósł meldunki na Siekierki i Sadybę[2]. Po powrocie do Śródmieścia Południowego został awansowany do stopnia kaprala i przydzielony do kompanii dowodzonej przez por. Kazimierza Leskiego ps. „Bradl” na odcinek „Sławbor” batalionu „Miłosz”[1]. Był łącznikiem Komendy Głównej Armii Krajowej, z meldunkami przedzierał się kanałami. Ciężko ranny 20 września w rejonie Frascati. Przeszedł szlak bojowy Powiśle - Śródmieście - Mokotów - Sadyba - Śródmieście Południe.
Po upadku walk powstańczych opuścił Warszawę wraz z 72 pułkiem piechoty Armii Krajowej wchodzącym w skład 28 Dywizji Piechoty AK im. Stefana Okrzei. Z Ożarowa Mazowieckiego został przetransportowany do stalagu X B w Sandbostel, gdzie pracował w trudnych warunkach w kopalni torfu. Po wyzwoleniu przez wojska kanadyjskie wchodzące w skład 2 Armii Brytyjskiej przedostał się do Holandii, gdzie wstąpił do 1 Dywizji Pancernej Polskich Sił Zbrojnych dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka. Następnie przez Francję przedostał się do Włoch, gdzie został przyjęty do 2 Korpusu Polskiego i przydzielony do 12 Pułku Ułanów Podolskich. Jednocześnie pobierał nauki w liceum w Matino.
Emigracja i kariera naukowa[edytuj | edytuj kod]
Po demobilizacji podjął decyzję o pozostaniu na emigracji, wyjechał do Londynu, gdzie należał do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia[2]. Następnie pracował fizycznie i studiował w Wyższej Szkole Nauk Politycznych.
Po wojnie studiował m.in. w Polskim Kolegium Uniwersyteckim w Londynie oraz w Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie. W 1952 wyjechał z Wielkiej Brytanii do Stanów Zjednoczonych. W 1957 uzyskał amerykańskie obywatelstwo. Studiował na Wydziale Stosunków Międzynarodowych w Northwestern University, a następnie na University of Chicago, gdzie uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie pracy o powojennej zmianie polskich granic. Pracował naukowo na Uniwersytecie stanu Nowy Jork. Od 1968 przez dwa lata był asystentem profesora na Wydziale Stosunków Międzynarodowych University of Texas w El Paso, następnie do 1972 był starszym wykładowcą na tej uczelni. W 1972 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego nauk politycznych.
Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Angażuje się we wspieranie polskich inicjatyw naukowych, zarówno w kraju, jak i na obczyźnie. Ufundował katedrę Polish Studies na Uniwersytecie w Chicago, a także był inspiratorem i fundatorem licznych stypendiów dla Polaków w uniwersytetach amerykańskich, w tym w jego macierzystym Uniwersytecie Teksaskim w El Paso. Jest stałym profesorem wizytującym w Studium Europy Wschodniej Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi wykłady i seminaria, przede wszystkim na Wschodniej Szkole Letniej UW. Uczestniczy też w objazdach naukowych Studium na Wschód. Po 1990 r. przez wiele lat z ramienia Smithsonian Institution organizował w Polsce i krajach Europy Wschodniej objazdowe seminaria dla amerykańskich intelektualistów i polityków.
Kierował Programem Studiów Sowietologicznych i Wschodnioeuropejskich w USA, był dyrektorem Centrum Południowo-Zachodnich Studiów Etnicznych.
Jego działalność naukowa w zakresie politologii wiąże się przede wszystkim z tzw. studiami pogranicza, zajmuje się problematyką granic i terenów przygranicznych. Na opracowanie monografii powojennej granicy polsko-niemieckiej, zatytułowanej „The Oder-Neisse Boundary and Poland's Modernization: the Socioeconomic and Political Impact" („Granica na Odrze i Nysie i modernizacja Polski: oddziaływanie socjoekonomiczne i polityczne"), otrzymał w USA stypendium, dzięki któremu w 1959 r., pierwszy raz po wojnie, przyjechał do Polski. Zbierając materiały do książki był wówczas m.in. w Siekierkach, Szczecinie i Świnoujściu i badał polsko-niemiecką granicę na Odrze i Nysie.
Jest założycielem międzynarodowego Towarzystwa Badań nad Pograniczami (Assotiation for Borderline Studies), które rozpoczęło swą działalność w El Paso. Podczas swojej kariery naukowej wykształcił ponad 15.000 studentów. Jako gościnny wykładowca pracował m.in. w London School of Economics and Political Science, na uczelniach japońskich, brazylijskich, litewskich, białoruskich, rosyjskich, ukraińskich, węgierskich, rumuńskich. Był wykładowcą w Kwaterze NATO i Niemieckim Federalnym Instytucie Studiów Wschodnich i Międzynarodowych. Jako profesor gościnny wykładał na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim[3].
Działalność publiczna i społeczna[edytuj | edytuj kod]
Działał w polskim harcerstwie i Polskim Ruchu Wolnościowym Niepodległość i Demokracja[4]. Jest działaczem Kasy im. Józefa Mianowskiego – Fundacji Popierania Nauki, a także członkiem rady fundatorów organizacji.
Na przestrzeni lat stale angażował się w działalność na rzecz Polonii amerykańskiej, praw mniejszości oraz praw człowieka w Stanach Zjednoczonych, a także w działalność kombatancką w Polsce. Działał na rzecz obrony praw czarnoskórych, a także praw obywatelskich amerykańskich Meksykanów w El Paso. Był inicjatorem i współtwórcą powstania Muzeum Holocaustu w El Paso. Pełnił również funkcję dyrektora tej placówki.
We wrześniu 1995 r., jako powstaniec warszawski i wiceprezes Kongresu Polonii Amerykańskiej, spotkał się w Klubie 13 Muz na otwartej, historycznej debacie z Philippem von Bismarckiem, w czasie wojny oficerem Wehrmachtu, a wówczas znanym politykiem CDU i przewodniczącym Ziomkostwa Pomorzan. Dzięki jego wieloletniemu zaangażowaniu zbiory muzeum w Peenemünde zostały uzupełnione o dokumenty upamiętniające los robotników przymusowych i działalność wywiadu AK. Swoje wspomnienia zdeponował w Muzeum Powstania Warszawskiego. Jest autorem wielu prelekcji dotyczących największej operacji militarnej Armii Krajowej.
Od 1952 jest działaczem Kongresu Polonii Amerykańskiej[4]. Przez pewien czasu pełnił funkcję wiceprezesa organizacji. Pełnił funkcję prezesa Ogólnoamerykańskiego Związku Studentów Polskich w Stanach Zjednoczonych oraz sekretarza Komitetu Politycznego Kongresu Polonii w stanie Illinois. Jako znający język polski i angielski zajmował się również tłumaczeniami. Działał w Polskim Związku Filatelistów.
Był prezesem zarządu orkiestry symfonicznej miasta El Paso. Współtworzył Fundację Instytut Armii Krajowej w Lublinie.
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
Autor licznych prac naukowych o granicach, regionach granicznych i problemach etnicznych. Szczególnie ważna w jego dorobku jest pierwsza w języku angielskim monografia powojennej granicy polsko-niemieckiej, zatytułowana „The Oder-Neisse Boundary and Poland's Modernization: the Socioeconomic and Political Impact" („Granica na Odrze i Nysie i modernizacja Polski: oddziaływanie socjoekonomiczne i polityczne"), wydana w 1972 r. w USA.
W 1972 opublikował swój doktorat zatytułowany: Oder-Neisse Boundary and Poland’s Modernization: the Socio- Economic and Political Impact (Praeger Publishers, New York 1972). W 1972 monografię zbiorową: Chicanos and Native Americans: the Territorial Minorties, pod red. Z.A. Kruszewskiego i innych (Engelwood Clifs 1873). W 1982 pracę zbiorową: Politics and Society in the Southwest: Ethnicity and Chicano Pluralism (Boulder Colorado 1982). W 2009 prace zbiorową: Human Rights along the U.S.-Mexican Border: Gender Violens and Insecurity (Tucson 2009). W 2013 pracę zbiorową: War that Can’t be Won: Binational Perspectives on the War on Drugs (Tucson 2013). Wśród licznych arytkułów są m.in.: Poles in the Newly Independent States of Lithuania, Belarus and Ukraine (MacMillan Press 1998) i w rozszerzonej wersji: Poles in the Newly Independent States of Lithuania, Belarus and Ukraine: A Case Study of Inherited Past and Uncertain Future (Boulder 1998).
Swój księgozbiór politologiczny przekazał Bibliotece Głównej Uniwersytetu Szczecińskiego.
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Jego ojciec Tadeusz Kruszewski zmarł, kiedy Zbigniew miał dwa lata. Matka Irena z Grabowskich była nauczycielką, zginęła w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück. Starszy brat Zbigniewa, Janusz Kruszewski ps. „Drut” (1924–1970), w powstaniu warszawskim był żołnierzem pułku "Baszta"[5]. Jego żona June Maria Sadowska-Kruszewska zmarła w 2015 roku[6][7]. Zamieszkał w El Paso[2], gdzie powołał Fundusz Rodziny Kruszewskich.
W kulturze[edytuj | edytuj kod]
Jego postaci i dokonaniom poświęcona została książka prof. Beaty Halickiej z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu pt. Życie na pograniczach. Zbigniew Anthony Kruszewski., Biografia (Warszawa 2019). Wydanie angielskie: Life in the Borderlands. Z. Anthony Kruszewski. A Biography (Leiden 2021)[8].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Orderu Krzyża Niepodległości: 2015[9]
- Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej: 2019[10]
- Złota Odznaka Honorowa Gryfa Zachodniopomorskiego: 2016[11]
- Medal Za Zasługi dla Miasta Szczecina: 2018[12]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Zbigniew Antoni Kruszewski, Powstańcze Biogramy. 1944.pl. [dostęp 2017-01-29].
- ↑ a b c Zbigniew Antoni Kruszewski, Archiwum Historii Mówionej. 1944.pl. [dostęp 2017-01-29].
- ↑ Zasłużeni obywatele - Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Szczecin [online], bip.um.szczecin.pl [dostęp 2022-08-07].
- ↑ a b Wybór członków Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, Polskie Towarzystwo Naukowe na Ojczyźnie s. 112. docplayer.pl. [dostęp 2017-01-29].
- ↑ Powstańcze Biogramy - Janusz Kruszewski [online], www.1944.pl [dostęp 2023-02-20] (pol.).
- ↑ Katarzyna Korza, Teatr Studyjny na Uniwersytecie Teksańskim nazwany imieniem Polki, June Sadowski Kruszewski (PODCAST) 🎧 POSŁUCHAJ [online], Dziennik Związkowy | Polish Daily News, 26 lutego 2021 [dostęp 2022-08-09] (pol.).
- ↑ Każdego roku w ulubionym mieście [online], 24kurier.pl [dostęp 2022-08-09].
- ↑ New book by Beata Halicka:„Life in the Borderlands.Z. Anthony Kruszewski.A Biography.” – Beata Halicka [online] [dostęp 2023-02-06] (ang.).
- ↑ Polska Zbrojna [online], polska-zbrojna.pl [dostęp 2023-03-28].
- ↑ Prezydent uhonorował zasługi prof. Zbigniewa Kruszewskiego – Studium Europy Wschodniej UW [online] [dostęp 2022-08-02] (pol.).
- ↑ Uchwała Nr 1710 /15 Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego | Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego [online], bip.rbip.wzp.pl [dostęp 2023-03-28].
- ↑ Radio Szczecin, Medale za zasługi przyznane. Politolog i ksiądz wyróżnieni [ZDJĘCIA] [online], Medale za zasługi przyznane. Politolog i ksiądz wyróżnieni [ZDJĘCIA], 11 września 2018 [dostęp 2022-08-02] (pol.).