Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (ZCZW) – polska administracja cywilna na terenach Litwy, Białorusi i Wołynia („byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego”) nieinkorporowanych do Polski, a zajętych przez Wojsko Polskie w latach 1919–1920.
Utworzenie i likwidacja[edytuj | edytuj kod]
ZCZW został utworzony przez Generalnego Komisarza Cywilnego, organ władzy ustanowiony dekretem z 19 lutego 1919 przez Naczelnego Dowódcę Wojsk Polskich[1]. 22 kwietnia 1919 Józef Piłsudski wydał odezwę do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego w sprawie przyszłego losu tych ziem, informując o utworzeniu zarządu cywilnego, zamiast wojskowego[2]. Z dniem 1 czerwca 1920 rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z 29 maja 1920 bezpośredni nadzór nad tą strukturą objął rząd RP[3]. ZCZW faktycznie przestał istnieć z chwilą zajęcia tych ziem przez bolszewików latem 1920, zaś formalnie zlikwidowano go 9 września 1920[4].
Komisarze Generalni Ziem Wschodnich[edytuj | edytuj kod]
- 19 lutego – 15 kwietnia 1919 – Ludwik Kolankowski, komisarz generalny cywilny ziem wschodnich[5][6][7]
- 15 kwietnia 1919 – 1920 – Jerzy Osmołowski, komisarz generalny ziem wschodnich[8]
Zmiany w organizacji[edytuj | edytuj kod]
- 28 maja 1919 utworzono powiat miejski w Wilnie[9].
- 7 czerwca 1919 utworzono okręgi brzeski z siedzibą w Brześciu Litewskim i wileński z siedzibą w Wilnie oraz Zarząd Powiatów Wołyńskich z tymczasową siedzibą w Kowlu[10].
- W skład okręgu brzeskiego weszły powiaty brzesko-litewski, wołkowyski, prużański, słonimski, kobryński i piński.
- W skład okręgu wileńskiego weszły powiaty wileński, trocki, oszmiański, święciański, lidzki, grodzieński i nowogródzki.
- W skład Zarządu Powiatów Wołyńskich weszły powiaty włodzimierski, kowelski i łucki.
- 9 września 1919 w miejsce Zarządu Powiatów Wołyńskich utworzono okręg wołyński z siedzibą w Kowlu, w skład którego weszły powiaty włodzimierski, kowelski, łucki, dubieński, rówieński, krzemieniecki, ostrogski, zasławski i zwiahelski[11].
- 15 września 1919 utworzono okręg miński, w skład którego weszły powiaty miński, słucki, bobrujski, borysowski i ihumeński[12].
- 23 października 1919 do okręgu wileńskiego przyłączono powiat brasławski[13].
- 6 listopada 1919 do okręgu wileńskiego przyłączono powiat dziśnieński z tymczasową siedzibą w Głębokiem, a do okręgu brzeskiego powiat mozyrski z tymczasową siedzibą w Żytkowiczach[14].
- 20 listopada 1919 przeniesiono siedzibę okręgu wołyńskiego z Kowla do Łucka[15].
- 17 stycznia 1920 rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich wyodrębniono Zarząd Cywilny Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego, złożony z dotychczasowego okręgu wołyńskiego i ziem przyległych[16].
- 9 lutego 1920 z terenów powiatów lepelskiego i połockiego z tymczasową siedzibą w Kubliczach utworzono powiat lepelski, który wszedł w skład okręgu mińskiego[17].
- 10 kwietnia 1920 do powiatu mozyrskiego przyłączono tymczasowo zajętą przez wojska polskie część powiatu rzeczyckiego[18].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 1, poz. 2.
- ↑ Odezwa opublikowana w dziale nieurzędowym Monitora Polskiego nr 95 z dnia 28 kwietnia 1919 r.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1920 r. Nr 42, poz. 1057.
- ↑ Dziennik Rozkazów z 1920 r. Nr 35, poz. 752.
- ↑ Zarys działalności Ekspozytury Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich w Warszawie w roku 1919-ym. Na prawach rękopisu, Tłocznia Br. Tomczyka, [b.r.] [dostęp 2020-01-19].
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 1, poz. 2.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 3, poz. 13.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 3, poz. 12.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 40.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 17, poz. 153.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 19, poz. 174.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 25, poz. 257.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 26, poz. 275.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 35, poz. 407.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1920 r. Nr 6, poz. 79.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1920 r. Nr 9, poz. 149.
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1920 r. Nr 34, poz. 845.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Waldemar Kozyra, Polityka administracyjna władz polskich na Ziemiach Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1926, Białystok 2005
- Joanna Gierowska-Kałłaur, Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich, Warszawa 2003 s. 447 + ilustr.
- Adam Janusz Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, Warszawa 2008
- Adam Janusz Mielcarek, Węzłowe zagadnienia ustrojowe Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich (1919-1920), w świetle aktów normatywnych, w: „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, Kraków – Lublin – Łódź 2011, T. 14, s. 241–251.
- Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich