Zaimki w języku angielskim

Zaimki w języku angielskim – formy gramatyczne służące do zastępowania nazw osób i przedmiotów w języku angielskim. Angielskie zaimki dzielą się na osobowe (związane z poszczególnymi osobami gramatycznymi) i nieosobowe, których postać i funkcja nie zależy od osoby gramatycznej. Zaimki osobowe mogą występować w funkcji podmiotu i dopełnienia, co jest reliktem z czasów, kiedy w języku angielskim występował system przypadków. Zaimki dzierżawcze są dwojakiego rodzaju: w funkcji określnika i w funkcji przydawki. Ta druga grupa zwana jest niekiedy przymiotnikami dzierżawczymi, choć część gramatyków uznaje tę nazwę za nietrafną. Zaimki nieosobowe obejmują grupę zaimków nieokreślonych, względnych i pytających.

Przegląd angielskich zaimków osobowych[edytuj | edytuj kod]

Poniżej przedstawiono zaimki osobowe we wszystkich funkcjach dla wszystkich osób^[1]:

Zaimki osobowe[edytuj | edytuj kod]

Zaimka używa się w zastępstwie osoby lub rzeczy, jeśli określają coś lub kogoś znanego odbiorcy. W języku angielskim wszystkie zaimki oprócz it odnoszą się do osób.

Zgodnie z angielskimi konwencjami ortograficznymi zaimek I należy pisać dużą literą.

W języku angielskim używa się zaimka you, który może odpowiadać zarówno polskim ty, wy, jak również pan, pani, państwo. Można użyć jednak w zdaniu z you zwrotów grzecznościowych, np. sir czy madam: Could you open this window, sir? → Mógłby Pan otworzyć to okno?

Ominięcie zaimka osobowego nie jest możliwe w starannych formach angielszczyzny standardowej^[2], jednak w ogólnym stylu potocznym tak zaimki osobowe w funkcji podmiotu, jak i niektóre czasowniki posiłkowe na początku zdania bywają pomijane^[3]: Can't help you, I'm afraid → Przykro, nie mogę pomóc. Seen Sheila? = Have you seen Sheila?

Dwa zaimki obok siebie[edytuj | edytuj kod]

Gdy dwa zaimki występują koło siebie i są połączone spójnikiem and, niezależnie, czy w funkcji podmiotu, czy dopełnienia, stosowane są następujące reguły^[4]:

• Jeśli występuje zaimek I, me, uprzejmość wymaga, by nie postawić go na pierwszym miejscu: My wife and I → moja małżonka i ja, you and I → ty i ja
• Z tych samych powodów pierwszeństwo ma zaimek you: you and your family → ty i twoja rodzina, you and her → ty i ona
• Kiedy zdanie zawiera zaimek I i np. you, punktem odniesienia jest we: You and me have met before, haven't we?
• W innych przypadkach, jeśli zdanie zawiera zaimek you, punktem odniesienia jest you: If you and your son meet me tomorrow, I'll show you the town → Jeśli jutro odwiedzi mnie pan z synem, pokażę wam miasto.
• W innych przypadkach odnośnikiem jest they: Ann and Paul live in Chipping Sodbury, they know the town like the back of their hand → Anna i Paul mieszkają w Chipping Sodbury. Znają to miasto jak własną kieszeń.

It[edytuj | edytuj kod]

Zaimek it odnosi się nie tylko do rzeczy, można używać go również w odniesieniu do zaimków nieokreślonych, takich jak nothing, anything, everything^[5]: Nothing happened, did it? → Nic się nie stało, czyż nie? Może również odnosić się do faktu bądź sytuacji: Our passports were stolen. It completely ruined our holiday → Ukradziono nam paszporty. To kompletnie zepsuło nam wakacje.

It pełni rolę podmiotu bez znaczenia w wyrażeniach odnoszących się do czasu, pogody, temperatur i odległości^[6]: It is ten o’clock. It is snowing outside. → Na zewnątrz pada śnieg. It is over ten miles to the nearest petrol station → To ponad 10 mil do najbliższej stacji benzynowej.

It może odnosić się do osób, jeśli występuje w funkcji identyfikującej^[7]: Who is that over there? It's Adam Smith. Is that our waiter? No, it isn't.

Zaimki osobowe you, they, one w funkcji nieokreślonych[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz też: Liczba mnoga w języku angielskim#Określanie płci.

Zaimki one i you mogą występować w znaczeniu ogólnym, służąc do mówienia ogólnie o ludziach, z mówiącym i słuchającym włącznie^[8]: You/one cannot learn a language in two months → Nie można nauczyć się języka w dwa miesiące. One jest bardziej formalne niż you, przez co częściej spotyka się je w piśmie niż w mowie. One kojarzy się popularnie z językiem wyższych klas lub intelektualistów, co jest powodem unikania tego zaimka w mowie potocznej^[9]: One has to apply the rules one learnt in the childhood → Należy stosować się do reguł, których nauczyło się w dzieciństwie.

One i you używane są w zdaniach bardzo ogólnych, nieodnoszących się do konkretnych sytuacji, a zdarzających się lub mogących się zdarzyć komukolwiek i w dowolnym czasie^[8]: You can usually find people who speak English in Norway → Zwykle można znaleźć ludzi mówiących po angielsku w Norwegii. One/you should knock before going into somebody's room → Należy pukać przed wejściem do czyjegoś pokoju.

One jest zazwyczaj używane w odniesieniu do pojedynczych osób i nie stosuje się go w stosunku do całych grup: In the sixteenth century people believed in witches → W XVI wieku ludzie wierzyli w czarownice ale: you/one must believe in something → Trzeba w coś wierzyć^[8].

One może pełnić w zdaniu funkcję zarówno podmiotu, jak i dopełnienia, istnieje również zaimek dzierżawczy one's^[7]: He talks to one like a teacher → On mówi do innych jak nauczyciel.

They[edytuj | edytuj kod]

Zaimek they ma mniej uogólniające znaczenie niż one lub you. Odnosi się do konkretnej, lecz bliżej niezdefiniowanej grupy, takiej jak np. sąsiedzi, nauczyciele, mieszkańcy miasta, władze itp^[10]. They don't like strangers in that town → W tamtym mieście nie lubi się obcych lub W tamtym mieście nie lubią obcych, I bet they put the taxes up next year → Założę się, że w przyszłym roku podniosą podatki.

Zasada pojedynczego podmiotu[edytuj | edytuj kod]

W języku angielskim w funkcji podmiotu może występować albo rzeczownik albo zaimek, nigdy zaś jedno i drugie: My car is parked outside lub It is parked outside. Istnieje wyjątek od tej zasady, jednak tylko dla mowy potocznej^[11]: He is not a bad bloke, Sam, They are very polite, your children. W tej sytuacji możliwe jest porzucenie zaimka osobowego na początku: Very polite, your children. Living in the clouds, you lot.

Innym wyjątkiem jest umieszczenie zaimka we lub you przed rzeczownikami^[7]: We, women know things that you men will never understand.

Różne formy you dla liczby pojedynczej i mnogiej[edytuj | edytuj kod]

We współczesnej angielszczyźnie standardowej (ogólnej) zaimka you używa się zarówno w funkcji liczby pojedynczej, jak i mnogiej. W niektórych odmianach regionalnych języka angielskiego istnieją odrębne formy dla obu liczb i formy dopełnienia. I tak w Yorkshire thu lub tha odnosi się do liczby pojedynczej w formie podmiotu, thee dla dopełnienia. W dialektach szkockich i irlandzkich istnieje odrębna forma liczby mnogiej: ye, youse lub yiz. W ogólnej angielszczyźnie amerykańskiej i coraz częściej brytyjskiej formą adresowania do więcej niż jednej osoby jest you folks lub you guys. W południowych stanach USA istnieje forma drugiej osoby l. mn.: you all, używana w celu nadania wyprowadzi uprzejmego i przyjaznego charakteru. Forma ta ma również wariant dzierżawczy y’all’s^[12].

We włączające i wykluczające[edytuj | edytuj kod]

Zaimek we może odnosić się zarówno do mówiącego i słuchacza, jak również do grupy osób, do których słuchacz nie jest włączony^[6]: Shall we go for a drink? → Pójdziemy na drinka? W tym zdaniu mówiący włącza słuchacze do grupy. Ale: We're going for a drink. Will you join us? → Idziemy na drinka. Idziesz z nami?

Zaimki osobowe w funkcji dopełnienia[edytuj | edytuj kod]

Używane są we wszystkich innych pozycjach niż podmiot: po czasowniku lub przysłówku^[13].

Użycie w podmiocie[edytuj | edytuj kod]

Użycie zaimka w formie dopełnienia jest możliwe również w podmiocie, gdy są nim dwie osoby: Brenda and me are planning to visit you → Planujemy z Brendą cię odwiedzić. Me and the kids spent Sunday in the woods → Ja i dzieciaki spędziliśmy niedzielę w lesie. Taka konstrukcja funkcjonuje jednak wyłącznie w języku potocznym i nie jest akceptowana przez wszystkich użytkowników angielszczyzny^[14]. Mimo to konstrukcje te są obecne w mowie ludzi wykształconych, występują np. w powieściach Jane Austen^[15].

Użycie w funkcji orzecznika[edytuj | edytuj kod]

Zaimki me, him, her itp. używane są również orzecznikowo po be oraz w krótkich odpowiedziach, zwłaszcza w mowie potocznej^[14]: Who said thay? It was him, a nawet him. W stylu formalnym odpowiedzią jest He did. Użycie formy podmiotowej zaimka po czasowniku be jest możliwe, lecz uważane za przesadnie formalne i uważane za hiperpoprawne^[15].

Po as i than w języku potocznym używa się częściej zaimków w formie dopełnienia: My son is nearly as tall as me. He can run faster than her. W stylu formalnym używa się zaimków w formie podmiotu i czasownika posiłkowego bądź operatora: He can jump as high as she does → On potrafi skakać tak wysoko jak ona. Po wyrazie but w znaczeniu „oprócz” i except („z wyjątkiem”) używa się zaimków osobowych w formie dopełnienia^[6]: Nobody but her knew the answer → Nikt oprócz niej nie znał odpowiedzi.

Konstrukcja it was me that[edytuj | edytuj kod]

W wyrażeniach typu It was ... that... możliwe są dwie opcje^[6]:

• zaimek w formie dopełnienia + that: It was her that needs help → To ona potrzebuje pomocy
• zaimek w formie podmiotu + who: It was I who asked for help → To ja prosiłem o pomoc

W podmiocie, po którym występuje konstrukcja bezokolicznikowa możliwe jest użycie zaimka w formie dopełnienia^[6]: It's for him to choose → To on będzie wybierał.

us w znaczeniu me[edytuj | edytuj kod]

Zaimek w formie dopełnienia us stosuje się w mowie potocznej jako zamiennik me albo I: Give us the key, please → daj mi klucz, proszę.

Thou[edytuj | edytuj kod]

Starą formą zaimka you był zaimek thou (dopełnienie thee). Forma ta już w renesansie była zastępowana przez you; u Szekspira spotyka się obie formy^[16] . Obecnie thou spotyka się w poezji, stylizacji np. na język biblijny (Thou shalt not kill) itp.

Zaimki i przymiotniki dzierżawcze[edytuj | edytuj kod]

W języku angielskim istnieją dwa rodzaje zaimków dzierżawczych. Jako że zaimki my, your występują w formie przydawki i na miejscu, jakie zwykle zajmuje przymiotnik, formy te są często nazywane przymiotnikami dzierżawczymi^[17] lub określnikami (determiners). Brytyjski gramatyk normatywny Michael Swan kwestionuje określanie ich mianem przymiotników, uważając, że również one pełnią funkcję zaimków, gdyż odpowiadają frazie dzierżawczej, i tak my second wife oznacza drugą żonę mówiącego^[18]. Oto lista przymiotników i zaimków dzierżawczych^[1]:

Użycie zaimków i określników[edytuj | edytuj kod]

Zaimki dzierżawcze nie są używane z innymi określnikami, jak np. przedimkami lub zaimkami wskazującymi. Jeśli mówiący chce mimo wszystko użyć innego determinera, użyje struktury the... of mine^[19]: A friend of mine has invited me to Ilfracombe → Jeden z moich przyjaciół zaprosił mnie do Ilfracombe

Przedimki są niekiedy używane zamiast zaimków. Zdarza się to we frazach przysłówkowych, które odnoszą się do podmiotu lub dopełnienia, głównie, gdy jest mowa o bólu, uderzeniu i innych rzeczach, które mogą przytrafić się ludzkiemu ciału^[19]: The ball hit him on the head → Piłka uderzyła go w głowę. W innych przypadkach używa się zaimków: She has a parrot on her shoulder – Ona ma papugę na ramieniu.

Zaimki mine, yours etc.[edytuj | edytuj kod]

Są to zaimki podobne do my, your itp., ale używane są bez rzeczownika^[20]:

• This is my watch → To jest mój zegarek ale: That watch is mine → Ten zegarek jest mój.
• Which is your car? → Który to twój samochód? ale: Which car is yours? → Które auto jest twoje?

Zaimków dzierżawczych nie używa się wraz z przedimkami. np. the mine. Zaimkowi one's musi towarzyszyć przymiotnik own^[20]: It is nice to have a flat of one's own → Miło jest mieć własne mieszkanie.

Konstrukcja a ... of mine/yours etc.[edytuj | edytuj kod]

O ile określnik nie może występować wraz z zaimkiem w funkcji przydawki, np. the my car, istnieje struktura pozwalająca na użycie przedimka (określonego bądź nie) lub innego określnika, np. zaimka wskazującego^[20], wraz z zaimkiem dzierżawczym:

Konstrukcja ta jest wariantem innej, bez zaimka dzierżawczego: a friend of my father, a room of my own^[20].

Zaimki wskazujące[edytuj | edytuj kod]

W języku angielskim używa się następujących zaimków wskazujących: this, that, these i those. This i these używa się do osób, zjawisk i przedmiotów, które są blisko mówiącego^[21]:

• I don't know what I am doing in this country → Nie wiem, co robię w tym kraju
• Get this cat off my knees → Zdejmij mi z kolan tego kota. Ale: Get that cat off the piano → Weź tego kota z pianina.

this i that przy określaniu czasu[edytuj | edytuj kod]

This i these odnoszą się do rzeczy, które właśnie trwają albo mają się wkrótce zacząć^[21]: Listen to this. You'll like it. Watch this. This is a police message.

That i those odnoszą się do sytuacji, które właśnie się zakończyły albo które są bardziej odległe w czasie^[22]: That was nice. What was it? → To było ładne. Co to było? Did you see that? → Widziałeś to? Who said that? → Kto to powiedział? That może oznaczać również, że coś się zakończyło^[23]: That's it. Nice to have met you, I am leaving → Dobra, było fajnie, na razie.

Inne zastosowania zaimków wskazujących[edytuj | edytuj kod]

• Zaimków wskazujących this i these używa się do okazania akceptacji: Now tell me about this new boyfriend of yours → A teraz opowiedz mi o tym twoim chłopaku. That i those oznacza odrzucenie, brak akceptacji^[23]: I don't like that boyfriend of yours → Nie lubię tego twojego chłopaka.
• Przy przedstawianiu się w rozmowach telefonicznych, w stosunku do własnej osoby mówiący używa this a w stosunku do rozmówcy – that (Amerykanie również this)^[24]: This is Pat. Who is that?
• W stylu formalnym that i those może zastępować the ones^[23]: A dog's intelligence is allegedly bigger than that of a cat → Inteligencja psa jest rzekomo większa niż u kota.
• W mowie potocznej this i that może mieć takie samo znaczenie jak so: I didn't realise it was going to be this hot → Nie zdawałem sobie sprawy, że może być aż tak gorąco.

Zaimki zwrotne[edytuj | edytuj kod]

Używane są do zaznaczenia wykonywania czynności przez podmiot na samym sobie. Używa się do tego celu partykuły o konstrukcji zaimek w formie dopełnienia + self w liczbie pojedynczej lub selves w liczbie mnogiej^[25]:

Jest to jedyny przypadek w języku, gdy druga osoba liczby pojedynczej różni się od liczby mnogiej. W przypadku zaimka nieokreślonego one obowiązuje forma oneself^[26]: It's sometimes a good idea to see oneself through the eyes of one's enemy → Czasem dobrze jest zobaczyć siebie samego oczyma swego wroga.

Funkcje zaimków zwrotnych[edytuj | edytuj kod]

• Służą do podkreślenia, że podmiot i dopełnienie w zdaniu są tożsame^[27]: I`ve cut myself shaving → Zaciąłem się przy goleniu. You must get yourself a pair of socks → Musisz sobie kupić parę skarpetek. Zaimki zwrotne mogą odnosić się do zaimków osobowych i w dopełnieniu^[28]: His book is all about himself → Jego książka jest o nim samym. I love you for yourself, not for your car → kocham cię jako ciebie, nie dla twojego auta.
• Mogą służyć do wyrażenia emfazy, oznaczającej „sam”, „samemu” → Do it yourself → Zrób to sam. The President himself is to take the floor about this issue→ Sam prezydent ma zabrać głos w tej sprawie.
• Po przyimkach as, like, but (for), except (for) są czasem używane zamiast zaimków osobowych w funkcji dopełnienia^[29]: Everybody came late except myself → Wszyscy się spóźnili oprócz mnie.
• By myself oznacza „samodzielnie”, „na własną rękę”^[25]: I can do it by myself → Mogę to zrobić własnym sumptem.
• Nie istnieją zaimki zwrotne dzierżawcze, zamiast nich używa się zaimka own: I took her with my own car → Wziąłem ją moim własnym autem.

Zaimków zwrotnych nie używa się w relacjach wzajemnych (reciprocal). Używa się wtedy each other, w l. mn one another^[25].

• They washed themselves = umyli się (każdy siebie)
• They washed each other = umyli się (wzajemnie)

Zaimki nieokreślone[edytuj | edytuj kod]

W języku angielskim istnieje pewna określona grupa słów, będąca zaimkami nieokreślonymi, określnikami i przysłówkami. Do grupy tej należą wyrazy złożone z some, any, no i drugiej części: thing, body, one, where^[30]:

Wszystkie zaimki zachowują się tak samo w zdaniach. Zaimki zaczynające się od some używane są w zdaniach twierdzących^[31]: Somebody must clean up that bloody mess → Ktoś musi posprzątać ten bajzel. Zaimki rozpoczynające się od any używane są w pytaniach lub zdaniach przeczących^[32]: Got anything to drink? → Masz coś do picia? Can't find it anywhere → Nie mogę tego nigdzie znaleźć. Wszystkie te wyrazy są w liczbie pojedynczej: Everybody likes her → Wszyscy ją lubią. Mimo to, często do zaimka odnosi się they^[33]: If anybody wants coffee, they can grab a cup from the coffee table → Jeśli ktoś chce kawy, może sobie wziąć filiżankę ze stolika.

Somebody a someone[edytuj | edytuj kod]

Nie ma większej różnicy między someone, anyone a somebody, anybody, nobody a no one. Formy zakończone na -one są częściej spotykane w języku pisanym, -body spotyka się częściej w języku mówionym^[34].

Some i any w funkcji zaimków[edytuj | edytuj kod]

Wyrazy some, any i no noszą angielską nazwą quantity words i najczęściej przyjmują w zdaniu funkcję określnika (determinera): some apples, any students. Istnieje jednak inny zakres użycia tych słów, mianowicie jako zaimki^[35]. W tej funkcji albo występuje za nimi of albo występują samodzielnie w funkcji podmiotu, dopełnienia itp. Some of my friends are married, some (of them) are single → Niektórzy z moich przyjaciół są żonaci (zamężne), niektórzy nie. Some of this tea is Chinese, some (of it) is Indian → Część tej herbaty jest chińska, część indyjska.

Zaimki względne[edytuj | edytuj kod]

Zaimki względne w języku angielskim to: who, whom, whose, which, where. Występują one wyłącznie w zdaniach podrzędnie złożonych, gdzie mogą pełnić rolę podmiotu albo dopełnienia^[36]

Zaimek względny jako podmiot[edytuj | edytuj kod]

W zdaniu, którego podmiotem jest osoba, zaimek who lub that łączy dwie różne informacje o osobie. Zdania te połączone są zaimkiem who, zastępującym zaimki osobowe w formie podstawowej you, he, she itp^[36].

1. There's the doctor → Oto lekarz
2. She used to live next door → Ona mieszkała obok
3. There is the doctor WHO used to live next door → Oto lekarka, która kiedyś mieszkała obok mnie.

W powyższym zdaniu możliwe jest również użycie zaimka względnego that. Zaimek who uchodzi w tym kontekście za bardziej właściwy^[36], choć możliwe jest również użycie zaimka that, o ile podmiotem nie jest nazwisko osoby: I spoke to Mr Jack De'ath, who owns the paper shop.

W zdaniach, w których podmiot jest rzeczą, możliwy jest zaimek that lub which, zastępując it lub they^[36]:

1. I'm writing about a hard disc drive → Piszę o twardym dysku
2. It does not work properly → On nie działa właściwie
3. I'm writing about a hard disc drive WHICH is not working properly → Piszę o twardym dysku, który nie działa właściwie.

Zaimek that jest częściej spotykany w języku mówionym^[36].

Zaimek względny jako dopełnienie[edytuj | edytuj kod]

Zaimek względny występuje na początku zdania podrzędnego, nawet jeśli występuje w funkcji dopełnienia^[37]:

1. There's the doctor → Oto lekarz
2. I met him yesterday → Widziałem go wczoraj
3. There's the doctor THAT/WHO/WHOM I met yesterday → Oto lekarz, którego wczoraj widziałem.

Zaimek whom jest rzadki, ale postrzegany jako bardziej poprawny niż who.

1. I'm writing about a tablet → Piszę o tablecie
2. I bought it in this store → Kupiłem go w tym sklepie
3. I'm writing about a tablet THAT/WHICH/Ø I bought in this store → Pisze o tablecie, który kupiłem w tym sklepie.

Ominięcie zaimka względnego[edytuj | edytuj kod]

Zaimek względny może być pominięty, jeśli znajduje się w funkcji dopełnienia – czasem nazywa się go zaimkiem zerowym^[38].

Zaimek względny whose[edytuj | edytuj kod]

Zaimek whose zastępuje his, her lub their^[39]:

1. I have a friend → Mam kolegę
2. His father is a policeman → Jego ojciec jest policjantem
3. I have a friend WHOSE father is a policeman → Mam kolegę, którego ojciec jest policjantem.

Zaimki pytające[edytuj | edytuj kod]

W języku angielskim noszą również nazwę Wh words. Są to what, who, when, whose^[40]. Pytania, które niektóre polskie gramatyki uznają za zaimki, np. where, when. why, how są przez angielskie gramatyki uważane za przysłówki^[41]

Who[edytuj | edytuj kod]

• Who said that? I did. → Kto tak powiedział? Ja.

Odnosi się do osób. W funkcji zaimka w dopełnieniu może przyjmować formę whom, jednak obecnie jest ona rzadka i uważana za formalną^[42]. To whom did I give our tickets? → Komu dawałem nasze bilety?

Whose[edytuj | edytuj kod]

Jest zaimkiem dzierżawczym – występuje w pytaniu o właściciela^[42]. Whose is this book? Mine.

What[edytuj | edytuj kod]

Występuje w pytaniach o nie-osobę: rzecz, zjawisko, stan^[42]. What are you reading?? A Swedish detective story by Henning Mankell → Co czytasz? Szwedzki kryminał Henninga Mankella.

Which[edytuj | edytuj kod]

Używa się zamiast who w odniesieniu do osób i zamiast what w odniesieniu do nie-osób w sytuacji, kiedy jest ograniczona możliwość wyboru lub z góry ustalona liczba elementów, spośród których można wybierać^[42]. Which of Anne Holt's books have you read? 1222. → Którą z książek Anne Holt czytałeś? 1222.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

• y’all
• yinz
• they jako forma liczby pojedynczej

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Geoffrey Leech: An A – Z of English Grammar and Usage. Harlow: Longman, 2001, s. 61. ISBN 0-582-40574-2.
• Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 81. ISBN 978-0-19-442098-3.
• Antoni Prejbisz, B. Jasińska, S. Kryński, R. Gozdawa-Gołębiowski: Nowa gramatyka angielska w ćwiczeniach. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1997. ISBN 83-7195-192-2.
• David Crystal: The Cambridge Encyclopaedia of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press, 1995. ISBN 0-521-40179-8.