Wrzeciono (przędzalnictwo)
1 – rowki zabezpieczające
2 – rowek ozdobny
3 – przęślik
4 – zarys nawoju
Wrzeciono – narzędzie do ręcznego przędzenia (skręcania włókien)[1]. Razem z kądzielą tworzy zestaw do chałupniczego wytwarzania przędzy z włókien lnianych, konopnych, wełnianych i in.
Wrzeciono wykonywano z twardego drewna przez wytaczanie na tokarce. Wykonywane były w różnych kształtach, które w niewielkim stopniu wpływały na funkcjonalność, a miały raczej znaczenie estetyczne:
- wrzeciono proste (a) – wykonane z jednego kawałka drewna ma dużą średnicę, która zwiększa bezwładność potrzebną do utrzymania wrzeciona w szybkim ruchu obrotowym. Rowki na wrzecionie mają za zadanie uniemożliwienie zsuwania się przędzy.
- wrzeciono z przęślikiem (kółkiem zamachowym) (b) – wrzeciono o mniejszej średnicy ma w dolnej części kamienny lub gliniany ciężarek, wydrążony w środku, zwiększający bezwładność[2]. Krążek ten zabezpiecza również przędzę przed zsuwaniem się z wrzeciona i powiększa jego pojemność. Rowek na tym krążku jest elementem ozdobnym.
- inna wersja wrzeciona (c) z nieco większym krążkiem, który jeszcze bardziej zwiększa pojemność wrzeciona.
Wrzeciono po przymocowaniu końcówki przędzionej nici było wprawione w ruch wirowy, obracając się naprężało i skręcało nić. Kierunek obrotu odbywał się w prawo „Z” lub w lewo „S”[2]. W XVI wieku w wielu rejonach wrzeciono było zastępowane kołowrotkiem[3].
Wrzeciona to także elementy maszyn włókienniczych, takich jak: przędzarki, niedoprzędzarki, skręcarki, cewiarki. W przędzarce wrzeciono to część robocza, której przeznaczenie jest podobne jak wrzeciona ręcznego. Ma ona za zadanie skręcić tasiemkę włókien w przędzę i następnie nawinąć ją na cewkę osadzoną na wrzecionie[1][3]. Podobnie w skręcarce, wrzeciono współdziałając z obrączką, skręca przędze pojedyncze w przędzę nitkowaną i nawija ją na cewkę umieszczoną na wrzecionie.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- wrzeciono – element obrabiarki
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak). T. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1979, ISBN 83-01-00283-2.
- ↑ a b Jadwiga Chruszczyńska, Ewa Orlińska-Mianowska: Tkaniny dekoracyjne, przewodnik dla kolekcjonerów. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2009, ISBN 978-83-213-4566-6.
- ↑ a b Nowa encyklopedia PWN. T. 6, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, ISBN 83-01-11969-1.