Wolany (województwo dolnośląskie)

Wolany
	wieś
	; Kaplica Matki Boskiej Bolesnej
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina	Szczytna
Wysokość	340-370 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	646
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-314
Tablice rejestracyjne	DKL
SIMC	0855960
	Położenie na mapie gminy Szczytna Wolany
	Położenie na mapie Polski Wolany
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Wolany
	Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Wolany
	50°26′18″N 16°30′57″E/50,438333 16,515833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wolany (niem. Wallisfurth) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Szczytna^[5], w zachodniej części Kotliny Kłodzkiej.

W przeszłości do wsi należały przysiółki:

Dziób (niem. Schnabelmühle)^[6]
Makoszyce (niem. Rolling)^[6]
Męciszów (niem. Strassenhäuser)^[6]
Przysiodłki (niem. Schlosshof)^[7]
Ściegne (niem. Diebsteig)^[8]
Wolanki (niem. Neu Wallisfurth)^[7]

Obecnie są to nazwy niestandaryzowane.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wolany to duża wieś łańcuchowa o długości około 3 km leżąca pomiędzy Szalejowem Górnym na południowym wschodzie i Niwą na północy, na wysokości około 340–370 m n.p.m.^[2]

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Wolan znaleziono rzymskie monety z około III wieku, co świadczy o wiodącym tędy szlaku handlowym – jednej z odnóg szlaku bursztynowego^[9]. Sama miejscowość została wymieniona w 1350 roku jako posag żony von Glubosa^[9]. Na początku XV wieku część wsi należała do kanoników regularnych z Kłodzka, którzy tworzyli tu alodium^[9]. Po wojnie trzydziestoletniej Wolany zostały własnością rodziny Wallisów. Ci wybudowali tu ogromną rezydencję, która spłonęła w 1827 roku^[9]. W roku 1840 miejscowość kupił hrabia von Falkenhausen, we wsi były wówczas: dwa folwarki, kilka młynów wodnych, tartak, gorzelnia, browar, olejarnia i wytwórnia octu^[2]. W roku 1855 Falkenhausenowie zbudowali nowy pałac, który uległ zniszczeniu w 1978 roku^[2].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Niemiecka nazwa miejscowości pochodzi od jej dawnego właściciela, cesarskiego feldmarszałka, hrabiego Georga Oliviera von Wallisa – potomka szlachty irlandzkiej. W roku 1735 za zezwoleniem cesarza zmieniono nazwę z Wernersdorf na Wallisfurth^[10].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) Wolany liczyły 646 mieszkańców^[3]. Są one największą miejscowością gminy Szczytna.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[11]:

kaplica pw. Matki Boskiej Bolesnej, z 1740 r.
park, z 1730 r., zmiany w połowie XIX w.

zabytki nieistniejące:

pałac – pierwszy pałac w 1735 r. zbudował Georg Olivier von Wallis. W 1783 r. od spadkobierców von Wallisa pałac oraz klucz stroński nabył Ludwig Wilhelm von Schlabrendorf, potem książę Wilhelm Aleksander von Schönaich-Carolath^[10]. W roku 1798 majątek kupił książę Ludwik Wirtemberski. Tu w 1799 r. urodziła się druga z jego córek, Amelia Wirtemberska, której wnuczka Olga Konstantinowna Romanowa, wyszła za mąż za króla Grecji, Jerzego I. Syn Aleksander Wirtemberski był przodkiem królowej Elżbiety II^[10]. Rezydencja ta spłonęła kompletnie w 1827 r. Od 1829 r. majątek znajdował się w rękach baronów von Falkenhausenów. W 1835 r. baron Konrad von Falkenhausen postawił nowy pałac z założeniem ogrodowym. Sam majątek był wzorcem nowoczesnego gospodarowania. Od 1907 r. należał do Friedricha von Martina z Rothenburga na Łużycach, potem do Wolfganga Sternberga, którego z uwagi na żydowskie pochodzenie zmuszono do wyjazdu z Niemiec^[10]. W czasie II wojny światowej w pałacu i w majątku przebywała 350-osobowa grupa Luksemburczyków, przesiedlonych na Śląsk przez nazistów za odmowę współpracy^[12]. Zapuszczony pałac wyburzono w kwietniu 1978 r. Na jego miejscu postawiono blok mieszkalny.

Znane osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]

Georg Olivier von Wallis – feldmarszałek austriacki,
Ludwik Wirtemberski – generał, książę Wirtembergii
Amelia Wirtemberska – córka Ludwika, urodzona w Wolanach, żona księcia Józefa Wettyna z Saksonii-Altenburga, protoplastka królów Grecji
Maria Dorota Wirtemberska – córka Ludwika, księżniczka wirtemberska, arcyksiężna austriacka, w latach dziecięcych przebywała w pałacu w Wolanach w hrabstwie kłodzkim.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 150412
↑ ^a ^b ^c ^d Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 15: Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy. Wrocław: I-BiS, 1993, s. 498–501. ISBN 83-85773-06-1.
↑ ^a ^b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1488 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-07].
↑ ^a ^b ^c Zarządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 4 kwietnia 1950 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-07-31] .
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-07-31] .
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 2 kwietnia 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-07-31] .
↑ ^a ^b ^c ^d Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 465. ISBN 978-83-89188-95-3.
↑ ^a ^b ^c ^d Henryk Grzybowski. Oni wszyscy z Wolan.... „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2008 (nr 6). Oficyna Wydawnicza Brama, Kłodzko. ISSN 1232-0048. OCLC 749185061.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 84. [dostęp 2012-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
↑ Henryk Grzybowski. Oni wszyscy z Wolan.... „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2008 (nr 14). Oficyna Wydawnicza Brama, Kłodzko. ISSN 1232-0048. OCLC 749185061.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 15: Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy. Wrocław: I-BiS, 1994, ISBN 83-85773-06-1.
WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 .
Henryk Grzybowski. Właściciele pałacu na Wolanach i zaskakujące losy ich potomków…. „Ziemia Kłodzka”. 2009 (nr 187), s. 23–30. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka. ISSN 1234-9208. OCLC 499751393.
Henryk Grzybowski. Oni wszyscy z Wolan.... „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2008 (nr 6–15). Oficyna Wydawnicza Brama, Kłodzko. ISSN 1232-0048. OCLC 749185061.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Wallisfurth, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 916 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 150412

[staffa-2] Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 15: Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy. Wrocław: I-BiS, 1993, s. 498–501. ISBN 83-85773-06-1.

[GUS-3] GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1488 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[teryt-5] Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-07].

[:0-6] Zarządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 4 kwietnia 1950 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-07-31] .

[:1-7] Rozporządzenie Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-07-31] .

[8] Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 2 kwietnia 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-07-31] .

[rewasz-9] Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 465. ISBN 978-83-89188-95-3.

[oni-10] Henryk Grzybowski. Oni wszyscy z Wolan.... „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2008 (nr 6). Oficyna Wydawnicza Brama, Kłodzko. ISSN 1232-0048. OCLC 749185061.

[nid-11] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 84. [dostęp 2012-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

[onilux-12] Henryk Grzybowski. Oni wszyscy z Wolan.... „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2008 (nr 14). Oficyna Wydawnicza Brama, Kłodzko. ISSN 1232-0048. OCLC 749185061.

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Miasto	Szczytna
Części miasta	Batorów Bobrowniki Borek Borowina Bystra Ocieszów Piekielna Góra Szczytnik Szklana Góra
Wsie	Chocieszów Dolina Łężyce Niwa Słoszów Studzienno Wolany Złotno
Nieoficjalna część miasta	Batorówek
Nieoficjalne części wsi	Borownik Dłużynka Dziób Kopanka Łężno Makoszyce Męciszów Przysiodłki Ściegne Tworów Wolanki
Opuszczone miejscowości	Góra Anny Młyny