Wilhelmina Iwanowska
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor nauk fizycznych | |
| Specjalność: astrofizyka | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Habilitacja | |
| Profesura | |
| Polska Akademia Nauk | |
| Status | członek rzeczywisty |
| Doktor honoris causa Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – 2 października 1973 | |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | Uniwersytet Wileński |
| Odznaczenia | |
 | |
Wilhelmina Iwanowska (ur. 2 września 1905 w Wilnie, zm. 16 maja 1999 w Toruniu) – polska astronomka, profesor w Instytucie Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Ukończyła studia na Wydziale Astronomii Uniwersytetu Stefana Batorego (USB) w Wilnie. Od 1 stycznia 1927 pracowała w Obserwatorium Astronomicznym USB kierowanym przez Władysława Dziewulskiego[1] (jeden etat zastępcy asystenta dzieliła z Jerzym Jacyną i Włodzimierzem Zonnem; od następnego roku każde z nich miało swoje zatrudnienie)[2]. W 1933 roku obroniła pracę doktorską z astronomii. Staż podoktorski odbyła w Obserwatorium Sztokholmskim w latach 1934/35 pod kierunkiem prof. Bertila Lindblada. W 1937 roku uzyskała habilitację[3]. Była członkiem zarządu Oddziału Wileńskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego[4].
14 lipca 1945 została przesiedlona wraz z grupą 200 pracowników Uniwersytetu Stefana Batorego do Torunia. 26 sierpnia 1945 Krajowa Rada Narodowa powołała, aktem erekcyjnym, do życia Uniwersytet Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu. Wilhelmina Iwanowska otrzymała nominację rektorską na profesora nadzwyczajnego UMK w katedrze astrofizyki 8 października 1945, a oficjalną nominację 22 maja 1946. Wykłady astrofizyki rozpoczęła 3 grudnia 1945[5][6].
Brała udział w badaniach na temat między innymi ruchu gwiazd w przestrzeni, fotometrii fotograficznej, gwiazd zmiennych, widm gwiazdowych oraz ewolucji galaktyk. Jej największym osiągnięciem było ustalenie nowej skali odległości we Wszechświecie[3]. Była zapraszana na wykłady na europejskich i na amerykańskich uniwersytetach. Od listopada 1948 roku do maja 1949 prof. Iwanowska przebywała na stażu naukowym w USA w kilku tamtejszych obserwatoriach, zrezygnowała jednak z kontynuowania kariery naukowej w Stanach i powróciła do kraju. Została też wiceprezesem Międzynarodowej Unii Astronomicznej (byłą pierwszą kobietą w zarządzie IAU) oraz członkiem korespondentem (od 1956) i członkiem rzeczywistym (od 1976) Polskiej Akademii Nauk[7]. Była założycielką Toruńskiego Centrum Astronomicznego PAN w Piwnicach k. Torunia[3]. Toruńskim obserwatorium kierowała od grudnia 1952 roku aż do przejścia na emeryturę w październiku 1976[3]. Na jej prośbę, za pośrednictwem prof. Lindblada, prof. Harlow Shapley, dyrektor Obserwatorium Harwardzkiego, zgodził się przekazać na 100 lat 20-cm teleskop Henry'ego Drapera. Przybył on do Piwnic w 1947 roku, a pierwszych obserwacji dokonano w roku 1949. W czasie wykładów w USA pozyskała fundusze na zakup największego polskiego radioteleskopu[8]. W 1962 roku w obserwatorium UMK zainstalowano do dziś największy w Polsce teleskop optyczny o średnicy lustra 90 cm[3].
W czerwcu 1968 roku weszła w skład Komitetu Honorowego oraz Komitetu Przygotowawczego obchodów 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika[9].
Profesor Iwanowska wypromowała 19 doktorów[10], a 8 z nich uzyskało tytuł naukowy profesora. Wszystkich wysyłała na staże podoktorskie[potrzebny przypis]. Na emeryturę przeszła w 1976 roku[10].
Nie była zamężna i nie miała dzieci[10].
Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]
Otrzymała tytuł doktora honoris causa trzech uczelni wyższych:
- University of Leicester (Wielka Brytania)
- University of Manitoba w Winnipeg (Kanada)
- Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruniu[11].
Otrzymała honorowe obywatelstwo miasta Winnipeg, a 31 lipca 1997 roku również Torunia.
Postanowieniem prezydenta Lecha Wałęsy z dnia 4 maja 1995 roku, w uznaniu wybitnych osiągnięć naukowych w dziedzinie astronomii, została odznaczona Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[12].
Na cześć Wilhelminy Iwanowskiej nazwano jedną z ulic Torunia w dzielnicy Podgórz i planetoidę (198820) Iwanowska[13].
W 2018 roku została patronką nowego programu wyjazdowego dla doktorantów[8], organizowanego przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Cecylia Iwaniszewska, Wspomnienia o moim uniwersytecie, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2014, s. 25, 79, ISBN 978-83-927097-1-8, OCLC 946323603.
- ↑ Wilhelmina Iwanowska, Wileńskie korzenie. Astronomia i radioastronomia w Toruniu, [w:] Andrzej Tomczak (red.), Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Wspomnienia pracowników, 1995, s. 128, ISBN 83-231-0609-6.
- ↑ a b c d e Wiadomości - Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [online], www.fizyka.umk.pl [dostęp 2020-03-02].
- ↑ Część II. Sprawozdania oddziałów i kół Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, [w:] Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie za okres od 1 IV 1937 do 31 XII 1937 oraz finansowe za rok 1937, Kraków 1938, s. 87 (pol.).
- ↑ Woszczyk 1999 ↓, s. 194.
- ↑ Iwanowska 1981 ↓, s. 257-258.
- ↑ Członkowie PAN: Skorowidz
- ↑ a b NAWA Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej [online], www.facebook.com [dostęp 2020-03-02] (pol.).
- ↑ "Urania", miesięcznik Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, nr 3, marzec 1969, str. 84-85
- ↑ a b c Anna Plaskacz, Życie wśród gwiazd Profesor Wilhelminy Iwanowskiej, Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Dom Organizatora, 1997, ISBN 83-86850-39-6.
- ↑ Doktorzy honoris causa UMK. umk.pl. [dostęp 2011-02-25].
- ↑ M.P. z 1995 r. nr 33, poz. 382
- ↑ Krzysztof Kanawka: Nowe nazwy planetoid – Iwanowska, Sierpc i LechMankiewicz. kosmonauta.net, 10 lipca 2012. [dostęp 2012-07-26].
- ↑ Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej - Stypendia dla studentów z polski i zagranicy, programy i wymiany naukowe - NAWA [online], nawa.gov.pl [dostęp 2020-03-02].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Woszczyk. Wilhelmina Iwanowska (1905-1999). „Rocznik Toruński”. 26, s. 189-195, 1999.
- Wilhelmina Iwanowska. Mój życiorys naukowy. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. 26, s. 246-278, 1981.