Wilhelm Gesenius

Heinrich Friedrich Wilhelm Gesenius (ur. 3 lutego 1786 w Nordhausen; zm. 23 października 1842 w Halle) – niemiecki teolog ewangelicki, orientalista, znawca kultury i historii Bliskiego Wschodu i jeden z najwybitniejszych znawców starych języków, szczególnie języka hebrajskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Do 1803 roku uczęszczał do gimnazjum w Helmstedt po czym rozpoczął studia teologiczne, filozoficzne i filologiczne na uniwersytecie w Helmstedt u Heinricha Henke. W 1806 roku został tam doktorem teologii i filozofii broniąc pracę Ovids Fasti. Oprócz nauki języków klasycznych poświęcił się interpretacji Starego Testamentu. Poprzez zainteresowanie językiem hebrajskim, które ujawniło się już w gimnazjum, zainteresował się także innymi pokrewnymi językami. W 1806 roku pracował jako privatdozent i repetent na uniwersytecie w Getyndze. Nie widząc szans na dalszą karierę w Getyndze od marca 1809 roku pracował jako profesor w gimnazjum (obecnie Johann-Georg-Lingemann-Gymnasium) w Heiligenstadt. W 1810 roku został profesorem nadzwyczajnym a w 1811 roku profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Halle i prowadził katedrę teologii. Dzięki jasnym i interesującym wykładom miał wielu słuchaczy, do których należeli między innymi Peter von Bohlen, E.T.A. Hoffmann, Hermann Hupfeld, Justus Olshausen, Johann Christian Friedrich Tuch, Johann Karl Wilhelm Vatke, Rudolf Haym i inni^[1]. Odrzucił propozycje podjęcia pracy na uniwersytetach w Getyndze, Wrocławiu i Oxfordzie. Dopiero jego zainteresowanie Starym Testamentem i orientalistyką przyniosło mu reputację jednego z najwybitniejszych uczonych tego okresu.

Był członkiem Königlich Preußischer Konsistorialrat (Królewsko-Pruski Konsystorz), Berlińsko-Brandenburskiej Akademii Nauk, Société asiatique w Paryżu, Royal Asiatic Society, Cambridge Philosophical Society.

W roku 1820 i 1835 odbył podróże naukowe do Francji, Anglii i Holandii podczas których nawiązał kontakty z wysoko postawionymi osobami.

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Jego badanie języka hebrajskiego uchodzi za przełomowe. Zalicza się do pierwszych, którzy badali języki semickie z naukowym podejściem. Jako umiarkowany racjonalista znalazł się w opozycji w stosunku do współczesnego mu podejścia do języka hebrajskiego, który uznawano za święty. Jego zdaniem język hebrajski jest normalnym ludzkim językiem, dokładnie językiem semickim a nie tylko językiem Pisma Świętego. Uważał, że wytłumaczenie takich zjawisk językowych jak homonimy czy homografy należy szukać w innych językach a zwłaszcza w języku arabskim. Do opisu językowej postaci Starego Testamentu utworzył trzy formy: leksykografię, gramatykę i komentarze. Jego główne dzieła Hebräische Grammatik (1813) i Hebräische und aramäische Handwörterbuch über das alte Testament (1812) w niezmienionej wersji wydawane były jeszcze na początku XX wieku. W 1909 roku ukazało się nowe 28 wydanie jego Hebräische Grammatik opracowane przez Emila Kautzscha, które w 1910 roku zostało przetłumaczone na język angielski przez Arthura Ernesta Cowleya. W 2008 roku ukazało się 18 wydanie Hebräische und aramäische Handwörterbuch über das alte Testament opracowane przez Herberta Donnera.

Obszerna wiedza historyczna, archeologiczna i znajomość historii religii zapewniła jego dziełom dodatkowe uznanie. Jako pierwszy badał także język fenicki i punicki przez co może być uważanym za twórcę północno-zachodniej filologii semickiej^[2]. Badał także kulturę, historię i religię Samarytan. Wynikiem tych prac było opracowanie tekstów Pięcioksięgu samarytańskiego. Z powodzeniem zajmował się także rozszyfrowaniem pisma południowoarabskiego. Należy jeszcze wspomnieć jego badania dotyczące topografii i archeologii Palestyny. Z jego prac korzystał również Jean-François Champollion podczas prac przy tłumaczeniu hieroglifów.

Mimo licznych podróży i pracy w Halle nie zapominał o swojej rodzinnej miejscowości Nordhausen. W 1824 roku podarował miejscowemu gimnazjum (obecnie Wilhelm-von-Humboldt-Gymnasium) z okazji 300-lecia wydane swoje dzieła z własnoręcznymi autografami.

Dla uczczenia jego pamięci w auli uniwersytetu w Halle postawiono 2 kwietnia 1850 roku jego popiersie wykonane przez Ernsta Rietschela, gdzie stoi do dziś.

Jego grób znajduje się na cmentarzu Stadtgottesacker w Halle (kwatera I, grób 227).

Pisma (wybór)[edytuj | edytuj kod]

• Symbolae observationum in Ovidii fastos, novae Fastorum editionis specimen. Dissertation Göttingen 1806
• Versuch über die maltesische Sprache. 1810
• Hebräisch-deutsches Handwörterbuch über die Schriften des Alten Testaments mit Einschluß der geographischen Nahmen und der chaldäischen Wörter beym Daniel u. Esra. 2 Tle., 1810/1812
• Hebräische Grammatik. 1813. 28. Aufl. Leipzig 1909,. Neudruck: Hildesheim 1983, Georg Olms Verlag, ISBN 3-487-00325-2
• Neues Hebräisch-deutsches Handwörterbuch über das Alte Testament mit Einschluß des biblischen Chaldaismus. Leipzig 1815, ab 10. Aufl. 1886: Hebräisches und Aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament., 18 wydanie, Berlin 2008, Springer Verlag, ISBN 3-540-78599-X
• Hebräisches Lesebuch. 1814, 7. Aufl. 1844
• Geschichte der hebräischen Sprache und Schrift. 1815,
• De pentateuchi Samaritani origine, indole et auctoritate commentatio philologico-critica. Halle 1815,
• Hebräisches Elementarbuch. 1813
• Ausführliches grammatisch-kritisches Lehrgebäude der hebräischen Sprache. Mit Vergleichung der verwandten Dialekte. 1817
• Der Prophet Jesaia, übersetzt und einem philologisch-kritischen und historischen Kommentar begleitet. 3 T., 1820 f.
• Paläolographische Studien über phönizische und punische Schrift. 1835
• Scripturae linguaeque Phoeniciae monumenta quotquot supersunt edita et inedita ad autographorum optimorumque exemplorum fidem. 3 Teile, Leipzig 1837

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Gustav Moritz Redslob: Gesenius, Wilhelm. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). tom 9, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, strony 89–93.
• Hans-Jürgen Zobel: Gesenius, Wilhelm. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). tom 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, ISBN 3-428-00187-7, strona 340.
• Friedrich Wilhelm Bautz: GESENIUS, Wilhelm. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). tom 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, strona 234.
• Rudolf Haym, Aus meinem Leben. Erinnerungen, Berlin 1902.
• Rudolf Haym, Gesenius. Eine Erinnerung für seine Freunde, Berlin 1842.
• Wolfgang Schrader, Geschichte der Friedrichs-Universität Halle II, Berlin 1894.
• Rudolf Smend, Deutsche Alttestamentler in drei Jahrhunderten, Göttingen 1989.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Pisma Wilhelma Geseniusa i o nim, W: Katalog der Deutschen Nationalbibliothek.
• Udo Rüterswörden: Gesenius, Wilhelm. W: Michaela Bauks, Klaus Koenen, Stefan Alkier (Hrsg.): Das wissenschaftliche Bibellexikon im Internet (WiBiLex), Stuttgart 2006.
• Wilhelm Gesenius, Hebräisches Lesebuch: mit Anmerkungen und einem erklärenden Wortregister w bibliotece Polona