Wielkie kodeksy biblijne

Codex Sinaiticus, strona z tekstem Mt 6,4−32
Alexandrinus – tablica κεφάλαια (spis treści) do Ewangelii Marka

Wielkie kodeksy biblijne − nazwa kodeksów biblijnych napisanych uncjałą, które zawierały całą grecką Biblię (Stary i Nowy Testament)[1]. Do naszych czasów zachowały się tylko cztery wielkie kodeksy: Kodeks Synajski (01), Kodeks Watykański (03), Kodeks Aleksandryjski (02) i Kodeks Efrema (04), wszystkie pochodzą z wieków IV−V. Tekst ich był wielokrotnie wydawany, zarówno dla całego rękopisu, jak i ich poszczególnych partii. Wszystkie są wysoko cenione przez krytyków tekstu i są wykorzystywane w krytycznych wydaniach zarówno Nowego Testamentu, jak i Septuaginty.

Spekuluje się, że powstanie wielkich kodeksów może mieć związek z rozporządzeniem Konstantyna Wielkiego z roku 332, który polecił Euzebiuszowi szybkie sporządzenie pięćdziesięciu egzemplarzy Biblii[2]. Rękopisy z pełnym tekstem greckiej Biblii były rzadkością zarówno w starożytności, jak i średniowieczu.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Kodeks Watykański, koniec Ewangelii Łukasza i początek Jana

Pomimo iż każdy z zachowanych wielkich kodeksów biblijnych został odkryty w innym miejscu i innym czasie, mają one szereg wspólnych cech. Wszystkie są kaligrafowane, pisane są uncjałą (albo majuskułą)[a], według tego samego stylu, zwanym „biblijną uncjałą”[1]. Rzadko są stosowane przerwy między wyrazami (scriptio continua). Słowa mogą kończyć się w innej linii niż się zaczęły. Każdy z kodeksów sporządzony został na pergaminie wysokiej jakości, a pisane były przez profesjonalnego skrybę[3].

Karty każdego z kodeksów ułożone zostały w formacie quarto (tj. cztery karty w jednym foliale)[4]. Rozmiary kart są o wiele większe niż papirusowych kodeksów:[5][6]

Kodeks Synajski (01) – 38 × 34 cm
Kodeks Watykański (03) – 27 × 27 cm
Kodeks Aleksandryjski (02) – 32 × 26 cm
Kodeks Efrema (04) – 33 × 27 cm

Wśród papirusów największe rozmiary miał papirus 74 – 19 × 31 cm, nie były to jednak typowe rozmiary[7]. Bardziej typowe były rozmiary papirusu 66, które wynosiły 14 × 16 cm[8][9].

Spośród wielkich kodeksów najbardziej pierwotny system podziału tekstu czterech Ewangelii prezentuje Kodeks Watykański. Pozostałe kodeksy dzielą go według krótkich Sekcji Ammoniusza. Kodeks Aleksandryjski i Efrema stosują również drugi system podziału według dłuższych jednostek − κεφάλαια (rozdziały)[10]. Kodeks Watykański przygotowany został w najprostszym i najbardziej archaicznym stylu (niemal całkowity brak dekoracji). Watykański i Synajski nie stosują inicjałów, podczas gdy Aleksandryjski i Efrema – stosują. Watykański nie ma wprowadzenia do Księgi Psalmów, co stało się standardem po roku 325 (Synajski je zawiera)[11]. Nie ma pewności, czy Watykański zawierał Apokalipsę, natomiast pozostałe wielkie kodeksy ją zawierają[12]. Jakkolwiek kolejność ksiąg biblijnych jest rozmaita, to wszystkie cztery umiejscawiają List do Hebrajczyków po Liście do Galatów[13].

Kodeks Efrema zawiera tekst Mt 16,2b-3 (znaki czasu). Nie zawierają go natomiast kodeksy Synajski i Watykański. Kodeks Aleksandryjski ma lukę od 1,1 do 25,3 i nie wiadomo, czy w ogóle zawierał ten tekst[14]. Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa) zawarty jest w Kodeksie Synajskim, brak go natomiast w Aleksandryjskim i Watykańskim. Kodeks Efrema ma w tym miejscu lukę[15]. Wszystkie cztery kodeksy nie zawierały tekstu Pericope adulterae (J 7,53 – 8,11). W przypadku Kodeksu Aleksandryjskiego oraz Kodeksu Efrema tekst perykopy przypada na utracone karty, jednak porównanie objętości tekstu z objętością kart wskazuje, że nie było jej w oryginalnym tekście rękopisu[16]. Tekst J 5,4 zawarty jest tylko w Kodeksie Aleksandryjskim[17]. Ponadto Kodeks Synajski i Watykański nie zawierają Dłuższego zakończenia Marka[15].

Każdy z wielkich kodeksów został skopiowany z szeregu mniejszych rękopisów, zawierających poszczególne partie Starego i Nowego Testamentu[18]. Przypuszcza się, że tekst Nowego Testamentu był kopiowany z 4-8 papirusowych rękopisów (bądź 3-8), natomiast tekst Starego Testamentu ze znacznie większej liczby rękopisów[19]. Zdaniem współczesnych krytyków tekstu Nowego Testamentu, każdy z kodeksów bazował na możliwie najlepszych, dostępnych rękopisach[20]. Niemniej wykorzystane rękopisy były różnego pochodzenia i przekazywały tekst różnej jakości[18]. Najwyżej cenionymi wśród wielkich kodeksów są Kodeks Synajski i Watykański, najniżej – Kodeks Efrema[20][21].

Oprócz czterech wymienionych kodeksów zachowały się do naszych czasów jeszcze trzy greckie rękopisy z tekstem pełnej Biblii, wszystkie pochodzą z wieków XIV-XV. Również rękopisy z pełnym tekstem Nowego Testamentu były rzadkością, a wszystkie powstały po roku 900. Oznacza to, że w greckim chrześcijaństwie pełna Biblia była rzadkością. Była natomiast nieco bardziej popularna w zachodnim chrześcijaństwie, o czym świadczą zachowane rękopisy Wulgaty z pełnym tekstem łacińskiej Biblii[22].

Wydania tekstu[edytuj | edytuj kod]

Tischendorf opublikował tekst Kodeksu Efrema, Synajskiego oraz pseudo-facsimile Watykańskiego (Nowy Testament)

Pierwszym wielkim kodeksem, który stał się dostępny dla uczonych, jest Kodeks Aleksandryjski[23]. Jego tekst został wydany w 1786 roku przez Carla Gottfrieda Woide'a (1725-1790)[24]. Woide nie uniknął jednak pewnych błędów, np. w 1 Tm 3,16[25]. W latach 1879-1883 tekst kodeksu został wydany metodą fototypicznego facsimile przez Edwarda Maunde Thompsona[26], a w 1909 roku przez F.G. Kenyona[27]. W roku 2007 tekst kodeksu został zdigitalizowany przez Centrum Badań Manuskryptów Nowego Testamentu w oparciu o wydanie facsimile E. M. Thompsona z roku 1879[28].

Tekst Kodeksu Efrema opublikował Tischendorf: w 1843 (Nowy Testament)[29] i w 1845 roku (Stary Testament)[30].

Kodeks Synajski został odkryty przez Tischendorfa w 1844 podczas jego wizyty na Synaju. Tekst kodeksu został przezeń opublikowany w 1862 roku[31]. W 2009 roku opublikowano w internecie cyfrową wersję kodeksu. Był to rezultat wspólnej pracy British Library z pozostałymi bibliotekami przechowującymi poszczególne partie kodeksu[32].

W grupie wielkich kodeksów najpóźniej został opublikowany Kodeks Watykański, dopiero w latach 1889–1890 przez Giuseppe Cozza-Luzi[33]. Tekst Nowego Testamentu wydany został w latach 1904–1907[34] i w 1968[35]. Wydanie z 1999 roku naśladuje rzeczywisty kodeks[36].

Znaczenie dla krytyki tekstu[edytuj | edytuj kod]

Współczesne wydania greckiego tekstu Septuaginty opierają się na trzech pierwszych wielkich kodeksach[37]. Najniżej wśród nich cenionym jest Kodeks Aleksandryjski[38]. Jednak Kodeks Synajski ma dużo braków w Starym Testamencie, podczas gdy Kodeks Aleksandryjski jest niemal kompletny. Zdaniem krytyków tekstu w wielu księgach biblijnych jest użyteczną pomocą dla odtworzenia najstarszej formy tekstu[39].

Wydania greckiego Nowego Testamentu bazują na wszystkich czterech kodeksach. W Ewangeliach najwyżej cenionym jest Kodeks Watykański, w Listach Pawła – Kodeks Synajski[40][41].

W Listach powszechnych Kodeks Efrema posiada tekst lepszy niż Kodeks Watykański i Synajski. W Apokalipsie najwyżej cenionym jest Kodeks Aleksandryjski, a Kodeks Efrema jest świadkiem tej samej formy tekstu, co Kodeks Aleksandryjski[42].

Inne wyróżniające się kodeksy[edytuj | edytuj kod]

W XIX wieku Kodeks Bezy często bywał wymieniany obok wielkich kodeksów uncjalnych, pomimo iż nie zawierał tekstu całej Biblii. Został on wykonany tą samą metodą, co wielkie kodeksy i pochodzi z tego samego okresu. Scrivener w swoim dziele A Plain Introduction omówił go w tym samym rozdziale, co cztery wielkie kodeksy. Rozdział nosi tytuł „The Larger Uncials”[43][b]. Do wielkich kodeksów zaliczył go Dean Burgon[44]. Westcott i Hort w swoim The New Testament in the Original Greek (New York: Harper & Brothers, 1881) tekst czterech Ewangelii oparli na pięciu rękopisach: kodeksach Synajskim, Watykańskim, Bezy, Aleksandryjskim i Efrema, przy czym preferowane były dwa pierwsze. Jeżeli jednak Kodeks Bezy miał lekcję krótszą niż Synajski i Watykański, wtedy wybierano jego wariant[45].

Wielkie kodeksy – z wyjątkiem Kodeksu Aleksandryjskiego – były często poprawiane przez korektorów; zmiany miały na celu uzgodnienie tekstu kodeksu z tekstem lokalnie obowiązującym. Krytyczne wydania Nowego Testamentu (np. NA27, NA28) cytują w aparacie krytycznym warianty owych korekt dla Kodeksu Synajskiego, Watykańskiego i Efrema. Poza wielkimi kodeksami warianty tekstu pochodzące od korektorów cytowane są tylko dla Kodeksu Bezy i Kodeksu z Clermont[46][47][48].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Paleografowie spierają się czy pismo to należy określać jako majuskułowe, czy uncjalne.
  2. ↑ Wielkie kodeksy to po angielsku „great uncials”.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Edward Ardron Hutton, Francis Crawford Burkitt, An atlas of textual criticism: being an attempt to show the mutual relationship of the authorities for the text of the New Testament up to about 1000 A.D., The University press, 1911.
  2. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4th. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 15–16.
  3. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 27 nn.
  4. ↑ Falconer Madan, Books in Manuscript: a Short Introduction to their Study and Use. With a Chapter on Records, London 1898, p. 73.
  5. ↑ C. H. Roberts, and T. C. Skeat, The Birth of the Codex, Oxford University Press, New York – Cambridge 1983.
  6. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 71.
  7. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 24.
  8. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 24, 71.
  9. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 15.
  10. ↑ Greg Goswell, Early Readers of the Gospels: The Kephalaia and Titloi of Codex Alexandrinus, JGRChJ 66 (2009), p. 139.
  11. ↑ Barry Setterfield, The Alexandrian Septuagint History, March 2010.
  12. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 72.
  13. ↑ F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 74.
  14. ↑ Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 33.
  15. ↑ a b Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 151.
  16. ↑ Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 187.
  17. ↑ Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 179.
  18. ↑ a b B. F. Westcott & F. J. A. Hort: Introduction to the New Testament in the Original Greek. New York: Harper & Brothers, 1882, s. 74-75.
  19. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 16.
  20. ↑ a b Robert W. Lyon, New Testament Studies, V (1958−9), s. 266−272.
  21. ↑ Scot McKendrick: The Codex Alexandrinus: Or the dangers of being a named manuscript. W: The Bible as a Book: The Transmission of the Greek text. ed. S. McKendrick & O. A. O'Sullivan. London: British Library & New Castle, 2003, s. 1. ISBN 0-7123-4727-5.
  22. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 17.
  23. ↑ Frederick G. Kenyon: Our Bible and the Ancient Manuscripts. Wyd. 4th. London: British Museum, 1939, s. 132.
  24. ↑ T. H. Horne, An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures, (New York, 1852), vol. 1852, s. 224.
  25. ↑ S. P. Tregelles, An Introduction to the Critical study and Knowledge of the Holy Scriptures, London 1856, s. 156.
  26. ↑ Edward Maunde Thompson: Facsimile of the Codex Alexandrinus (4 vols.). London: 1879-1883.
  27. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4th. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 67.
  28. ↑ E. M. Thompson: Facsimile of the Codex Alexandrinus. London: British Museum, 1879-1883.
  29. ↑ K. v. Tischendorf, Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Novi Testamenti, Lipsk 1843.
  30. ↑ K. v. Tischendorf, Codex Ephraemi Syri rescriptus, sive Fragmenta Veteris Testamenti, Lipsk 1845
  31. ↑ Constantin von Tischendorf: Bibliorum codex Sinaiticus Petropolitanus. Giesecke & Devrient, Leipzig 1862.
  32. ↑ Praca zbiorowa: Codex Sinaiticus (wersja elektroniczna). [dostęp 2010-03-18]. (gr.).
  33. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4th. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 68.
  34. ↑ Bibliorum Scriptorum Graecorum Codex Vaticanus 1209. Milan. 1904-1907.
  35. ↑ Novum Testamentum e codice Vaticano Graeco 1209 (Codex B), Carlo M. Martini (ed.) (Rome, 1968).
  36. ↑ Bibliorum Sacrorum Graecorum Codex Vaticanus B. Roma: Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato. 1999.
  37. ↑ Septuaginta, ed. A. Rahlfs, Editio altera recognavit et emendavit R. Hanhart, Stuttgart: Deutsche Biblegesellschaft 2006, s. XLV. ISBN 978-3-438-05119-6.
  38. ↑ John William Wevers: The Future of Septuagint Textual Studies. W: Scot McKendrick, Orlaith A. O'Sullivan: The Bible as Book: the Transmission of the Greek Text. London: British Library, 2003, s. 215. ISBN 978-1584560821.
  39. ↑ D. C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 18.
  40. ↑ Bruce M. Metzger: Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Greek Palaeography. New York – Oxford: Oxford University Press, 1981, s. 74. (ang.).
  41. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 257.
  42. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 235, 240.
  43. ↑ F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 124 nn.
  44. ↑ Daniel B. Wallace, ‘‘Greek Grammar Beyond the Basics: An Exegetical Syntax of the New Testament’’, s. 455.
  45. ↑ Kurt Aland, Barbara Aland; Erroll F. Rhodes (trans.): The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 236. ISBN 978-08028-4098-1.
  46. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 5−6, 48. [NA27]
  47. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. M. Metzger. Wyd. 28. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2012, s. 59. [NA28]
  48. ↑ K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 108. ISBN 978-0-8028-4098-1.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Wydania krytyczne Nowego Testamentu
  • B. Aland, K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 4. Stuttgart: United Bible Societies, 1993. ISBN 978-3-438-05110-3. [UBS4]
  • Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: Barbara et Kurt Aland, Johannes Karavidopoulos, Carlo M. Martini, Bruce M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4. [NA27]
  • Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: Barbara et Kurt Aland, Johanes Karavidopoulos, Carlo M. Martini, Bruce M. Metzger. Wyd. 28. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2012. ISBN 978-3-438-05140-0. [NA28]
Komentarze tekstualne do NT
  • Bruce M. Metzger: A Textual Commentary on the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 3-438-06010-8.
  • Roger L. Omanson: A Textual Guide to the Greek New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2006. ISBN 3-438-06044-2.
Introdukcje do krytyki tekstu NT
Inne opracowania
  • David C. Parker: The Christian Book in the Age of Constantine. W: David C. Parker: Codex Sinaiticus: The Story of the World’s Oldest Bible. London: The British Library, 2010, s. 13-24. ISBN 978-0-7123-5803-3.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wielkie_kodeksy_biblijne&oldid=69524373”