Więzy krwi (seria fotogramów)

Więzy krwi – seria czterech kolorowych, wielkoformatowych fotogramów[1] autorstwa polskiej artystki współczesnej Katarzyny Kozyry, powstałych w 1995 roku. Praca należy do nurtu sztuki krytycznej[2]. Fotografie przedstawiają dwie nagie kobiety leżące na tle dwóch czerwonych znaków: krzyża i półksiężyca. Zdjęcia zostały rozmieszczone w taki sposób, aby razem tworzyły kwadrat o boku 4 m.

Pracę po raz pierwszy zaprezentowano w 1995 roku w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski jako część wystawy Antyciała. W 1999 roku Galeria Zewnętrzna AMS zaplanowała ekspozycję dwóch z czterech zdjęć pod postacią wielkoformatowych plakatów rozmieszczanych na billboardach, jednak po protestach polityków i przedstawicieli Kościoła katolickiego Galeria wycofała się z tych planów.

Tematem poruszanym przez Więzy krwi są kobiety – ofiary wojen toczonych na tle religijnym (krzyż i półksiężyc mają symbolizować chrześcijaństwo i islam, ale też pomoc humanitarną). Praca powstała pod wpływem trwającej w 1995 roku wojny w byłej Jugosławii.

Opis dzieła[edytuj | edytuj kod]


A
B

C
D

Cztery fotogramy, każdy o wymiarach 2x2 m[3], zostały rozmieszczone w taki sposób, aby tworzyły kwadrat o boku 4 m[4], co ilustruje diagram po prawej stronie.

Poszczególne zdjęcia przedstawiają:

  • A – siostra Kozyry leżąca na czerwonym półksiężycu. Tło fotografii jest białe. Modelka jest naga i ma amputowaną jedną nogę poniżej kolana[5].
  • B – pozująca do zdjęcia Kozyra, która leży w prawej górnej części dużego czerwonego krzyża równoramiennego. Artystka jest na tym zdjęciu chuda i wycieńczona, z widocznymi oznakami choroby[5].
  • C – siostra Kozyry, która leży w środku czerwonego równoramiennego krzyża, przy czym w odróżnieniu od fotografii A tło nie jest białe, lecz wypełnione kapustą.
  • D – Kozyra, która leży w dolnej części czerwonego półksiężyca, przy czym prawa strona fotografii jest wypełniona kalafiorami.

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Tematem pracy są kobiety jako ofiary wojen. Katarzyna Kozyra przyznała, że koncepcja fotografii pojawiła się pod wpływem trwającej w tamtym czasie wojny na Bałkanach[6]. Znaki krzyża i półksiężyca symbolizują dwie wielkie religie – chrześcijaństwo i islam, a także pomoc humanitarną (Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca). Symbole te w Więzach krwi oznaczają bratobójczą wojnę na tle religijnym. Kapusta i kalafior nawiązują z jednej strony do natury i płodności, z drugiej do pól rolnych, zamienionych na masowe groby ofiar zbrodni wojennych[2]. Kozyra zwraca uwagę na kwestię kobiet-ofiar wojny w byłej Jugosławii, których cierpienie jest nie tylko jednostkowe, ale i takie samo po obu stronach konfliktu[5].

Historyk sztuki Małgorzata Lisiewicz przekonuje, iż praca opiera się na przeciwstawianiu sobie nieosłoniętego, nagiego i bezbronnego ciała sióstr dominującym na fotografii (ze względu na rozmiar i kolor) symbolom religijnym. Pokrewieństwo między kobietami ma być protestem przeciwko władzy mężczyzn traktujących religię jako nowe pole dominacji; więzy krwi między siostrami są przeciwwagą dla "braterskiej" rywalizacji[4].

Wystawy[edytuj | edytuj kod]

W Polsce[edytuj | edytuj kod]

Fotografie zostały zaprezentowane po raz pierwszy w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski podczas wystawy Antyciała trwającej od 7 lipca do 13 sierpnia 1995 roku. Kuratorem był Robert Rumas, współpracowała Ewa Gorządek i Fundacja Wyspa Progress z Gdańska[4]. Przed wejściem pojawił się napis: "Wystawa ta przedstawia sprawy ciała ludzkiego również w sposób, który może budzić sprzeciw. Zwiedzających, szczególnie rodziców, którym towarzyszą dzieci, prosimy o wzięcie tego pod uwagę"[7].

Rok później Więzy krwi zaprezentowano w prywatnej galerii "a.r.t." w Płocku[8], a także w Bielsku-Białej podczas wystawy zbiorowej Kobieta o kobiecie w Galerii Bielskiej BWA (od 20 września do 20 października)[9][4]. Praca była dwukrotnie obecna w gdańskim Centrum Sztuki Współczesnej "Łaźnia"[10].

Seria zdjęć była częścią monograficznej wystawy poświęconej twórczości Kozyry w Muzeum Narodowym w Krakowie, czynnej od 15 listopada 2011 do 15 stycznia 2012 roku. Kuratorkami wystawy były Hanna Wróblewska i Anna Budzałek[11]. Plakaty reklamujące wystawę przedstawiały m.in. Więzy krwi[12].

Za granicą[edytuj | edytuj kod]

Fotogramy Kozyry pojawiły się także na kilku wystawach zbiorowych poza granicami Polski. W dniach od 3 do 19 września 1995 roku praca była częścią wystawy "Kiev Art Meeting. New Art from Poland, Ukraine, Russia" w Alipiy Gallery w Kijowie na Ukrainie. Jej kuratorem był Valeriy Sakharuk[4]. Więzy krwi pojawiły się także na wystawie zbiorowej "Polish! Contemporary art from Poland", trwającej od 21 października do 13 listopada 2011 roku w berlińskim Künstlerhaus Bethanien[13][14]. Z kolei od 4 czerwca do 26 listopada tego samego roku odbywała się wystawa "PARTICOLARE. percorsi di democrazia" w weneckim Palazzo Donà, której częścią była również praca Kozyry[15]. Wcześniej, bo od 13 października 2010 do 15 stycznia 2011 Więzy krwi wystawione zostały w Dreźnie na wystawie zbiorowej "Von Fahnen, Farbbeuteln und Fixierungen. Zur Natur der Farbe im politischen Raum." zorganizowanej przez stowarzyszenie Riesa-efau[16][17].

Ekspozycja na billboardach[edytuj | edytuj kod]

W 1999 roku seria fotografii została zgłoszona do Galerii Zewnętrznej AMS, pomysłodawcą eksponowania pracy Kozyry na 400[18] billboardach polskich miast był Marek Krajewski, kurator i założyciel Galerii[19]. Zdecydowano się na dwie fotografie (C i D w diagramie). Plakaty miały być eksponowane w ramach V edycji Galerii od 15 maja 1999 roku[20][21]. Koszt druku i rozwieszenia plakatów miał wynieść 90 tys. zł[22]. Poza billboardami Galeria planowała także bezpłatną dystrybucję 10 tys. kartek pocztowych z fotogramami Kozyry[23].

Pojawienie się tej pracy miało nawiązywać do trwającej wówczas wojny domowej w Kosowie[18][24], miało także towarzyszyć odbywającym się na przełomie maja i czerwca w Warszawie i Krakowie obradom Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki[10].

Reakcje i protesty[edytuj | edytuj kod]

Jeszcze przed rozwieszeniem plakatów ukazał się w Gazecie Wyborczej artykuł Skandalistka Kozyra dla Kosowa, który ogłaszał plany Galerii Zewnętrznej w atmosferze sensacji[21]; pojawiła się tam informacja o zakazie ekspozycji wydanym przez prezydenta Gdańska, chociaż faktycznego zakazu jeszcze wówczas nie było[25]. Publikacja ta wywołała falę protestów[25][26]. Przeciwko rozwieszaniu plakatów wystąpiła część polityków, a także hierarchów Kościoła katolickiego oraz Polski Czerwony Krzyż[5]. Poseł Antoni Szymański (AWS) argumentował, że użyte na plakatach znaki przynależą do organizacji charytatywnej, a ich tego rodzaju przetwarzanie może przyczynić się do spowszechnienia symboliki czerwonego krzyża i półksiężyca[5]. Posłanka Joanna Fabisiak (AWS) organizowała społeczne komitety, które miały zamalowywać plakaty. W Trójmieście plakaty nie pojawiły się, m.in. za sprawą posła AWS Czesława Nowaka, który w Więzach krwi dopatrzył się symboliki satanistycznej (ze względu na to, że na jednym ze zdjęć kobieta wisi głową w dół[27]). Swój sceptycyzm co do wartości fotografii wyraził także prezydent Gdańska Paweł Adamowicz twierdząc, że tego rodzaju twórczość nie nadaje się do publicznej prezentacji[19]. Jeden z polityków próbował uzyskać wsparcie ambasad krajów islamskich, jednak otrzymał odpowiedź, że zdjęcia Kozyry nawet podobają się dyplomatom[27][21].

Gazeta "Życie" informowała, że wojewoda łódzki Michał Kasiński zgłosił prokuraturze wniosek, aby podjęto działania mające zapobiec znieważeniu symboli religijnych[19], bowiem według niego publikacja plakatu może stanowić znieważenie przedmiotu czci religijnej, jakim jest krzyż dla chrześcijan oraz półksiężyc dla wyznawców islamu[22]. Na łamach pisma "Życie" pojawił się także m.in. artykuł Pawła Paliwody, w którym autor napisał: Nowy «artystyczny» manifest pani Kozyry jest mieszaniną zupełnej ignorancji w sprawach Kosowa (...), czułostkowa paplanina o pokoju jest wytrąceniem oręża z rąk obrońców praw człowieka i zawsze służy przestępcom[28].

Rzecznik Konferencji Episkopatu Adam Schulz stwierdził, że plakat nadużywa symboli dwóch wielkich religii[19] a zamierzenia autorki nie są czytelne i zrozumiałe. Pracę skrytykował również biskup Tadeusz Pieronek argumentując, że symbole krzyża i półksiężyca nie nadają się do prowokacji. Dodatkowe kontrowersje wzbudziło to, że Więzy krwi miały pojawić się na ulicach polskich miast w czasie planowanej wizyty Jana Pawła II (5-17 czerwca 1999 roku)[19].

Następstwa protestów[edytuj | edytuj kod]

W następstwie fali protestów Galeria Zewnętrzna AMS, w porozumieniu z autorką, zdecydowała o zaklejeniu postaci kobiecych na już rozwieszonych billboardach (rozwieszono je tylko w Warszawie i Poznaniu[29]). Uznano, że fotografie mogą być odebrane jako bluźnierstwo wobec chrześcijaństwa i islamu[30][26]. Plakaty zaklejano w nocy z 17 na 18 maja – po trzech dniach od ich rozwieszenia[21]. W udzielonym w 2007 roku wywiadzie autorka ujawniła, że postawiono ją w sytuacji bez wyboru: To znaczy, jakbym powiedziała, że nie mogą to oni by to całe zakleili, a tak to tylko tą białą część. Nie miałam w sumie nic do gadania[31]. Firma AMS wydała w tej sprawie oświadczenie do mediów, w którym napisała m.in.:

Zaklejając plakat chcieliśmy przede wszystkim uniknąć dyskusji nad przesłaniem tej pracy w atmosferze skandalu. Jej temat jest zbyt poważny, aby mówić o Więzach krwi w ten sposób[32].

Decyzję galerii skrytykowali zwolennicy twórczości Kozyry, w tym część środowiska artystycznego[19]. Według Piotra Piotrowskiego Galeria dokonała autocenzury ulegając władzy politycznej[33]. Indeks 73 odnotował wydarzenie w Kronice Wypadków Cenzorskich w polskiej sztuce po 1989 r.[34]

W 2000 roku organizatorzy II Biennale Fotografii w Poznaniu zamierzali zaprezentować fotogramy Kozyry na Starym Rynku, jednak nie zgodziły się na to władze miejskie argumentując, że praca ta ma charakter skandalizujący[35].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ewa Mikina. Ciało w punkcie newralgicznym. „Gazeta Wyborcza”. 184, s. 8, 9 sierpnia 1995. ISSN 0860-908X. 
  2. ↑ a b Izabela Kowalczyk: Sztuka krytyczna – wybrane zagadnienia. [w:] Culture.pl [on-line]. Instytut Adama Mickiewicza, 2006-11. [dostęp 2012-02-16].
  3. ↑ "Więzy krwi" Katarzyna Kozyra. Kongres Kultury Polskiej. [dostęp 2012-02-16]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2009-12-23)].
  4. ↑ a b c d e Maryla Sitkowska: Kalendarium. Magazyn Sztuki. [dostęp 2012-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-21)].
  5. ↑ a b c d e Jacek Zydorowicz: Artystyczny wirus. Polska sztuka krytyczna wobec przemian kultury po 1989 roku. Warszawa: Instytut im. Adama Mickiewicza, 2005, s. 110, 136. ISBN 83-60263-00-0.
  6. ↑ Blood ties – artist's statement. Katarzyna Kozyra – homepage. [dostęp 2012-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  7. ↑ Andrzej Osęka. Urok ciała w formalinie. „Gazeta Wyborcza”. 163, s. 10, 15 lipca 1995. ISSN 0860-908X. 
  8. ↑ Izabela Kowalczyk: Ciało i władza. Polska sztuka krytyczna lat 90. Warszawa: Sic!, 2002, s. 81. ISBN 83-88807-18-8.
  9. ↑ Sztuka a granice wolności. „Relacje Interpretacje”. 4, s. 4, listopad 2006. ISSN 1895-8834. 
  10. ↑ a b Barbara Świąder. Kozyra na billboardzie. „Gazeta Wyborcza Trójmiasto”. 106, s. 3, 8 maja 1999. 
  11. ↑ Katarzyna Kozyra. Wystawa. Muzeum Narodowe w Krakowie. [dostęp 2012-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-26)].
  12. ↑ Miłosz Markowski. Czy „starsza pani” wciąż nas szokuje?. „artPapier”. 4(196), 15 lutego 2012. 
  13. ↑ Simone Reber: Widerborstiger Witz. Artnet, 2 listopada 2011. [dostęp 2012-02-19]. (niem.).
  14. ↑ POLISH! Contemporary art from Poland in Künstlerhaus Bethanien, Berlin. ŻAK BRANICKA Foundation. [dostęp 2012-02-19]. (ang.).
  15. ↑ PARTICOLARE. percorsi di democrazia. Signum Foundation Palazzo Donà, 3 czerwca 2011. [dostęp 2012-02-19]. (wł.).
  16. ↑ Von Fahnen, Farbbeuteln und Fixierungen. Zur Natur der Farbe im politischen Raum. riesa-efau, 2010. [dostęp 2012-02-19]. (niem.).
  17. ↑ Denise Ackermann, Frank Eckhardt: Von Fahnen, Farbbeuteln und Fixierungen. Zur Natur der Farbe im politischen Raum. riesa-efau, 2010. [dostęp 2012-02-19]. (niem.).
  18. ↑ a b Adela Železnik: Katarzyna Kozyra Blood Ties, 1995. Moderna galerija, 2001. [dostęp 2012-02-17]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2013-04-18)]. (ang.).
  19. ↑ a b c d e f Jacek Zydorowicz: Artystyczny wirus. Polska sztuka krytyczna wobec przemian kultury po 1989 roku. Warszawa: Instytut im. Adama Mickiewicza, 2005, s. 110, 137. ISBN 83-60263-00-0.
  20. ↑ Marek Krajewski: Zewnętrzna Galeria AMS. Szkic do portretu.. Opoka, 2000. [dostęp 2012-02-17].
  21. ↑ a b c d Izabela Kowalczyk: Ciało i władza. Polska sztuka krytyczna lat 90. Warszawa: Sic!, 2002, s. 84. ISBN 83-88807-18-8.
  22. ↑ a b Oprotestowane więzy krwi. „Gazeta Wyborcza”. 114, s. 7, 18 maja 1999. ISSN 0860-908X. 
  23. ↑ Dariusz Jaworski. Prowokacja na ulicach. „Gazeta Wyborcza”. 113, s. 34, 17 maja 1999. ISSN 0860-908X. 
  24. ↑ Piotr Piotrowski: Sztuka według polityki: od Melancholii do Pasji. Kraków: Universitas, 2007, s. 190–191. ISBN 978-83-242-0928-6.
  25. ↑ a b Violetta Sajkiewicz. Skandal – potrzebny od zaraz!. „Dekada Literacka”. 1–2 (215–216), 2006. 
  26. ↑ a b Paweł Leszkowicz. Feminist Revolt: Censorship of Women’s Art in Poland. „Bad Subjects”, 2005. ISSN 1468-2656. (ang.). 
  27. ↑ a b Aneta Szyłak: Have Billboards Changed the Meaning of Public Space in Poland?. M/E/A/N/I/N/G, 2002. [dostęp 2012-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-29)]. (ang.).
  28. ↑ Jacek Zydorowicz: Artystyczny wirus. Polska sztuka krytyczna wobec przemian kultury po 1989 roku. Warszawa: Instytut im. Adama Mickiewicza, 2005, s. 110, 138. ISBN 83-60263-00-0.
  29. ↑ Exhibitions. Katarzyna Kozyra – homepage. [dostęp 2012-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-04)]. (ang.).
  30. ↑ Venice Commission: Blasphemy, insult and hatred: finding answers in a democratic society. Strasbourg: Council of Europe, s. 298–299. ISBN 978-92-871-6678-4. (ang.).
  31. ↑ Amy Bryzgel: New avant-gardes in Eastern Europe and Russia, 1987--1999. New Brunswick: Rutgers The State University of New Jersey, s. 279-280. ISBN 978-0-549-87571-0. (ang.).
  32. ↑ Izabela Kowalczyk: Ciało i władza. Polska sztuka krytyczna lat 90. Warszawa: Sic!, 2002, s. 85. ISBN 83-88807-18-8.
  33. ↑ Piotr Piotrowski: Sztuka według polityki: od Melancholii do Pasji. Kraków: Universitas, 2007, s. 191. ISBN 978-83-242-0928-6.
  34. ↑ Kronika Wypadków Cenzorskich w polskiej sztuce po 1989 r.. Indeks 73. [dostęp 2012-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-20)].
  35. ↑ Niechciana Kozyra. „Gazeta Wyborcza”. 90, s. 2, 15 kwietnia 2000. ISSN 0860-908X. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Więzy_krwi_(seria_fotogramów)&oldid=72845434”