Waregowie

Waregowie Ruryka przybywają do Starej Ładogi. Obraz Wiktora Wasniecowa z ok. 1913 r.
Goście zza morza. Obraz Nikołaja Roericha z 1901 r.

Waregowie, Wariagowie – skandynawscy wikingowie (głównie pochodzący z obecnej Szwecji i Danii), którzy w VIII i IX wieku działali w rejonach obecnej Ukrainy, Białorusi i Rosji, tworząc tam w późniejszym okresie m.in. pierwszy organizm państwowy, nazwany później Rusią Kijowską.

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa pochodzi od staronordyckiego słowa var (ślub), tu używanego w rozumieniu przysięgi, w formie pośredniej vearing (towarzysz, sprzymierzeniec)[1]. Niektórzy historycy wywodzą jednak nazwę od fińskiego słowa vara (straż) lub vaara (niebezpieczeństwo)[2]. Od słowa wareg, wariag, według ludowej etymologii, pochodzi rosyjskie słowo wrag, oznaczające wroga, nieprzyjaciela; jednakże słowo to ma pochodzenie prasłowiańskie, potwierdzone w innych rodzinach językowych. W XII wieku Waregami określano również katolików, wrogów i odstępców „prawdziwej” wiary chrześcijańskiej[3].

Podróże i handel[edytuj | edytuj kod]

Droga od Waregów do Greków: szlak główny i szlaki alternatywne. Źródło: Marika Mägi In Austrvegr (2018).
Szlak od Waregów do Greków – kolor niebieski, „szlak saraceński” – kolor czerwony.
 Osobny artykuł: od Waregów do Greków.

Pierwsi wikingowie zaczęli docierać na te tereny w pierwszej połowie VIII wieku. W swoich podróżach na południe wykorzystywali sieć długich rzek. Tam, gdzie nie były one ze sobą połączone, a także w przypadku występowania szczególnie dużych progów wodnych, przetaczano łodzie lądem, wykorzystując belki. Najważniejszą trasą była ta wiodąca Dnieprem do Morza Czarnego i dalej, do stolicy Bizancjum/Konstantynopola, na który Waregowie kilkakrotnie napadali, w zamian za pokój wymuszając korzystne traktaty handlowe. Inni płynęli Wołgą do Morza Kaspijskiego (tzw. szlak saraceński)[4], którędy docierali (później podróżując lądem) do Kalifatu Bagdadzkiego.

W przeciwieństwie do wikingów operujących na zachodzie, Waregowie częściej parali się kupiectwem niż rabunkiem. Handlowano głównie futrami i skórami, a także miodem, woskiem i niewolnikami, wymieniając je na wino, przyprawy, klejnoty i różne tkaniny. Ich głównymi partnerami handlowymi byli Grecy z Cesarstwa Bizantyjskiego i Arabowie.

Stosunek do plemion słowiańskich[edytuj | edytuj kod]

Początkowo Waregów nie interesował podbój ani rabunek ziem leżących pomiędzy ich ojczyzną a bogatymi ziemiami Bizancjum i Bliskiego Wschodu. Z czasem jednak podporządkowywali sobie wioski i grody leżące przy rzekach będących trasami ich wypraw. Nakładali także daninę na okolicznych mieszkańców, opanowując kolejne tereny, wykorzystując albo walki międzyplemienne, albo zobowiązując się do ochrony ich przed Chazarami z południa[5].

W odróżnieniu od relacji z państw Europy Zachodniej, nie ma z ziem ruskich informacji o plądrowaniu tych terenów przez wyprawy łupieskie.

Ekspansja terytorialna[edytuj | edytuj kod]

Pierwsi Waregowie na terenach przyszłej Rusi pozostają bezimienni. Wiadomo, że w połowie IX wieku drużyny wareskie stacjonowały na terenach późniejszego księstwa Nowogrodu, a tamtejsze plemiona płaciły im daninę. Według Nestora w 862 roku Waregów tych wygnano, jednak niedługo po tym doszło ponownie do walk wewnętrznych, i wkrótce potem Waregowie powrócili. W tym samym roku Ruryk, Wareg z plemienia Rusów, opanował te ziemie. Kuzyn i następca Ruryka, Oleg, opanował wszystkie tereny wschodniosłowiańskie i przeniósł stolicę z Nowogrodu do Kijowa tworząc państwo, później zwane Rusią Kijowską. Część historyków rosyjskich uważa to za początek rosyjskiej państwowości (dynastia założona przez Ruryka panowała w Wielkim Księstwie Moskiewskim i Carstwie Rosyjskim). Latopis Nestora podaje, że Waregowie pomogli wprawdzie Włodzimierzowi opanować Kijów, ale uznali metropolię za swą zdobycz, żądając oddania im miasta i okupu[6]. W roku 1030 wareskie wojska Rurykowiczów zagarniają Bełz, a w następnym roku inne grody Lachów aż po San.

Waregowie a Polska[edytuj | edytuj kod]

Według XIX-wiecznego polskiego historyka, Karola Szajnochy, imiona Lach i Wareg oznaczają w językach skandynawskich to samo – towarzysza bądź sprzymierzeńca. Forma Lach jest jednak starsza od Wareg, która pochodzi z IX wieku[1]. Szajnocha był zwolennikiem tzw. teorii normańskiej, według której państwo polskie miało powstać w wyniku najazdu z Północy, a Mieszko I był wikingiem. Teoria ta ma nadal swoich zwolenników. Nie można wykluczyć, iż wojownicy warescy najmowani byli na służbę do drużyny książęcej, niemniej stanowili jedynie narzędzie w ręku pierwszego historycznego władcy Polski[7]. Również polscy archeolodzy badający w okresie międzywojennym zespoły cmentarzysk rzędowych z grobami szkieletowymi w obstawach kamiennych na Mazowszu i Wielkopolsce stwierdzili, że użytkowane były w X i XI wieku przez ludność pochodzenia niesłowiańskiego. Jan Czekanowski, profesor antropologii na Uniwersytecie Lwowskim, połączył wówczas odkrycia z Mazowsza i Podlasia, z podobnymi grobami zawierającymi wyposażenie skandynawskie, odkrytymi w Wielkopolsce. W jego ujęciu, pochowani w nich zostali germańscy tubylcy, Goci i Wandalowie, mieszkający w dorzeczu Wisły i Odry od kilku stuleci, którzy nie wywędrowali na południe i zachód u schyłku starożytności. Z czasem miejscowa ludność skandynawska zmieszała się z ludnością słowiańską. Czekanowski na podstawie własnych badań również uważał, że państwo polskie zawdzięczało swą genezę Gotom[8][9][10][11].

Najemnicy[edytuj | edytuj kod]

Waregowie byli znani ze swojej służby w wojskach zaciężnych. Nazywano tak wszelkich wojowników pochodzących z przeludnionej Skandynawii, którzy brali udział w walkach w całej Europie, a także na Bliskim Wschodzie. Byli postrzegani jako dobrzy najemnicy, gdyż z jednej strony cenili sobie złoto, z drugiej strony byli także bardzo honorowi, rzadko więc przechodzili na stronę przeciwnika.

Taktyka[edytuj | edytuj kod]

Oddziały Waregów były najczęściej ciężkozbrojną piechotą, która w zwartych, zdyscyplinowanych formacjach, zwanych hirdami (były one podobne do falang) walczyła przy pomocy włóczni, topora i ciężkich mieczy. Waregowie w tym sensie byli od IX do XI wieku bardzo często najbardziej wartościową, ale i najkosztowniejszą częścią wojsk, w skład których wchodzili, głównie ze względu na ponadprzeciętny wzrost i siłę, dzięki czemu mogli swobodnie władać swoimi ciężkimi toporami i mieczami, którym nie mogła się oprzeć żadna ówczesna zbroja. Sami zaś posiadali zazwyczaj najlepsze zbroje i tarcze, których nie imały się strzały ani lekkie miecze i szable. Ich legendarny „mur z tarcz” był niemal nie do przełamania przez żaden inny rodzaj oddziału wojskowego przez długi czas.

Działania[edytuj | edytuj kod]

Waregowie występowali w tym czasie w wojskach praktycznie całej północnej i wschodniej Europy, a także w mniejszym stopniu na Bliskim Wschodzie. Często zdarzało się, że różne oddziały wareskie walczyły przeciw sobie, oraz że jeden i ten sam oddział służył najpierw jednemu państwu, a potem przechodził na służbę do ich bezpośrednich wrogów.

Schyłek[edytuj | edytuj kod]

Dopiero pod koniec XI wieku ich supremacja na polach bitew skończyła się, na skutek rozwoju uzbrojenia i taktyki ciężkiej jazdy rycerzy, zdolnej do przełamania ich formacji za pomocą bezpośredniej szarży. Za symboliczną datę końca supremacji oddziałów wareskich w Zachodniej Europie przyjmuje się rok 1066, kiedy w bitwie pod Hastings ciężkozbrojni rycerze Wilhelma Zdobywcy pokonali doborowe oddziały wareskie, zwane tam huskarlami. Część z pokonanych znalazła później zatrudnienie w gwardii wareskiej, będącej jedną z elitarnych jednostek Bizancjum. Jedynie tam przez dłuższy czas (aż do upadku Konstantynopola) utrzymała się tradycja gwardii wareskiej, jednak szybko zatraciła ona swój pierwotny, skandynawski charakter.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Karol Szajnocha: Lechicki początek Polski: szkic historyczny. 2009, seria: Dzieła, t. 4.
  2. ↑ Eero Kuussaari: Suomen Suvun Tiet. 1935.
  3. ↑ Zdzisław Skrok. Czy wikingowie stworzyli Polskę?. 2013, s. 33.
  4. ↑ Richard Pipes: Rosja carów. Warszawa: Magnum,2006, s. 29. ISBN 978-83-89656-20-9.
  5. ↑ Ludwik Bazylow: Historia Rosji. Wrocław: Ossolineum, 2005, s. 24–25. ISBN 83-04-04641-5.
  6. ↑ „Rocznik przemyski”. t. 12, 1968. s. 110.
  7. ↑ Bronisław Geremek, Mariusz Cieślik: Mieszańcy Europy. Wprost24, 2004. [dostęp 2010-02-19].
  8. ↑ Słownik starożytności słowiańskich. Wyd. Komitet redakcyjny z ramienia Federacji Towarzystw Historycznych Europy Wschodniej. 1934, s. 19.
  9. ↑ Jan Czekanowski. Człowiek w czasie i przestrzeni. 1934.
  10. ↑ Jan Czekanowski. Goci a Lechici i dowody antropologiczne. 1934.
  11. ↑ Zdzisław Skrok. Czy wikingowie stworzyli Polskę? s. 128.


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Waregowie&oldid=71826129”