Wanda Haberkantówna

Wanda Haberkantówna
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 maja 1871[1]
Dąbie n. Nerem

Data i miejsce śmierci

16 marca 1930[2]
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie

Zawód, zajęcie

nauczycielka biologii,
autorka przewodników metodycznych

Miejsce zamieszkania

Warszawa

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

dr

Alma Mater

Uniwersytet w Genewie (Université de Genève)

Stanowisko

wykładowca Wolnej Wszechnicy Polskiej
nauczycielka biologii w Szkole na Wiejskiej, od 1923 r. – wizytatorka szkół

Rodzice

Jan Adam Haberkant,
Helena z Tydelskich

Faksymile
Adam Haberkant (1829–1905)

Wanda Haberkant (Haberkantówna; ur. 10 maja 1871[1] w Dąbiu n. Nerem, zm. 16 marca 1930[2] w Warszawie) – polska przyrodniczka (chemia, biologia), należąca do grupy inicjatorów i animatorów rozwoju dydaktyki biologii w Polsce w pierwszej połowie XX wieku[3][4][5][6].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wanda Haberkantówna była córką Adama Haberkanta[a] – pastora ewangelicko-augsburskiego w Łomży, Dąbiu i Kaliszu, skazanego wcześniej na zesłanie w Rosji za swą postawę w czasie powstania styczniowego – i Heleny z Tydelskich Haberkant[7].

W kancelarii parafii zboru ewangelickiego odbywały się spotkania młodych socjalistów – uczniów kaliskiego gimnazjum męskiego i studentów relegowanych z warszawskich uczelni[8]. Córka pastora, Wanda, w roku 1887 skończyła rządowe gimnazjum rosyjskie w Kaliszu[9][b][10], po czym przez kilka lat pracowała w prywatnej szkole swojej starszej siostry Heleny Semadeni w Koninie. W latach 1893–1897 studiowała chemię na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu w Genewie, gdzie zwano ją „Polonaise”. W Genewie prowadziła też badania naukowe w dziedzinie chemii pod kierunkiem prof. Friedricha Kehrmanna (praca doktorska: Recherches sur deux acides naphtopicriques, 1897)[4][11][12][13].

Po powrocie do Polski Wanda Haberkantówna uczyła przyrody i chemii w Koninie, a następnie (1902–1907) prowadziła prywatną pensję w Warszawie[14] oraz uczyła w kilku innych szkołach, np. w Gimnazjum im. Mikołaja Reja oraz pensjach Kotwickiej, Jankowskiej, Sierpińskiej, Platerówny[4]. W latach 1906–1926 organizowała pracownię przyrodniczą i prowadziła zajęcia z biologii w szkole Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny (Szkoła na Wiejskiej)[15][16][17].

Przed odzyskaniem niepodległości prowadziła (poza pracą w szkole) wykłady na kursach Jadwigi Chrząszczewskiej i Stefanii Sempołowskiej oraz innych tajnych kompletach; wspólnie z Heleną Radlińską działała w nielegalnym Kole Wychowawców oraz w Towarzystwie Kultury Polskiej, organizowała kursy dla dorosłych. W nauczanie dorosłych była zaangażowana również po odzyskaniu niepodległości (np. wakacyjne kursy dla nauczycieli, wykłady w Państwowym Instytucie Pedagogicznym)[4].

W roku 1923 została zatrudniona na stanowisku wizytatorki szkół. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia w 1928 r. poprosiła o przeniesienie w stan spoczynku[18]. Nadal jednak aktywnie uczestniczyła w pracach Komisji Oceny Książek Przyrodniczych i wykładała metodykę przyrodoznawstwa na Wolnej Wszechnicy Polskiej[4].

Była jedną z pionierek ekologii. Ponadto już w 1910 r. opublikowała popularną książeczkę dydaktyczną Śmietnik, w której bardzo współcześnie opisała pożytki płynące z segregacji śmieci[19].

Lekcje biologii w „Szkole na Wiejskiej”[edytuj | edytuj kod]

Budynek Szkoły na Wiejskiej
(róg ul. Wiejskiej i Matejki, ok. 1930 r.)
Idziemy między wałem Miedzeszyńskim i Wisłą w kierunku wsi "Las". Rzepień i osty, których tak dużo było bliżej mostu, znikają stopniowo, a zaczynają się pokazywać barwniej i piękniej pachnące rośliny. W okolicach łachy i kępy Gocławskiej widać już cały las kwitnącej dziewanny ...[Wanda Haberkantówna, "Z naszych wycieczek" (fragment lekcji "Kwiaty i owady")][20]

W latach 1903–1944 w szkole Jadwigi Kowalczykówny pracowało 14 nauczycieli biologii, spośród których wyróżnia się Wacława Jezierskiego[6] (1904–1918), Wandę Haberkantównę[6] (1906–1926), Zofię Bohuszewicz[6] (1918–1921) i Wandę Karpowicz[21][22] (1919–1944). Wszyscy nauczyciele kontynuowali dzieło pionierów, którymi byli W. Jezierski i W. Haberkantówna.

Wanda Haberkantówna rozpoczęła pracę w roku 1905, gdy część lekcji biologii była prowadzona nielegalnie, a szkoła dysponowała bardzo skromną bazą lokalową, np. nie posiadała pracowni przyrodniczej. Mimo tych przeszkód W. Haberkantówna i W. Jezierski konsekwentnie unikali werbalizmu – stosowane przez nich metody dydaktyczne, polegające na przestrzeganiu zasady poglądowości na każdej lekcji, nie były wcześniej stosowane w innych szkołach Warszawy i Polski[6].

Wanda Haberkantówna na każdą lekcję przynosiła okazy do prezentacji i doświadczeń oraz barwne francuskie i niemieckie atlasy z własnej biblioteki. Okazy – żywe lub zakonserwowane – przynosiła w takiej ilości, aby każda z uczennic mogła aktywnie uczestniczyć w zajęciach[6].

Po odzyskaniu niepodległości w szkole zorganizowano pracownię przyrodniczą, wyposażoną m.in. w chemikalia, mikroskopy i inne przyrządy laboratoryjne; rozpoczęto gromadzenie szkolnego zbioru okazów biologicznych. Poza zajęciami laboratoryjnymi Wanda Haberkantówna prowadziła liczne lekcje poza szkołą (organizowane już od 1906 roku) – w czasie wielu wycieczek do warszawskich parków i środowisk naturalnych. Każda z wycieczek miała swój ściśle określony temat i program. Na wszystkich lekcjach – w pracowni i w czasie wycieczek – uczennice otrzymywały dostosowane do wieku zadania do samodzielnego rozwiązania, na podstawie obserwacji[6].

Poza nieustannym doskonaleniem metodyki nauczania Wanda Haberkantówna wprowadzała zmiany treści programowych. Odrzuciła wcześniej stosowane programy, oparte na systematyce roślin i zwierząt. Po wstępnych próbach zastosowania odrzuciła też nową metodę, wprowadzoną w Europie na początku XX wieku, polegającą na przekazywaniu młodzieży informacji o kolejnych zbiorowiskach roślinnych. Stwierdziła, że struktura naturalnych zbiorowisk jest zbyt złożona dla uczennic IV i V klasy gimnazjum, a ponadto wielu nauczycieli nie ma przygotowania, wystarczającego do przekazywania takiej wiedzy. Opracowała programy lekcji, których podstawą stało się pojęcie przystosowań (np. przystosowanie ptaków do lotu, przystosowanie roślin do suszy). To założenie wykorzystała np. planując terminy, miejsca i tematy wycieczek. Po omówieniu np. warunków, jakie panują w danym okresie na słonecznym zboczu góry zamkowej w Czersku uczennice miały odpowiedzieć na pytanie, jakich przystosowań roślin się spodziewają, a w czasie wycieczki szukały potwierdzenia swoich hipotez. Na lekcji w pracowni uczennice samodzielnie poszukiwały np. różnic między szkieletami kręgowców, należących do różnych gromad i podejmowały próby wyjaśnienia przyczyn tych różnic[6].

Haberkantówna wprowadzała elementy nauczania problemowego, skłaniając młodzież do wykorzystywania wiedzy zdobytej np. na lekcjach geografii lub historii. Szczegółowo opracowane programy wycieczek niejednokrotnie zawierały elementy wykraczające poza zakres biologii. Wanda Haberkantówna starała się zwracać uwagę uczennic na zabytki architektury lub miejsca związane z historią Polski[6].

Wysoko oceniając wartość przygotowanych programów lekcji przyrodoznawstwa Wydział Programowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zaproponował Wandzie Haberkant opracowanie protokółów tych lekcji do publikacji i wykorzystania w innych polskich szkołach[6].

Pochowana na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim przy ulicy Młynarskiej w Warszawie (aleja 9, grób 42)[23].

Niektóre publikacje[edytuj | edytuj kod]

Publikacje dotyczące metodyki nauczania biologii reprezentują prace[24]:

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Informacje o życiu i działalności Adama Haberkanta znajdują się w artykule o jego córce Helenie Semadeni.
  2. ↑ W roku odzyskania niepodległości Polski (1918) została powołana 8-klasowa szkoła średnia o profilu matematyczno-przyrodniczym, po reformie szkolnictwa w 1932 roku przekształcona w 4-klasowe Państwowe Żeńskie Gimnazjum im. Anny Jagiellonki i 2-letnie liceum. Od 1971 roku szkoła działa jako III. Liceum im. Mikołaja Kopernika – tradycje dawniejszych "Jagiellonek" kontynuują uczniowie "z Kopca".

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Eugeniusz Szulc: Wanda Haberkant. [w:] Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie: zmarli i ich rodziny [on-line]. Państwowy Instytut Wydawniczy (Biblioteka Syrenki); ISBN 83-06-01606-8; Signatur der Staatsbibliothek zu Berlin: 3 A 9591 1a: 3 A 9591, S. 184-185, 1989. s. 730. [dostęp 2011-12-18]. (pol.).
  2. ↑ a b Nekrologi-baza.pl. [dostęp 2011-12-18]. (pol.).
  3. ↑ Stanisław Feliksiak: Haberkantówna Wanda (1871-1930). [w:] Słownik biologów polskich [on-line]. Instytut Historii Nauki, Oświaty i Techniki (Polska Akademia Nauk), 1987. s. 202. [dostęp 2011-12-18]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e Barbara Konarska: Haberkantówna Wanda (1871-1930). W: Polski Słownik Biograficzny. T. Tom IX (1960-1961): Gross Adolf – Horoch Kalikst. Kraków: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, s. 214-215.
  5. ↑ Wanda Haberkantówna (nauczycielka). [w:] Życiorysy Zasłużonych Kobiet, tom 14, autorzy: Helena Witkowska, L. Romanowska, Dom Książki Polskiej, Kraków 1935 [on-line]. books.google.pl. [dostęp 2020-08-22].
  6. ↑ a b c d e f g h i j praca zbiorowa, red. Wanda Karpowicz i wsp.: Szkoła na Wiejskiej. Kraków: Znak, 1974, s. 228–237.; praca zbiorowa: Szkoła na Wiejskiej. Warszawa: Biblioteka Warszawska, 2007. ISBN 83-88477-85-4. [dostęp 2011-12-14].).
  7. ↑ Eugeniusz Szulc: Jan Adam Haberkant. [w:] Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie: zmarli i ich rodziny [on-line]. Państwowy Instytut Wydawniczy (Biblioteka Syrenki); ISBN 83-06-01606-8; Signatur der Staatsbibliothek zu Berlin: 3 A 9591 1a: 3 A 9591, S. 183-184, 1989. s. 730. [dostęp 2011-12-18]. (pol.).
  8. ↑ IV. Pod obcym panowaniem 3. Męskie gimnazjum klasyczne (1866-1914). [w:] Szkoła Kaliska – Dzieje I Liceum im. A. Asnyka w Kaliszu [on-line]. www.info.kalisz.pl. [dostęp 2011-12-18]. (pol.).
  9. ↑ Wanda Haberkant. [w:] Kronika Absolwentów III LO im. Mikołaja Kopernika w Kaliszu [on-line]. www.absolwenci.xmm.pl. [dostęp 2011-12-18]. (pol.).
  10. ↑ Historia naszej szkoły. [w:] Materiał z gazetki szkolnej [on-line]. www.kopernik.kalisz.pl. [dostęp 2011-12-18]. (pol.).
  11. ↑ Polacy na Uniwersytecie w Genewie (lata 1817 – 1917). [w:] Wiadomości. Polska Misja Katolicka w Szwajcarii, nr 466-467; Z materiałów wykładowych dla Wydziału Informatyki Naukowej UJ w Krakowie [on-line]. www.polskamisja.ch, maj 2010 r.. s. 35. [dostęp 2011-12-18].
  12. ↑ Wanda Haberkant: Recherches sur deux acides naphtopicriques. [w:] H THÈSE présentée à la Faculté des Sciences de l'Université de Genève pour obtenir le grade de docteur ès-sciences Wanda Haberkant, Chimiste diplômé» [on-line]. 1897. [dostęp 2011-12-18]. (fr.).
  13. ↑ F. Kehrmann, Wanda Haberkant: Zur Kenntniss der Naphtopikrinsäure. [w:] Article first published online: 28 JAN 2006; DOI: 10.1002/cber.189803102209 [on-line]. WILEY-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA, Weinheim, 1898. [dostęp 2011-12-18]. (niem.).
  14. ↑ Informacja o dostępności albumu zdjęć z pensji Wandy Haberkant w Warszawie (1902–1907). [w:] Archiwum PAN; Fotografie i mikrofilmy [on-line]. www.petea.home.pl. [dostęp 2011-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-01)]. (pol.).
  15. ↑ Barbara Petrozolin-Skowrońska. "Kowalczykówny" i ich szkoła na Wiejskiej. „Kronika Warszawy”. 34 (4 (135)), s. 116-120, 2007. (pol.). 
  16. ↑ Historia szkoły. 2. Lata międzywojenne (1918–1939). W: op.cit.: Szkoła na Wiejskiej. s. 21–23.
  17. ↑ Aneks do książki op.cit.: Szkoła na Wiejskiej; lista nauczycieli, D–J. s. 260.
  18. ↑ P. Gołdyn, Wkład Wielkopolan Wschodnich w rozwój oświaty w Polsce w pierwszej połowie XX wieku. urzypadki, Lubelski Rocznik Pedagogiczny t.35, z.4, 2016 (część o Wandzie Haberkantównie na s. 162-164), http://journals.umcs.pl/lrp/article/viewFile/4248/3796.
  19. ↑ P. Zakrzewski, Antek śmieciarz, czyli zero waste w starym stylu [1]
  20. ↑ a b dr Wanda Haberkantówna: Z naszych wycieczek. Warszawa: Wydawnictwo Arcta; Cyfrowa Biblioteka Narodowa.
  21. ↑ Z. Dziewulska-Doroszowa, W. Iwanowska-Leopold): Wanda Karpowicz. W: op.cit.: Szkoła na Wiejskiej. s. 238–240.
  22. ↑ Wanda Karpowicz): Wspomnienie o mojej pracy w szkole. W: op.cit.: Szkoła na Wiejskiej. s. 108–114.
  23. ↑ śp. Wanda Haberkantówna
  24. ↑ Bibliografia polska 1901–1939 (14 tekstów Wandy Haberkantówny). T. 12 13.
  25. ↑ Wanda Haberkant: Protokóły lekcyj przyrodoznawstwa odbytych w r. szkolnym 1918/19 w klasie pierwszej Gimnazjum p. Kowalczykówny w Warszawie. Cz. 1. Książnica Polska TNSW, 1922. [dostęp 2011-12-18]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wanda_Haberkantówna&oldid=71750531”