Władysław Chodasiewicz

Władysław Chodasiewicz
ros. Владислав Фелицианович Ходасевич
Ilustracja
Imię i nazwisko

Władysław Felicjanowicz Chodasiewicz

Data i miejsce urodzenia

16 maja?/28 maja 1886
Moskwa

Data i miejsce śmierci

14 czerwca 1939
Paryż

Narodowość

rosyjska, polska, żydowska

Język

rosyjski

Alma Mater

Uniwersytet Moskiewski
Trzecie Moskiewskie Gimnazjum

Dziedzina sztuki

liryka, krytyka, publicystyka, pamiętniki

Ważne dzieła
  • Nekropol
  • Dierżawin
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Władysław Felicjanowicz Chodasiewicz (ros. Владислав Фелицианович Ходасевич; ur. 16 maja?/28 maja 1886 w Moskwie, Imperium Rosyjskie – zm. 14 czerwca 1939 w Paryżu, Francja) – rosyjski poeta i krytyk literacki, nazywany najlepszym poetą rosyjskiego „srebrnego wieku”.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Matka poety, Zofia Jakowlewna, była córką znanego żydowskiego literata Jakowa Aleksandrowicza Brafmana (1824-1879), który w 1858 roku przeszedł na prawosławie. Ojciec Felicjan Chodasiewicz, syn uczestnika powstania listopadowego[1], artysta malarz, pochodził z Nowogródka, studiował w Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych, po powrocie do Wilna malował freski w jednym z wileńskich kościołów. Ze względów ekonomicznych rodzina przeniosła się po powstaniu styczniowym do Moskwy, gdzie ojciec poety został pierwszym przedstawicielem firmy Kodak.

W Moskwie kolegą Chodasiewicza z klasy Trzeciego Moskiewskiego Gimnazjum był Aleksander Jakowlewicz Briusow, brat poety Walerija Briusowa. Po zakończeniu gimnazjum Chodasiewicz wstąpił na Uniwersytet Moskiewski – najpierw na wydział prawa, potem na historyczno-filologiczny. W 1905 roku żeni się z Mariną Erastowną Ryndiną. Małżeństwo było nieudane – już w końcu 1907 roku rozstali się. Część wierszy z pierwszego tomu wierszy Chodasiewicza Młodość (1908) poświęcona jest Ryndinie. Kolejna książka Chodasiewicza wyszła w 1914 roku i nosiła tytuł Szczęśliwy domek. W ciągu sześciu lat Chodasiewicz został zawodowym literatem, zarabiającym na życie przekładami, recenzjami i felietonami.

Jako student i początkujący poeta bierze żywy udział w moskiewskim życiu literackim, obracając się w kręgu Walerija Briusowa. Był to bogaty w talenty okres rosyjskiego życia kulturalnego: Andriej Bieły i Briusow w poezji, Stanisławski w teatrze, Aleksandr Benois w malarstwie, Rachmaninow w muzyce, uczestniczyli w postępowym ruchu, który zaczął się wtedy w Rosji i miał swoje odpowiedniki w życiu gospodarczym i społecznym, w filozofii i technice. Między 1905 a 1917 rokiem Chodasiewicz zdążył dorosnąć, jego gusta okrzepły, jego idee twórcze dojrzały. W okres upadku Rosji wkroczył, jako człowiek ukształtowany.

Chodasiewicz z ówczesną żoną Niną Berberową w Sorento, rok 1924

W 1917 roku Chodasiewicz z entuzjazmem przyjmuje rewolucję lutową i z początku godzi się współpracować z bolszewikami po rewolucji październikowej. W 1920 roku wydaje zbiór Drogą ziarna. W czasie rewolucji mieszka w Piotrogrodzie, w Domu Sztuk[2], będącym rodzajem artystycznej komuny. Żeni się z poznaną tam poetką Niną Berberową i – aby ocaleć – decydują się 22 czerwca 1922 roku porzucić Rosję i przez Rygę wyjeżdżają do Berlina. W tym samym roku wydaje tom Ciężka lira. Przez następne trzy lata Chodasiewicz i Berberowa mieszkają w czterdziestu dwóch mieszkaniach, w różnych miastach Europy, przed zamieszkaniem w Paryżu w 1925 roku. W okresie tułaczki, znacznej pomocy udzielił im Maksim Gorki żyjący w tym czasie w Sorento i wspomagający rosyjskich pisarzy-emigrantów[3]. W roku 1932 Chodasiewicz rozwiódł się z Berberową, ale aż do jego śmierci zostali przyjaciółmi. Ożenił się z Olgą Margolin, Żydówką, wysłaną później przez Francuzów na śmierć do Auschwitz w 1942.

Po przyjeździe do Paryża Chodasiewicz wydaje cykl Europejska noc. Sytuacja Chodasiewicza na emigracji była ciężka – szczególnie po tym, kiedy w 1926 roku przestaje drukować w gazecie „Najnowsze wiadomości” («Последние новости» (ros.)). W latach trzydziestych Chodasiewicz rozczarowany jest zarówno literaturą, jak i społeczno-politycznym życiem emigracji, ale odmawia również powrotu do ZSRR.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Debiutował w 1905 krytyką literacką. Wkrótce wydał kilka zbiorów wierszy, m.in. Mołodost’ (1908). Od 1914 opublikował szereg studiów o twórczości Puszkina[4]. Podsumowaniem tej pracy był zbiór esejów O Puszkinie (1937). Dalsze zbiory obejmujące lirykę intelektualną: Putiom zierna (1920), Tiażołaja lira (1922). Twórczość poetycka Chodasiewicza zyskała wysoką ocenę, nazwano go najlepszym poetą „srebrnego wieku”. W Paryżu swoje wiersze zebrane (Sobranije stichow 1927), do których włączył słynny cykl katastroficzny Jewropiejskaja nocz. Od 1927 główny krytyk czasopism emigracyjnych Wozrożdienije i Sowriemiennyje zapiski. Opublikował na emigracji prace krytycznoliterackie (m.in. Dierżawin[5], Paryż 1931, wydanie rosyjskie 1988) oraz prozę wspomnieniową (np. Nekropol[6][7] Bruksela 1939). Dużo uwagi poświęcił Gorkiemu[8][9], z którym, mimo iż wiele mu zawdzięczał, ich drogi się rozeszły, po decyzji Gorkiego o powrocie do Rosji. Pisał o Bułhakowie[10], Jesieninie[11], Stanisławskim[12], esej Krwawa uczta[13] poświęcił zbiorowym, dramatycznym losom swoich współczesnych artystów. Pełne wydanie wierszy Chodasiewicza ukazało się w Rosji dopiero w 1991 roku[14]. Obecnie twórczość autora jest przywracana rosyjskiemu czytelnikowi[15][16].

Wychował się w rodzinie pielęgnującej polską tradycję. Chodasiewiczowie byli daleko spokrewnieni z Mickiewiczami. Tłumaczył na rosyjski wiersze Mickiewicza, analizował jego twórczość[17][18]. W czwartym tomie „Dzieł zebranych” Chodasiewicza, wydanym w Moskwie w 1997 roku, znajduje się list do Michaiła Gerszenzona, historyka literatury i myśli społecznej, z 17 grudnia 1924, w którym Chodasiewicz pisze: „Ostatnio zajmujemy się tym, że tłumaczę [Bereberowej], po linijce, Słowackiego i Mickiewicza”. Przełożył na język rosyjski Chłopów Reymonta, Irydiona Krasińskiego, Janosika Nędzę Litmanowskiego Tetmajera i Adama Drzazgę Przybyszewskiego[19].

Wiersze Władysława Chodasiewicza tłumaczyli na język polski: Zbigniew Dmitroca, Paweł Hertz i Wiktor Woroszylski. Wybór jego poezji Powrót Orfeusza ukazał się po raz pierwszy w 2016 jako 10 tom serii Biblioteka Zapomnianych Poetów wydawanej przez lubelskie Wydawnictwo Ośrodka Brama Grodzka-Teatr NN[20]

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

Mimo wysokiej oceny wśród rosyjskich literaturoznawców, Chodasiewicz był w Polsce mało znany. Do popularyzacji jego osoby przyczynił się Zbigniew Herbert, który w tomie wierszy Rovigo opublikował wiersz Chodasiewicz. Według powszechnego przekonania wiersz był zakamuflowaną krytyką poglądów i niektórych, nieakceptowanych przez Herberta, zachowań Czesława Miłosza. Miłosza z Chodasiewiczem łączył jedynie fakt, że obaj byli emigrantami oraz uznanymi w swoich krajach wybitnymi poetami. Jesienią 2001 roku, na łamach dodatku Plus Minus do dziennika Rzeczpospolita, Anna Frajlich opublikowała tekst[19], w którym poddała wiersz analizie, wykazującej, że tytułowy Chodasiewicz nie ma z Władysławem Chodasiewiczem – rosyjskim poetą-emigrantem – praktycznie nic wspólnego. W dyskusji zabrali też głos Piotr Mitzner[21] oraz Rafał Żebrowski[22]. Dyskusja zatoczyła później szersze kręgi, całkiem już z realnym Chodasiewiczem niezwiązane, ale skutecznie wzbudzające zainteresowanie „czytającej publiczności” osobą poety.

Wybrana twórczość[23][edytuj | edytuj kod]

Zbiory wierszy[edytuj | edytuj kod]

  • 1908 – Mołodost' (ros. Молодость)
  • 1914 – Sczastliwyj domik (ros. Счастливый домик)
  • 1918 – Iz jewriejskich poetow (ros. Из еврейских поэтов)
  • 1920 – Putiom zierna (ros. Путём зерна)
  • 1920-1922 – Tiażołaja lira (ros. Тяжёлая лира)
  • 1927 – Jewropiejskaja nocz (ros. Европейская ночь)

Krytyka literacka[edytuj | edytuj kod]

  • 1904 – Nieudaczniki (ros. Неудачники)
  • 1906 – Fiodor Sołogub. Tiażełyje sny (ros. Федор Сологуб. Тяжелые сны)
  • 1907 – O poslednich knigach K. Balmonta (ros. О последних книгах К. Бальмонта)
  • 1908 – Grafinia Je.P. Rostopczina (ros. Графиня Е.П. Ростопчина)
  • 1912:
    • Nadson (ros. Надсон)
    • Igor’ Siewierianin (ros. Игорь Северянин)
  • 1913 – Stichi Niełli (ros. Стихи Нелли)
  • 1914:
    • Fragmienty o Lermontowie (ros. Фрагменты о Лермонтове)
    • „Juvenilia” Briusowa (ros. „Juvenilia” Брюсова)
    • Russkaja poezija (ros. Русская поэзия)
    • Igor’ Siewierianin i futurizm (ros. Игорь Северянин и футуризм)
    • Anna Achmatowa. Czotki (ros. Анна Ахматова. Четки)
  • 1915:
    • Je. Guro. Niebiesnyje wierblużata (ros. Е. Гуро. Небесные верблюжата)
    • Obmanutyje nadieżdy (ros. Обманутые надежды)
  • 1916:
    • O nowych stichach (ros. О новых стихах)
    • Kniga o Fietie (ros. Книга о Фете)
    • Sofija Parnok. Stichotworienija (ros. София Парнок. Стихотворения)
    • Pamiati Emila Wiercharna (ros. Памяти Эмиля Верхарна)
  • 1918:
    • O zawtraszniej poezii (ros. О завтрашней поэзии)
    • Biessławnaja sława (ros. Бесславная слава)
  • 1921 – Ob Annienskom (ros. Об Анненском)
  • 1922 – O. Mandielsztam. Tristia (ros. О. Мандельштам. Tristia)
  • 1923 – M. Cwietajewa. Riemiesło. Psichieja. Romantika (ros. М. Цветаева. Ремесло. Психея. Романтика)
  • 1925:
    • Zamietki o stichach (ros. Заметки о стихах)
    • Z.N. Gippius, „Żywyje lica” (ros. З.Н. Гиппиус, „Живые лица”)
    • Proletarskije poety (ros. Пролетарские поэты)
  • 1927 – Diekoltirowannaja łoszad' (ros. Декольтированная лошадь)
  • 1928:
    • O Jesieninie (ros. О Есенине)
    • O simwolizmie (ros. О символизме)
    • O Tiutczewie (ros. О Тютчеве)
    • „Szczastliwyj Biaziemskij” (ros. „Щастливый Вяземский”)
  • 1929 – O poezii Bunina (ros. О поэзии Бунина)
  • 1930:
    • Skuczajuszczije poety (ros. Скучающие поэты)
    • O powiesti I. Łukasza „Graf Kaliostro” (ros. О повести И. Лукаша „Граф Калиостро”)
  • 1931:
    • Poezija Igata Lebiadkina (ros. Поэзия Игната Лебядкина)
    • „Żenskije” stichi (ros. „Женские” стихи)
    • „Woskowaja piersona” (ros. „Восковая персона”)
    • Ni sny, ni jaw' (ros. Ни сны, ни явь)
  • 1932:
    • Erotopaegnia (ros. Erotopaegnia)
    • „Junkiera” (ros. „Юнкера”)
    • W. Ropszyn (B. Sawinkow). Kniga stichow (ros. В. Ропшин (Б. Савинков). Книга стихов)
    • „Dostojewskicj za ruletkoj” (ros. „Достоевский за рулеткой”)
    • O formie i sodierżanii (ros. О форме и содержании)
    • Podwig (ros. Подвиг)
    • Ni sny, ni jaw' (ros. Ни сны, ни явь)
  • 1933:
    • Naucznyj kamuflaż. – Sowietskij Dierżawin. – Gor’kij o poezii (ros. Научный камуфляж. – Советский Державин. – Горький о поэзии)
    • O Buninie (ros. О Бунине)
  • 1934:
    • Andriej Biełyj (ros. Андрей Белый)
    • Pamiati Gogola (ros. Памяти Гоголя)
    • „Naczało wieka” (ros. „Начало века”)
    • Bunin, sobranije soczinienij (ros. Бунин, собрание сочинений)
  • 1935 – O smierti Popławskogo (ros. О смерти Поплавского)
  • 1936:
    • Pieried koncom (ros. Перед концом)
    • „Wjuga” (ros. „Вьюга”)
    • O Jesieninie (ros. О Есенине)
    • Dwa poeta (ros. Два поэта)
  • 1937 – „Oswobożdienije Tołstogo(ros. „Освобождение Толстого”)
  • 1938 – Teatr Stanisławskiego[12] (ros. Театр Станиславского)
  • 1914-1938 – O Puszkinie (ros. О Пушкине) – zbiór ok. 80 artykułów
  • 1939:
    • Litieraturnaja kritika 1922-1939 (ros. Литературная критика 1922-1939) – zbiór artykułów
    • Kazaki (ros. „Казаки”)
    • Bogdanowicz (ros. Богданович)

Wspomnienia[edytuj | edytuj kod]

  • 1912 – Moskowskij litieraturno-chudożestwiennyj krużok (ros. Московский литературно-художественный кружок)
  • 1922 – Zapisnaja kniżka (ros. Записная книжка)
  • 1923 – O Bialikie (ros. О Бялике)
  • 1924 – O Czernichowskom (ros. О Черниховском)
  • 1925:
    • Pamiati B.A. Sadowskogo (ros. Памяти Б.А. Садовского)
    • Wiktor Wiktorowicz Gofman (ros. Виктор Викторович Гофман)
  • 1934 – Bialik (ros. Бялик)
  • 1936 – Niekropol (ros. Некрополь)
  • 1938 – Wospominanija o Gor’kom (ros. Воспоминания о Горьком)
  • 1939:
    • Biełyj koridor (ros. Белый коридор)
    • O siebie (ros. О себе)
    • Kamier-fur’jerskij żurnał (ros. Камер-фурьерский журнал)
  • 1940 – O sowriemiennikach (ros. О современниках)

Listy[edytuj | edytuj kod]

  • 1912 – Pis’ma K.F. Niekrasowu (ros. Письма К.Ф. Некрасову)
  • 1920 – Pis’ma B.A. Sadowskomu (ros. Письма Б.А. Садовскому)
  • 1924 – Pis’mo k Biacz. Iwanowu (ros. Письмо к Вяч. Иванову)
  • 1927 – Iz pieriepiski W.F. Chodasiewicza s Mierieżkowskimi (ros. Из переписки В.Ф. Ходасевича с Мережковскими)
  • 1928 – Pis’ma Ju.I. Ajchenwaldu (ros. Письма Ю.И. Айхенвалъду)
  • 1932 – Pis’ma k A. Amfiteatrowu (ros. Письма к А. Амфитеатрову)
  • 1936 – Pis’ma k W.Ja. Irieckomu (ros. Письма к В.Я. Ирецкому)
  • 1939 – Izbrannyje pis’ma (ros. Избранные письма)

Proza[edytuj | edytuj kod]

  • 1916 – Dierżawin (ros. Державин) – proza biograficzna
  • 1936 – Proza (ros. Проза)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zbigniew Dmitroca, Spoglądam w okno – wzgardę czuję, „Newsweek.pl”, 27 sierpnia 2005 [dostęp 2017-09-10] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-10].
  2. ↑ Władysław Chodasiewicz. Dom Sztuk. „Literatura na Świecie”. 2, s. 181–193, 1991. [dostęp 2009-09-30]. 
  3. ↑ Zbeletryzowana wersja tej historii zawarta jest w książce Józef Hen: Bruliony Profesora T. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006. ISBN 83-06-03006-0., bogato udokumentowanej źródłami.
  4. ↑ Vladislav Felicianovič Hodasevič: Puškin i poety ego vremeni. Oakland: Berkeley Slavic Specialties, 2001. ISBN 1-57201-056-8.
  5. ↑ Aleksandra Wieczorek: Poeta i historia. O „Dzierżawinie” Władysława Chodasiewicza. W: Księga Jubileuszowa poświęcona Profesorowi Stanisławowi Kochmanowi, pod red. W. Chlebdy i M. Balowskiego. Opole: wyd. Uniwersytetu Opolskiego, 2005, s. 667–676.
  6. ↑ V. F. (Vladislav Felitsianovich) Khodasevich, Boris Sadovskoĭ: Nekropol’: vospominaniia; Literatura i vlast’; Pis’ma B.A. Sadovskom. Moskva: SS, 1996. ISBN 5-86435-010-9.
  7. ↑ Aleksandra Wieczorek: O tożsamości autora wspomnień. Nekropol Władysława Chodasiewicza. W: Teksty – konteksty – interpretacje. W kręgu literatury, języka i kultury, pod red. E. Dąbrowskiej i K. Kossakowskiej-Jarosz. Opole: wyd. Uniwersytetu Opolskiego, 2007.
  8. ↑ Władysław Chodasiewicz. Gorki. „Literatura na Świecie”. 10(327), s. 5–80, 1998. [dostęp 2009-09-30]. 
  9. ↑ Czytane nocą… blog: Nie wolno, zepsujesz sobie biografię. 5 lutego 2008. [dostęp 2009-09-30].
  10. ↑ Władysław Chodasiewicz. Los i sens „Białej Gwardii”. „Teatr”. 2, s. 26–27, 1990. [dostęp 2009-09-30]. 
  11. ↑ Władysław Chodasiewicz. Jesienin. „Literatura na Świecie”. 2, s. 194–230, 1991. [dostęp 2009-09-30]. 
  12. ↑ a b Władysław Chodasiewicz. Teatr Stanisławskiego. „Teatr”. 2, s. 27–28, 1990. [dostęp 2009-09-30]. 
  13. ↑ Władysław Chodasiewicz. Krwawa uczta. „Autograf”. 3, s. 44–47, 1989. [dostęp 2009-09-30]. 
  14. ↑ Vladislav Felicianovič Hodasevič: Stichotvoreniâ. Moskva: Molodaja gvardija, 1991. ISBN 5-235-01262-3.
  15. ↑ Vladislav Felicianovič Hodasevič: Koleblemyj trenožnik. Moskva: Sovetskij pisatel’, 1991. ISBN 5-265-01518-3.
  16. ↑ V. F. (Vladislav Felitsianovich) Khodasevich: Kamer-fur’erskiĭ zhurna. Moskva: Ėllis Lak, 2002. ISBN 5-88889-017-0.
  17. ↑ Władysław Chodasiewicz. Nowe dane o Mickiewiczu w Rosji. „Wiadomości Literackie (Warszawa)”. 47, 1934. 
  18. ↑ Władysław Chodasiewicz. „Pan Tadeusz” w innej perspektywie. „Literatura”. 4, s. 47-, 1996. [dostęp 2009-09-30]. 
  19. ↑ a b Anna Frajlich. Czy Chodasiewicz był pszczołą. „Plus Minus”, 29 września 2001. 
  20. ↑ / (wyd.), publikacje - Dom Słów - Teatr NN [online], teatrnn.pl [dostęp 2016-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-10].
  21. ↑ Piotr Mitzner. Czy Chodasiewicz był pszczołą. „Plus Minus”, 13 października 2001. 
  22. ↑ Rafał Żebrowski. Do redakcji. „Plus Minus”, 27 października 2001. 
  23. ↑ Ходасевич Владислав Фелицианович: Собрание сочинений. [dostęp 2014-08-20]. (ros.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Nina Berberowa. Władysław Chodasiewicz. „Zeszyty Literackie”. 89, październik 2005. 
  • Nina Berberowa. Walka. „Literatura na Świecie”. 10(327), s. 117–193, październik 1998. 
  • Nina Nikolaevna Berberova: Podkreślenia moje. Warszawa: Noir sur Blanc, 1998. ISBN 83-86743-52-2.
  • Zbigniew Dmitroca. Nie pragnę ziemskiej prawdy. „Europa (dodatek do Dziennika)”. 110, 10.05.2006. [dostęp 2009-09-30]. 
  • Vladimir Nabokov. O Chodasiewiczu. „Zeszyty Literackie”. 89, październik 2005. 
  • Florian Nieuważny: Dylematy życia i twórczości Władysława Chodasiewicza. W: Literatura rosyjska na emigracji. Współcześni pisarze rosyjscy w Polsce. Frazeologia i frazeografia. Materiały konferencji naukowej (9-10 listopada 1995 r.) pod redakcją Wiktora Skrundy i Wandy Zmarzer. Warszawa: Instytut Rusycystyki Uniwersytetu Warszawskiego, 1996.
  • Grzegorz Przebinda. Strażniczka wyobraźni na przekór czasowi. „Tygodnik Powszechny”. 43 (2624), s. 12, 24 października 1999. 
  • Aleksandra Wieczorek: Władysława Chodasiewicza poetycka wizja świata. W: Literatury i języki Słowian Wschodnich. Stan obecny i tendencje rozwojowe, tom I. Opole: wyd. Uniwersytetu Opolskiego, 1997, s. 134–141.
  • Jolanta Brzykcy. Ekstaza w świecie umiaru. O systemie estetycznym Władysława Chodasiewicza. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Chodasiewicz&oldid=73001793”