Ulica Franciszkańska w Warszawie
| Nowe Miasto | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Franciszkańska, widok w kierunku skrzyżowania z ul. Bonifraterskiej, po prawej kompleks budynków Ambasady Chińskiej Republiki Ludowej | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 52°15′08,1″N 21°00′11,8″E/52,252250 21,003278 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Franciszkańska – jedna z ulic warszawskiego Nowego Miasta biegnąca od zbiegu ul. Zakroczymskiej i ul. Freta do ul. Władysława Andersa.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Dawna droga narolna Nowej Warszawy[1]. Pierwsza zabudowa pojawiła się tam na początku XVI wieku. W 1621 została przecięta Wałem Zygmuntowskim[2]. W latach 1646–1647 wybudowano kościół św. Franciszka wraz z klasztorem Franciszkanów u zbiegu z ul. Zakroczymską. Zabudowania te zostały spalone przez Szwedów w 1656. Nazwa ulicy została poświadczona w pierwszej połowie XVIII wieku. Nie wiadomo jednak, czy jej podstawą była nazwa zakonu, czy też klasztoru (obiektu)[3]. Jej przedłużeniem w kierunku zachodnim była ul. Gęsia[4].
W połowie XVIII wieku na rzeczce Bełczącej przecinającej ulicę w pobliżu ul. Wałowej wybudowano 24-metrowy most[1]. Około 1770 u zbiegu ul. Wałową wystawiono jatki miejskie zwane Wolnicą należące do miasta Nowej Warszawy[1]. W 1790 liczba jatek wynosiła 70 (pierwotnie 36)[5]. Już wcześniej przy Franciszkańskiej pojawiły się pierwsze szlacheckie siedziby. Przed rokiem 1732 u zbiegu z ul. Sapieżyńską wybudowano zapewne według projektu Józefa Fontany pałac dla Jana Skarbka. Kolejnymi ważnymi obiektami były: wybudowany ok. 1734 pałac Jakuba Bonafusa wzniesiony u zbiegu z ul. Nowiniarską oraz dwór Ogińskich zwrócony fasadą ku ul. Bonifraterskiej. Przed końcem XVIII przy ulicy pojawiły się drewniane dworki i pierwsze, murowane kamieniczki. Zabudowa została częściowo zniszczona podczas walk z Rosjanami w 1794[4].
Okres wzmożonej aktywności budowlanej ul. Franciszkańska przeżyła w latach 20. XIX wieku, w związku z osiedleniem się tu ludności żydowskiej. Powstało w tym okresie 21 kamienic, kilka też przebudowano. Architektem szczególnie aktywnie działającym przy Franciszkańskiej był Henryk Galle, twórca 12 realizacji. Pozostałe kamienice zaprojektowali m.in. Hilary Szpilowski i Bonifacy Witkowski.
Po okresie powstania listopadowego ruch budowlany znacznie zmalał w związku z brakiem wolnych działek budowlanych. Mieszkańcami byli niemal sami Żydzi, a Franciszkańska stała się ważną ulicą handlową. Działały tu liczne sklepiki oferujące towary bławatne oraz futra i skóry. Fabryk w XIX wieku jeszcze nie było wiele: wiadomo o manufakturze płótna Landego, zastąpionej później fabryką tabaczną, od lat 60. istniał też hotel - „Zajazd Litewski”. Pod koniec wieku XIX wybudowano jeszcze kilka kamienic o neorenesansowych fasadach. Często też do istniejących kamienic dostawiano nowe oficyny lub dobudowywano kolejną kondygnację domu frontowego[6].
Początek wieku XX zaowocował kilkoma nowymi kamienicami o ornamentyce posecesyjnej lub modernistycznej; wśród autorów tych obiektów pojawiają się nazwiska dwóch architektów przybyłych z Odessy - Henryka Stifelmana i Stanisława Weissa. W okresie międzywojennym przy Franciszkańskiej nie wzniesiono żadnego nowego budynku. Po roku 1936 wyburzono Halę Targową i trzy kamienice w związku z przedłużeniem i poszerzeniem ul. Bonifraterskiej. Podczas obrony Warszawy niektóre budynki zostały zniszczone.
W listopadzie 1940 ulica na całej swej długości została włączona do warszawskiego getta[7]. W grudniu 1941 cały obszar Nowego Miasta wraz ze wschodnim odcinkiem ulicy został wyłączony z dzielnicy zamkniętej, a granicę getta przesunięto na środek ulicy Bonifraterskiej[7].
Powstanie w getcie i powstanie warszawskie doprowadziły do całkowitego zniszczenia zabudowy ulicy. Wypalone ruiny kamienic rozebrano w latach 1946–1947, wznosząc nowe zabudowania, częściowo o historyzujących formach.
Ważniejsze obiekty[edytuj | edytuj kod]
- Kościół św. Franciszka
- Upamiętnienie granicy getta (u zbiegu z ul. Freta)
- Ambasada Chińskiej Republiki Ludowej
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 48.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 188. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 92, 291. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 49.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 48–49.
- ↑ Robert Marcinkowski: Ilustrowany Atlas Dawnej Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Oliwka, 2013, s. 228. ISBN 978-83-931203-1-4.
- ↑ a b Mapa Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną, opracowanie kartograficzne Paweł E. Weszpiński [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001. ISBN 83-87632-83-X.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jarosław Zieliński: Atlas Dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 3. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 151. ISBN 83-906629-2-2.