Ulica Dzika w Warszawie
| Muranów, Nowolipki | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Dzika, widok w kierunku północnym na odcinek między ul. Stawki i al. Jana Pawła II | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość | 570 m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 52°15′12,2″N 20°59′01,9″E/52,253389 20,983861 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Dzika – ulica w dzielnicach Śródmieście i Wola w Warszawie.
Przebieg[edytuj | edytuj kod]
Ulica biegnie w kierunku północnym od ulicy Stawki, następnie po łuku skręca w lewo i krzyżuje się z aleją Jana Pawła II, a następnie biegnie na zachód do ulicy Okopowej.
Ulica przecina aleję Jana Pawła II bez możliwości przejazdu na wprost. Aby przejechać z zachodniej na wschodnią część należy skorzystać z miejsca do zawracania w alei Jana Pawła II. Aby przejechać z części wschodniej na zachodnią należy objechać rondo Zgrupowania AK „Radosław”.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ulica Dzika jest częścią dawnego gościńca z Warszawy do wsi Buraków, Młociny, Powązki i Wawrzyszew. Przed połową XVIII w. regulowano go na odcinku Nowolipki – Dzielna, do roku 1779 – do Gęsiej, czyli dzisiejszej ul. Anielewicza. Kolejnym uporządkowanym fragmentem Dzikiej był odcinek do wału miejskiego (okopów Lubomirskiego), usypanego w 1770.
Nazwa, nadana oficjalnie w 1770, wiązała się z charakterem okolicy, przez którą biegła ulica – niezamieszkałej, pełnej stawów i glinianek[1].
W wale na wysokości dzisiejszej ul. Powązkowskiej urządzono wjazd do miasta, wraz z drewnianymi pawilonami rogatek. Pierwszą zabudowę ulicy stanowiła niewielka kamieniczka, wzniesiona w roku 1784 wraz z budynkiem browaru. Od 1869 właścicielem owej posesji pod późniejszym nr. 47 był znany drukarz, Samuel Orgelbrand.
Po założeniu w 1792 cmentarza Powązkowskiego ulicą zaczęły przechodzić kondukty pogrzebowe[2]. W 1824 na rozkaz wielkiego księcia Konstantego pomiędzy ulicami: Dziką, Stawki i Pokorną powstał plac musztry oraz przeglądów wojska, nazwany placem Broni. Plac miał kształt kwadratu o boku 420 metrów i był największym placem XIX-wiecznej Warszawy[3]. Kilka lat potem w okolicy rogatek powstała spora kamienica. Po przeciwnej stronie ulicy, od ostatnich lat XVIII wieku znajdowała się cegielnia Szymanowskiego. Jej drewniane zabudowania rozebrano już przed rokiem 1850.
Po zachodniej stronie Dzikiej, w rejonie ulic Okopowej, Powązkowskiej i Stawki po likwidacji cegielni zostały glinianki i stawy na rzece Drnie, zanikłej i skanalizowanej w związku z budową cytadeli na Żoliborzu.
Bliskość cmentarza Powązkowskiego sprawiła, że końcowy odcinek ulicy stał się miejscem działalności kilku zakładów kamieniarskich. Pierwszy z nich działał już przed rokiem 1874. Na krótkim odcinku ulicy było ich kilkanaście. Poziomem prac wyróżniała się firma Teodora Gundelacha i kilka pomniejszych.
Do roku 1885 przy ulicy powstało kilka kolejnych kamienic. Równocześnie Dziką pojechał pierwszy konny tramwaj, zastąpiony w roku 1908 elektrycznym. W drugiej połowie XIX wieku na części dawnego placu Broni wytyczono nowe parcele, prowadząc jednocześnie na ich tyłach bocznice kolejowe sięgające aż do ul. Stawki.
Mimo bliskości cmentarza i dużej liczby zakładów kamieniarskich pod koniec XIX wieku okolica zaczęła wchodzić w okres przeobrażenia: powstały nowe, dziś już nieistniejące przecznice Dzikiej, zabudowane rychło kamienicami o neobarokowym wystroju.
W roku 1895 u zbiegu ulic Dzikiej i Stawki powstało schronisko dla bezdomnych zwane „Cyrkiem”. Prowadzili je bracia Albertyni, znani z działalności na rzecz najuboższych i bezdomnych. Drewniane budynki schroniska zajęły obrzeża dawnego Placu Broni. W odróżnieniu od schroniska prowadzonego przez Albertynów na Pradze, na Dzikiej nocowali bezdomni z marginesu społecznego[4].
Pod numerem 9., gdzie od początków XX wieku wznosiła się oficyna zwieńczona manierystycznym szczytem, w okresie międzywojennym wzniesiono pawilon kina „Unja”. W tym czasie przy Dzikiej nie było wielu sklepów, poza dwoma sklepami kolonialnymi. Istniały też składy opałowe i drzewne. Nadal funkcjonowały zakłady kamieniarskie, do których dołączyły kolejne, działające po części jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku.
27 listopada 1930 przemianowano południowy odcinek ulicy Dzikiej pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Nowolipki i Niską nadając mu nazwę ul. Ludwika Zamenhofa[5]. Pozostały odcinek ulicy pomiędzy ulicami Niską i Powązkowską utrzymał dotychczasową nazwę. Według innego źródła w 1930 zmianie ulegała nazwa dłuższego odcinka ulicy, pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Nowolipki i Stawki[6].
W latach 1930–1933 przy Dzikiej działał teatr żydowski z salą na 1000 miejsc. Później funkcjonowało tam kino Unia, a od 1940 jawny teatrzyk Miraż. Budynek został zniszczony w czasie powstania warszawskiego[7].
W 1942 początkowy fragment nieparzystej strony ulicy przyłączono do getta. W jego obrębie znalazła się poza początkowym odcinkiem Dzikiej ul. Zamenhofa. Zabudowa obu ulic została zupełnie zniszczona w 1943. Kamienice poza murem, po aryjskiej stronie, zostały spalone w 1944. W sierpniu 1944 przy Dzikiej 17 Niemcy dokonali egzekucji ok. 200 osób. Wśród zamordowanych był m.in. architekt Marian Lalewicz[8].
Wypalone mury rozebrano w początkach roku 1946, zaś ocalałe warsztaty kamieniarskie działały jeszcze po roku 1945. Obecnie z historycznej zabudowy ulicy ocalała tylko czteropiętrowa kamienica braci Goldbandów (nr 17), wzniesiona w 1939 według projektu Edwarda Hersteina[9].
Przy ulicy Dzikiej znajdują się dwa pomniki granic warszawskiego getta, a przy skrzyżowaniu z ulicą Stawki – jeden z kamiennych bloków warszawskiego Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów.
W latach 1974–1978 przy ulicy Dzikiej wzniesiono osiedle Stawki[10].
Inne informacje[edytuj | edytuj kod]
- Nazwa ulicy Dzikiej pojawia się w filmie Juliusza Machulskiego Kiler. Tytułowy Kiler dostaje od bossa mafijnego Siary mieszkanie na Dzikiej 102. Filmowy lokal znajduje się pod innym adresem, wnętrza kręcone są w budynku przy ul. Dzikiej 19/23. Sceny sprzed budynku nie pochodzą tak naprawdę z ul. Dzikiej, ponieważ w 1997, kiedy kręcony był film, budynek stał praktycznie na placu budowy.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 144. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 135, 142.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Suplement '96. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 12. ISBN 83-01-12057-6.
- ↑ Paweł Rzewuski: Grzechy Paryża północy. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 2019, s. 96-104. ISBN 978-83-08-06949-3.
- ↑ Wyciąg z protokołu 91. posiedzenia plenarnego Rady Miejskiej dnia 27 listopada 1930 r.. „Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy”. nr 44, s. 4, 1931-03-16.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 3. Dmochowskiego-Furmańska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 69. ISBN 83-906629-2-2.
- ↑ Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748-1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 209–210. ISBN 83-06-01183-X.
- ↑ Jerzy Majewski, Tomasz Urzykowski: Przewodnik po powstańczej Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2012, s. 306. ISBN 978-83-273-0091-1.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 3. Dmochowskiego-Furmańska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 73. ISBN 83-906629-2-2.
- ↑ Barbara Petrozolin-Skowrońska (red.), Encyklopedia Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 810, ISBN 83-01-08836-2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jarosław Zieliński: Atlas Dawnej Architektury Ulic i Placów Warszawy, tom 3. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 69. ISBN 83-906629-2-2.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Schronisko dla bezdomnych, tzw. Cyrk, na portalu warszawa1939.pl
- www.wikimapia.org przebieg ulicy na stronie Wikimapii
- www.wikimapia.org opisy budynków na stronie Wikimapii