Ulica Augusta Cieszkowskiego w Bydgoszczy

ulica Augusta Cieszkowskiego

Śródmieście, Bocianowo
Ulica Augusta Cieszkowskiego
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Długość	250 m
Przebieg
← → ul. Gdańska, ↑ ul. Słowackiego ul. Pomorska
Położenie na mapie Bydgoszczy ulica Augusta Cieszkowskiego
Położenie na mapie Polski ulica Augusta Cieszkowskiego
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego ulica Augusta Cieszkowskiego
53,130953°N 18,006477°E/53,130953 18,006477
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Cieszkowskiego w Bydgoszczy

Szczegóły architektoniczne

Ulica Augusta Cieszkowskiego – ulica łącząca ulicę Gdańską i Pomorską w bydgoskim Śródmieściu, tworząca stosunkowo jednorodny kompleks kamienic oddających tendencje artystyczne architektury z przełomu XIX i XX wieku. Należy do ciekawszych architektonicznie ulic w Bydgoszczy, oddając ducha „bydgoskiej secesji” z okresu fin de siecle’u^[1].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Ulica znajduje się w środkowej części Śródmieścia Bydgoszczy. Rozciąga się w kierunku południowy wschód – północny zachód od skrzyżowania z ulicą Gdańską do skrzyżowania z ulicą Pomorską. Na jej wylocie przy ul. Pomorskiej znajduje się zbór metodystów, zaś jej przedłużeniem w kierunku południowo-wschodnim jest ul. Słowackiego prowadząca w kierunku tzw. dzielnicy muzycznej.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Powstanie ulicy wiąże się z dynamicznym rozwojem miasta w II połowie XIX wieku. Lokalizacja w 1851 roku dworca kolejowego w oddaleniu od dotychczasowego centrum Bydgoszczy (Starego Miasta) wymusiła urbanistyczną ekspansję w kierunku północnym i północno-zachodnim. Po zabudowie nowych kwartałów wzdłuż głównych traktów: ul. Gdańskiej, Dworcowej i Pomorskiej, nastąpiła kolejna faza rozbudowy, polegająca na wytyczaniu prostopadłych, krótkich ulic bocznych, wzdłuż których możliwe było stawianie kamienic czynszowych^[2]. W 1894 wytyczono ulicę Cieszkowskiego, łączącą ulicę Gdańską z ulicą Pomorską. Jej zabudowa przypadła na czas korzystnej koniunktury gospodarczej i związanego z tym ożywienia ruchu budowlanego w Bydgoszczy. Nowe pierzeje wznoszono z rozmachem, w duchu wielkomiejskim i z użyciem nowej stylistyki. Zadbano również odpowiednie wyposażenie ulicy: bruk, szerokie chodniki z granitowymi krawężnikami, oświetlenie (gazowe, po 1900 elektryczne) oraz miejsce na założenie tzw. przedogrodów^[3].

Kompletną zabudowę pierzei ukończono w ciągu dekady (do 1905). Ulica stała się miejscem, gdzie stanęło szereg luksusowych kamienic czynszowych według projektów znanych bydgoskich architektów, prezentujących różnorodne tendencje stylistyczne, zarówno tradycyjne (neorenesans, neobarok), jak i awangardowe (styl malowniczy, secesja, modernizm)^[3]. W pierwszej fazie zabudowy właścicielami działek i inicjatorami budów byli głównie bogaci rentierzy, handlarze nieruchomościami oraz architekci i przedsiębiorcy budowlani, wznoszący budynki na własny koszt, a następnie z zyskiem je sprzedający (Karl Bergner, Józef Święcicki, Paul Böhm).

Pierwsze kamienice ukończono w 1897, zaś najbardziej intensywny etap prac budowlanych nastąpił w latach 1900–1903. W 1904 ulica uzyskała już kompletną, ciągłą linię zabudowy. Wzniesione tu budynki wyróżniały się starannym opracowaniem elewacji o różnorodnych, formach detalu. Wzdłuż pierzei północnej ciągnęły się niewielkie „przedogrody” z kutymi parkanami. Ulica została wybrukowana kostką porfirową, otrzymała chodniki z płyt kamienno-betonowych oraz została skanalizowana i oświetlona^[3].

Okazała zabudowa i położenie ulicy predestynowało do zamieszkiwania przy ul. Cieszkowskiego ludzi o średnich i wysokich dochodach. Wśród mieszkańców i właścicieli kamienic zarówno w okresie pruskim (do 1920), jak i dwudziestoleciu międzywojennym znajdowali się wyżsi urzędnicy, kupcy, przedsiębiorcy, przedstawiciele wolnych zawodów, nauczyciele, oficerowie i kadra techniczna^[3].

Po 1990 większość budynków przy ulicy doczekała się remontu i przywrócenia oryginalnych ozdób na elewacjach. Od 2008 Stowarzyszenie Mieszkańców Ulicy Cieszkowskiego organizowało coroczne festyny: „U-Rodziny Augusta Cieszkowskiego”, mające charakter kulturalno-integracyjny i promocyjny, przybliżając walory ulicy mieszkańcom Bydgoszczy i turystom. W 2011 roku rada i magistrat miasta Bydgoszczy zdecydowały o budowie ulicy Nowomazowieckiej, która miałaby odciążyć komunikacyjnie ul. Cieszkowskiego, wyprowadzając z niej ruch tranzytowy i komunikacji miejskiej^[4]. Realizację odłożono jednak w czasie ze względu na konieczność wyburzenia jednego z obiektów Akademii Muzycznej. 25 lipca 2017 rozpoczęła się kompleksowa rewitalizacja ulicy (szacowany pierwotnie koszt 3 mln zł uległ w przetargu zmniejszeniu do 2,5 mln zł), której wykonawcą są Polskie Surowce Skalne^[5][6] i która miała się zakończyć 10 października 2017^[7]. W jej ramach odtworzono historyczny wizerunek ulicy z początku XX w., z kamienną kostką z czerwonego granitu na jezdni oraz kamiennymi płytami chodnikowymi z opaskami z szarego granitu lub bazaltu, a także stylowym oświetleniem wraz z małą architekturą. Liczba miejsc parkingowych została zmniejszona do 25 na południowym pasie ulicy, a przy nasłonecznionej pierzei północnej wytyczono chodnik o szerokości 4 m. Wbrew zabiegom mieszkańców zachowane zostało historyczne różnicowanie poziomu jezdni i chodnika. Ponadto w 2018 w południowym narożniku skrzyżowania z ul. Gdańską miał się pojawić mural Juliana Nowickiego przedstawiający patrona ulicy^[8][9][10], jednak ostatecznie zdecydowano o realizacji muralu z Józefem Święcickim^[11], który zrealizowano w październiku 2018^[12][13][14] i odsłonięto 30 października 2018^[15]. 3 grudnia 2017 świętowano zakończenie przebudowy, choć nie zakończono jeszcze wszystkich prac wykończeniowych. Podjęto też decyzję o wycofaniu z ulicy linii autobusowych, co istotnie wydłużyło ich trasę w obrębie Śródmieścia^[16]. Wyremontowaną ulicę oddano ostatecznie do ruchu 11 grudnia 2017^[17].

Nazwy[edytuj | edytuj kod]

Ulica w przekroju historycznym posiadała następujące nazwy^[18]:

• 1894-1920 – Moltkestraße (Helmut Karl Bernhard von Moltke – pruski feldmarszałek, naczelny dowódca podczas wojen Prus z Danią (1864), Austrią (1866) i Francją (1870))
• 1920–1939 – Augusta Cieszkowskiego (August Cieszkowski – hrabia, filozof, ekonomista i działacz społeczny, przyjaciel Zygmunta Krasińskiego)
• 1939–1945 – Moltkestraße
• od 1945 – Augusta Cieszkowskiego

Zabudowa[edytuj | edytuj kod]

Ulica Augusta Cieszkowskiego uznawana jest za jedną z okazalszych architektonicznie ulic Śródmieścia Bydgoszczy, oddających stylistykę i ducha belle époque. Zabudowa ulicy jest przykładem koegzystencji form klasycznych (eklektycznych) z formami awangardowymi (ornamentyka secesyjna, formy wczesnego modernizmu)^[19].

Zabudowę pierzejową ulicy projektowała elita środowiska architektów w Bydgoszczy przełomu XIX i XX w., m.in.^[3]:

• Józef Święcicki – jego projekty to eklektyczne kamienice łączące wzornikowe układy detalu z dominantą form i elementów historyzujących (neorenesans, neobarok);
• Karl Bergner – projektował eklektyczne kamienice urozmaicane detalami secesyjnymi (głównie w duchu berlińskim);
• Fritz Weidner, Rudolf Kern, Paul Böhm – pozostawili kamienice w stylu malowniczym, operując nowymi w owym czasie, awangardowymi środkami stylistycznymi (secesja, elementy modernizmu klasycyzującego)^[20].

Najstarsze budynki realizowane przy ul. Cieszkowskiego (narożne z ul. Gdańską i Pomorską) reprezentowały formy eklektyczne z detalami renesansowymi i barokowymi. W późniejszych budynkach, wznoszonych zwłaszcza po 1900 r. tradycyjne dekoracje sztukatorskie na fasadach kamienic redukowano na rzecz wzbogacenia form architektonicznych. Wznoszono budynki o niesymetrycznych fasadach, nieregularnej artykulacji otworów, z malowniczym wtopieniem wieżyczek i wykuszy. Formy te zwieńczone okazałymi szczytami i hełmami nadawały kamienicom malowniczy charakter. We wszystkich realizacjach w dekoracji fasad pojawiały się motywy historyzujące, lecz przestylizowane i uproszczone zgodnie z nowymi trendami sztuki na przełomie XIX i XX w.: akanty, rocaille, rozety, hermy i inne^[3].

Wśród rzeźbiarsko opracowanej dekoracji alegorycznych fasad kamienic znajdują się: ornamenty geometryczne, stylizowane ornamenty roślinne, inicjały, symbole kartuszowe, płasko rzeźbione i pełne rzeźby figuralne. Symbolika użytej dekoracji fasad odnosi się generalnie do „domu” jako miejsca spokoju i odpoczynku oraz nawiązuje do faktu przemijania i kontemplacji życia^[3].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

W rejestrze zabytków w 2015 r. znajdowała się większość budynków położonych przy ul. Cieszkowskiego^[21].

Kamienice[edytuj | edytuj kod]

Nr	Obiekt	Lata budowy	Budowniczy	Styl architektoniczny	Wpisany do rejestru zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Cieszkowskiego 1	1903–1904	Paul Böhm	secesja berlińska		w 1945 r. kamienica utraciła wystrój elewacji, który zrekonstruowano w 1994
2.	Cieszkowskiego 2 – Gdańska 63	1895–1897	Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok, neorenesans		kamienica narożna, dom własny Józefa Święcickiego
3.	Cieszkowskiego 3	1903–1904	Paul Böhm	secesja		w dwudziestoleciu międzywojennym mieściła się tu Szkoła Przygotowawcza im. św. Kazimierza oraz mieszkał w niej dr Jan Biziel
4.	Cieszkowskiego 4	1899–1900	Józef Święcicki	eklektyzm, neogotyk, secesja		od 1926 r. miał tu siedzibę niemiecki Bank Stadthagen. Towarzystwo Akcyjne
5.	Cieszkowskiego 5	1903–1904	Ernst Peters, Franz Muhme	eklektyzm, modernizm		w 1945 r. kamienica utraciła wystrój elewacji
6.	Cieszkowskiego 6	1897–1898	Carl Meyer	eklektyzm		jedna z najstarszych kamienic, dom własny miejskiego radcy budowlanego Carla Meyera
7.	Cieszkowskiego 7	1901–1902	Karl Bergner	eklektyzm, secesja		budynek wyróżnia portal z dekoracją rozetową oraz pełnoplastyczną głową kobiety
8.	Cieszkowskiego 8	1899–1900	Józef Święcicki	eklektyzm, secesja		dominujące motywy zdobień to stylizowane ornamenty roślinne wplecione w kartusze herbowe
9.	Cieszkowskiego 9	1900–1902	Karl Bergner	eklektyzm, secesja		pierwszym właścicielem był kupiec Ephreim Moritz; dekoracja zawiera w zwieńczeniu alegoryczne, płaskorzeźbione postacie kobiet z atrybutami – sową i kogutem, personifikacjami Dnia i Nocy
10.	Cieszkowskiego 10	1902–1903	Rudolf Kern	eklektyzm, secesja		asymetryczna dekoracja fasady z przewagą ornamentyki secesyjnej
11.	Cieszkowskiego 11	1898–1899	Józef Święcicki	eklektyzm, neogotyk, secesja		W wykuszach dekoracja sztukatorska z herbem Bydgoszczy
12.	Cieszkowskiego 12	1902–1903	Victor Petrikowski	eklektyzm, secesja		posiada dekorację secesyjną ze stylizowanymi liśćmi kasztanowca
13.	Cieszkowskiego 13-15	1902–1903	Fritz Weidner	eklektyzm, secesja		kamienica z ryzalitami i wieżami, z użyciem szachulca, mieściła pierwszą spółdzielnie budowlaną – Towarzystwo Mieszkaniowe w Bydgoszczy (niem. Wohnungsverein zu Bromberg)
14.	Cieszkowskiego 14	1899	Karl Bergner	eklektyzm, manieryzm		elewacja utraciła pierwotny wystrój; sztukateria sufitowa, stolarka i oryginalne okucia zachowane we wnętrzach
15.	Cieszkowskiego 16, 18, 20	1901–1903	Karl Bergner	eklektyzm, secesja		trzy budynki o zunifikowanej elewacji i jednolitym, secesyjnym wystroju sztukatorskim
16.	Cieszkowskiego 17	1897–1898	Józef Święcicki	eklektyzm, neogotyk		w latach 1993−1994 zrekonstruowano detale architektoniczne oraz nadano pierwotną kolorystykę
17.	Cieszkowskiego 22	1898–1899	Fritz Weidner	eklektyzm, secesja		akcentem elewacji jest pełnoplastyczna rzeźba halabardnika, symbolicznego opiekuna i strażnika domu
18.	Cieszkowskiego – Pomorska 48	1895–1896	Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok, neorenesans		kamienica narożna, o dłuższym skrzydle wzdłuż ul. Cieszkowskiego; w 1993 r. zrekonstruowano zewnętrzny wystrój oraz pierwotną kolorystykę
19.	Cieszkowskiego 24 – Pomorska 50	1896–1899	Karl Bergner	eklektyzm		w 1994 r. zrekonstruowano zewnętrzny wystrój

Pierzeja południowa

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

• Śródmieście (Bydgoszcz)
• Ulica Gdańska w Bydgoszczy
• Ulica Pomorska w Bydgoszczy

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Zobacz galerię związaną z tematem: Galeria ulicy Cieszkowskiego w Bydgoszczy

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Strona Stowarzyszenia Mieszkańców Ulicy Augusta Cieszkowskiego w Bydgoszczy

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Derenda Jerzy red.: Piękna stara Bydgoszcz. Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6
• Bręczewska-Kulesza, Daria: Przegląd stylów występujących w bydgoskiej architekturze drugiej połowy XIX i początku XX stulecia
• Jastrzębska-Puzowska, Iwona: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920. Wydawnictwo MADO. Toruń 2005. ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5
• Umiński, Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996
• Winter Piotr: Ulica Augusta Cieszkowskiego w Bydgoszczy. Zespół architektoniczny z przełomu XIX i XX wieku, Wojewódzki Ośrodek Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1996

Widok od ul. Pomorskiej