Tworkowice
| wieś | |
 Młyn wodny w Tworkowicach około 1978 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna | 86 |
| Kod pocztowy | 18-230[4] |
| Tablice rejestracyjne | BWM |
| SIMC | 0395889[5] |
Położenie na mapie gminy Ciechanowiec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego  | |
 52°38′23″N 22°28′16″E/52,639722 22,471111[1] | |
Tworkowice – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Ciechanowiec[5][6].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 1013861 | Wypychy | część wsi |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.
Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Trójcy Przenajświętszej w Ciechanowcu[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Niektórzy właściciele wsi[edytuj | edytuj kod]
- 1564 - Jan Szwejko, który wszedł w posiadanie tej ziemi poprzez ożenek z ostatnią przedstawicielką rodu Ciechanowieckich, Anną herbu Dąbrowa[8]
- regestr królewski z roku 1580 informuje, że pod koniec XVI w. posiadaczami wsi, której powierzchnia gruntów rolnych wynosiła 7 włók osiadłych (około 120 ha) byli Antoni Świejko i Stanisław Świejko[9]
- po śmierci Mikołaja Kiszki w roku 1620 i jego syna Piotra w roku 1621, Tworkowice w roku 1622 przeszły na własność Anny Iwanowskiej, siostry Piotra Kiszki
- 1627 - Anna Iwanowska odprzedała wieś Janowi Stanisławowi Sapieże, a ten zbył ją w roku 1649 Maciejowi Zadorowskiemu[10] Przeprowadzony w 1628 r. spis maietności ciechanowieckiej wymienia mieszkańców wsi:
- Jambrozik, Stanisław mucko, Jakub olczyk, Andrzej gorczyca, Jan niemierka, Walenty Dendirendi, Woiciech naganus, każdy uprawiający czwierc ciągłą i cynszową
- Jakubowski podlia siebie włokę cynszową, tenże Jakubowski pułwłoki ciągłą
- Jakub badzich czwierc ciągłą, Podlianiego drugą czwierc woitkowski zczynszu
- Matys grzanka czwierc ciągłą, wolny, w zamku służy, podlianiego mioduszek zpełchu cynszową
- Jan gierałcik zMuckiem pułwłoki Dudzińską Cynszową
- Jakub olcik skowalem pułwłoki, wroblienską cynszową
- Żach y Walenty Wojtkowscy pułwłoki zychowską cynszową
- Jambrozyk zDysikiem zpełchu pułwłoki kosarowską cynszową
- Gozdzietek zwoiciechem Wachoiciem zpełchu pułwłoki ziemcinską cynszową
- Kasztalan zpełchu pułwłoki Drzistoniewską cynszową
- grzywna Woitkowski pułwłoki tyczkowską cynszową
- Matyasz, lesniczy pułwłoki siebrukowskie nalesnictwie wolną, Taze y Ogrod
- Pana Pisarza Drogickiego pułwłoki młynarska yzmłynem w Tworkowiczach zastawie, który wniwecz obrocił.
W tem siele włok ciągłych 2 ½, Czynszowych włok 6 y 3 ¼, wolnych 3 ¼ . Domów osiadłych 20, pusty 1, placów 9. Ogrod Grancinski donażęcia[11].
- na podstawie danych archiwum w Brańsku wiadomo, że w roku 1639 Tworkowice należały, prawdopodobnie w części do Łukasza Ciechanowieckiego-Świejko z Ciechanowca[12]
- w pierwszej połowie XVII w. właściciel Tworkowic – Janusz Kiszka, wojewoda połocki, starosta parnawski i bolnicki przekazał miejscowość Konstantynowi Eustachemu Zalieskiemu, stolnikowi mścisławskiemu[13]
- 1806 - od prezydenta Kamery Prus Nowowschodnich Schimmelpfenninga von der Oye folwark Tworkowice nabył Antoni Szczuka[14]
W drugiej połowie XVIII w. i prawdopodobnie w XIX w. w miejscowości znajdowała się karczma będąca własnością magnackiego rodu Ossolińskich, dzierżawiona przez ciechanowieckich żydów, m.in. Lejzora Dawidowicza oraz jego syna Tobiasza Lejzorowicza[15].
Po roku 1795 Tworkowice znalazły się pod zaborem pruskim. W wyniku podpisania pierwszego Traktatu Tylżyckiego z 7 lipca 1807 r., jako jedna z miejscowości obwodu białostockiego, weszły w skład Imperium Rosyjskiego.
Na początku XIX w., na wschód od wsi, nad Nurcem wydzielono tzw. wremiennyj artilieryjskij łagier. Był on częścią obozu stacjonujących w pobliżu wojsk rosyjskich. Obok Ciechanowca wyznaczono tzw. wremiennyj łagier. Pomiędzy nimi ulokowano postojaszczij łagier[16]. Żołnierze mieszkali w obozie postojowym (na południe od Kozarzy), w tzw. pałatkach.
W roku 1830, dzięki staraniom Dominika Szczuki włościanie z majątków Nowodwory i Kozarze mogli pod Tworkowicami, bez paszportów przekraczać granicę na Nurcu, aby dotrzeć do pól znajdujących się pod Ciechanowcem[10].
W roku 1921 w miejscowości naliczono 53 budynki z przeznaczeniem mieszkalnym i 291 mieszkańców (150 mężczyzn i 141 kobiet). Wszyscy zadeklarowali narodowość polską i wyznanie rzymskokatolickie[17].
Od 10 IX 1939 r. Tworkowice na krótko znalazły się pod okupacją niemiecką, a na mocy porozumienia rosyjsko-niemieckiego z dnia 23 sierpnia 1939 i dodatkowego, tajnego protokołu z dnia 28 września 1939 pod rosyjską. Niemcy ponownie wkroczyli do Tworkowic w dniu 22 czerwca 1941.
Wyzwolenie Tworkowic spod okupacji hitlerowskiej nastąpiło 2 sierpnia 1944 roku[18]. Jednak walki pomiędzy formującą się władzą ludową a oddziałami podziemia polityczno-wojskowego toczyły się na tym terenie do roku 1948.
Od roku 1975 do 1989 funkcjonował w miejscowości ośrodek szkolno–wychowawczy kształcący dzieci i młodzież z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Placówkę przeniesiono do Nura, a następnie do Zuzeli[19].
Młyn[edytuj | edytuj kod]
W roku 1870 wzmiankowano osadę młynarską Tworkowice. Młyn wyszczególniono na mapie z 1915 r.
W 1928 r. wymieniony duży, drewniany młyn, własność L. Małyski. Został wysadzony przez Niemców podczas II wojny światowej. Na jego miejscu, Małysko z żoną Ludgardą, wkrótce wznieśli mały młyn drewniany. Po śmierci właściciela zakupiony przez spółkę Mekelburg-Terlikowski[20].
Kolejny właściciel, H. Ruciński, obok drewnianego, wzniósł w 1965 r. młyn murowany, napędzany turbiną wodną. Przebudowany na napęd elektryczny. Młyn był czynny do 1973 r. Maszyny i urządzenia młyńskie zostały zdemontowane. W 1973 r. most nad jazem przegradzającym Nurzec zniszczyła powódź. Około 1975 r. rozebrano młyn drewniany[20].
OSP w Tworkowicach[edytuj | edytuj kod]
W 60. rocznicę powstania OSP w Tworkowicach otrzymała sztandar, ufundowany przez Społeczny Komitet Fundacji Sztandaru, dzięki wsparciu finansowemu instytucji, firm i osób prywatnych.
W uroczystościach, które odbyły się 10 lipca 2014 r. udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych, Wojewódzkiej i Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej, przedstawiciele instytucji i firm, delegacje i poczty sztandarowe z sąsiednich jednostek.[21]
Wykaz obiektów zabudowy historycznej w Tworkowicach[22][edytuj | edytuj kod]
- kapliczka murowana, 2 połowa XIX w.
- młyn wodny murowany, lata 20.-30. XX w.
- zagroda nr 6:
- dom nr 21 drewniany, lata 80. XIX w.
- dom nr 23 drewniany, lata 80. XIX w.
- dom nr 66 drewniany, początek XX w.
Inne obiekty zabytkowe[edytuj | edytuj kod]
- mogiła zbiorowa ludności cywilnej ofiar terroru niemieckiego z 1943 r., znajdująca się w tzw. Pałatkach[23]
Warunki naturalne[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość leży na północno-zachodnim krańcu Wysoczyzny Drohickiej, która w okolicy Tworkowic charakteryzuje się silnie zniszczoną powierzchnią moreny dennej z ostańcowymi formami morenowymi[24].
Współcześnie[edytuj | edytuj kod]
Do miejscowości można dojechać drogą z Ciechanowca, drogą od Przybyszyna przez kolonię Tworkowską i przez Wojtkowice Stare. Latem w niektórych miejscach Nurca, można przeprawić się brodem z Kozarzy czy Zaszkowa.
W Tworkowicach znajdują się: remiza strażacka, sklep, kapliczka, przystanek autobusowy, zlewnia mleka.
Urodzeni w Tworkowicach[edytuj | edytuj kod]
- Aleksander Mościcki - (1898-1980), duchowny katolicki, biskup pomocniczy łomżyński
- Stanisław Karolkiewicz - (1918-2009), generał brygady, współzałożyciel Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Odznaczony Orderem Virtuti Militari
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141960
- ↑ Wieś Tworkowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-27], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1305 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Dariusz Kosieradzki: Szwejkowie ze Szwejk pod Sterdynią. Tropami Tajemnic Ziemi Sokołowskiej, 2010-11-09. [dostęp 2012-05-17].
- ↑ Regestr poboru Króla jegomości - cz. 1. Ciechanowiec OnLine, 2007-07-24. [dostęp 2012-05-17].
- ↑ a b N. D. Tomaszewski, Historia Ciechanowca do roku 1947, Ciechanowiec 2008, str. 86-87,165
- ↑ Spis maiętności Ciechanowieckiej z dnia 25 maja 1628 r. wykonany na zlecenie Jana Stanisława Sapiehy
- ↑ Dobra Koce [online], www.koc.pl [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN, Regestry grodzkie i ziemskie, Gniezno, Część 1, (Nr 337)
- ↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, Województwo łomżyńskie, PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1986, str. 12
- ↑ Lucjan Budlewski: Żydzi w Ciechanowcu w XVIII-XIX wieku. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2012-05-17].
- ↑ Rosyjska mapa miasteczka Ciechanowiec i okolic z 1828 r.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo białostockie, Powiat wysokomazowiecki, Gmina Skórzec
- ↑ Historia miasta. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2012-05-17].
- ↑ OSW w Zuzeli [online], lukebieniek.w.interia.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2005-05-08].
- ↑ a b G. Balińska, J. A. Baliński, Młyny ziemi łomżyńskiej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2003, str. 275-276
- ↑ Aktualności. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2014-07-11].
- ↑ Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dotyczący terenów wsi: Tworkowie, Stare Wojtkowice, Wojtkowice Dady Wojtkowice Glinna, Uchwała nr 201/XXXVI/06 Rady Miejskiej w Ciechanowcu, 30 czerwca 2006
- ↑ Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. groby.radaopwim.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].. (2012-08-11)
- ↑ Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Ciechanowiec do roku 2015, Ciechanowiec, grudzień 2001, str. 4
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Tworkowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 669.
- Siedziba gminy: Ciechanowiec
| Wsie |
|
|---|---|
| Kolonie | |
| Integralne części wsi |
|
