Trybunał inkwizycji w Bergamo
Trybunał inkwizycji w Bergamo – sąd inkwizycyjny, mający swą siedzibę w Bergamo, w Republice Weneckiej. Był kierowany przez dominikanów i od połowy XVI wieku należał do struktur inkwizycji rzymskiej. Istniał jako samodzielny trybunał od 1498 do 1797 roku.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia inkwizycji w Bergamo sięga samych początków tej instytucji. Pierwszy znany inkwizytor Lombardii, dominikanin Alberico, działał właśnie w tym mieście (1232)[1]. Po roku 1252 Bergamo znalazło się w granicach prowincji inkwizytorskiej Lombardii i Marchii Genueńskiej, w której nominacji dokonywać miał miejscowy prowincjał zakonu dominikanów. W 1267 Bergamo przyjęło statuty antyheretyckie, do czego przyczynili się dominikanie: Daniele da Giussano, Aldobrandino da Reggio oraz Enrico da Cagli[2]. Na początku XIV wieku utworzony został wspólny okręg inkwizytorski dla Bergamo i Brescii, które dotąd podlegały inkwizytorom z mediolańskiego konwentu S. Eustorgio. W 1305 inkwizytorem Bergamo i Brescii został dominikanin Valentino da Solere, który w 1308 brał udział w przesłuchaniach templariuszy[3].
W XV wieku konwenty dominikańskie w Brescii i Bergamo stały się ośrodkami ruchu obserwanckiego w zakonie dominikańskim. W 1459 weszły w skład utworzonej wówczas Kongregacji Lombardzkiej, autonomicznej struktury w zakonie, niezależnej od władzy prowincjała. Wikariusz generalny Kongregacji Lombardzkiej przejął z rąk prowincjała Lombardii Górnej prawo mianowania inkwizytorów Brescii i Bergamo. W tym samym stulecia oba ośrodki znalazły się w granicach Republiki Weneckiej[4].
W lipcu 1498 generał zakonu dominikanów Gioacchino Torriani rozdzielił okręg Brescii i Bergamo na dwa samodzielne trybunały. Pierwszym inkwizytorem trybunału w Bergamo był prawdopodobnie Domenico di Frassino da Lodi, aczkolwiek jako pierwszy w źródłach tytułowany jest w ten sposób Cristoforo Alzani da Bergamo, mianowany 18 września 1498[a]. W 1512 Bergamo zostało ponownie połączone w jeden okręg wraz z Brescią oraz Cremoną, ale trwało to zapewne nie dłużej niż do 1515[5].
Na przełomie XV i XVI wieku inkwizytorzy Bergamo zaangażowani byli głównie w procesy o czary, wytaczane na ogół jednak nie w samym Bergamo, lecz na terenach wiejskich.
W 1542 papież Paweł III, w celu walki z reformacją oraz koordynowania działalności inkwizycji we Włoszech, powołał do życia Kongregację Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji (Święte Oficjum). Kongregacja wszczęła dochodzenie w sprawie wielu katolickich hierarchów podejrzanych o sprzyjanie protestantyzmowi. Jednym z głównych podejrzanych był ówczesny biskup Bergamo Vittore Soranzo. Aktywny udział w zbieraniu przeciw niemu dowodów miał lokalny inkwizytor Domenico Adelasio, który swą gorliwość w tym zakresie przypłacił ostatecznie wygnaniem przez sprzyjające Soranzo władze weneckie. W związku z dochodzeniem przeciw Soranzo dwukrotnie (w 1550 i 1551) przebywał w Bergamo w charakterze komisarza Świętego Oficjum inkwizytor Como Michele Ghislieri OP, późniejszy papież Pius V. Konsekwencją dochodzeń inkwizycyjnych wobec Vittore Soranzo było ostatecznie pozbawienie go stanowiska biskupiego w 1558. Już wcześniej nastąpiło faktyczne przejęcie zarządu diecezją przez wikariusza generalnego jako komisarza Świętego Oficjum[6].
Od 1548 w trybunale inkwizycyjnym w Bergamo zasiadali przedstawiciele miejscowych władz świeckich. W tej postaci trybunał ten funkcjonował aż do upadku Republiki Weneckiej w wyniku inwazji rewolucyjnej Francji i proklamowania przez rewolucjonistów Republiki Cisalpińskiej (1797). Nie zachował się żaden dokument formalnie znoszący trybunał w Bergamo, jednak najprawdopodobniej do jego likwidacji doszło w lipcu 1797[7].
Organizacja[edytuj | edytuj kod]
Siedzibą trybunału w Bergamo był konwent dominikański S. Stefano. Na jego czele stał zawsze inkwizytor wywodzący się z prowincji lombardzkiej zakonu dominikanów. Jego jurysdykcji podlegała diecezja Bergamo. Podlegało mu 17 wikariuszy i 4 wikariuszy rejonowych[8][9].
Archiwum[edytuj | edytuj kod]
Archiwum inkwizycji w Bergamo w przeważającej mierze zaginęło podczas rewolucji w 1797. Do czasów współczesnych zachowały się zaledwie dwa tomy dokumentacji procesowej, przechowywane w archiwum diecezjalnym w Bergamo, oraz korespondencja z Kongregacją Świętego Oficjum, przechowywana w watykańskim archiwum tej instytucji[10].
Inkwizytorzy Bergamo (1498–1797)[edytuj | edytuj kod]
Katalogi inkwizytorów Bergamo zostały ułożone najpierw w 1666 przez dominikanina Vincenzo Marię Fontanę, a potem w latach 20. XVIII wieku przez innych dominikańskich historyków: Ermenegildo Todeschiniego (1723) i Domenico Francesco Muzio (1729), jednak później nie było już żadnych aktualizacji. Z tego względu, dla ostatnich kilkudziesięciu lat działalności inkwizycji w Bergamo nie jest możliwe precyzyjne ustalenie dat urzędowania poszczególnych inkwizytorów:
- ?Domenico di Frassino da Lodi OP (1498)[11]
- Cristoforo Alzani da Bergamo OP (1498–1499)[11]
- Giovanni dell'Olmo OP (1499)[11]
- Agostino Maggio da Pavia OP (1499–1506)[11]
- Antonio Natta da Casale OP (1506–1508)[11]
- Giovanni Battista Gratarola da Bergamo OP (1508–1512)[11]
- Giorgio Cacatossici da Casale OP (1512–1520)[11][12], także inkwizytor Brescii (do 1515)[11]
- Antonio Passerini da Bergamo OP (1520–1523)[11]
- Giovanni Ceresoli da Bergamo OP (1523–1530)[11]
- Damiano da Bergamo OP (1530–1535)[12]
- Giovanni dei Consoli OP (1535–1536)[12]
- Domenico Adelasio OP (1536–1554)[13]
- Domenico Mangili de Caprino OP (1555–1556)[13]
- Ludovico da Lovere OP (1556–1564)[13]
- Paolo Oberti da Serina OP (1564–1565)[14]
- Agostino Terzio da Bergamo OP (1565–1568)[13]
- Aurelio Odasio da Martinengo OP (1568–1575)[13]
- Angelo Avvocati da Brescia OP (1575–1580)[13]
- Nicola Gionchi da Bertinoro OP (1580–1584)[13]
- Sante Ripa da Genova OP (1584–1586)[13][15]
- Domenico Villa da Lodi OP (1586–1591)[13]
- Vincenzo Fantuzzi OP (1591–1595)[13]
- Pio da Lugo OP (1596–1606)[13]
- Michele de Natali da Finale OP (1607–1609)[13]
- Silvestro Ugolotti da Castiglione OP (1610–1616)[13]
- Benedetto Rota da Mantova OP (1616–1617)[13]
- Arcangelo Calbetti OP (1617–1619)[13]
- Agostino Petretti da Reggio OP (1620–1624)[13]
- Girolamo Zuppeti da Quinzano OP (1624–1625)[13]
- Paolo da Ferrara OP (1626–1627)[13]
- Benedetto de Oriano da Brescia OP (1627–1628)[13]
- Isidoro da Fignano OP (1629–1633)[13]
- Giovanni Battista Raimondi da Gavardo OP (1633–1647)[13]
- Giovanni Ludovico Bona da Venezia OP (1647–1651)[13]
- Vincenzo Maria Rivali da Bologna OP (1652–1661)[13]
- Serafino Bonarelli da Mantova OP (1662–1663)[13]
- Sisto Cerchi da Bologna OP (1663–1665)[13]
- Vincenzo Serafini da Monte San Vito OP (1665–1666)[13]
- Angelo Giuliani da Cesena OP (1667–1670)
- Ippolito Maria Martinelli OP (1671–1672)
- Giovanni Domenico Bertacci da Cingoli OP (1672–1679)
- Giovanni Carlo Falconi da Fermo OP (1679–1680)
- Paolo Girolamo Moretti da Forlì OP (1680–1682)
- Ludovico Agostino Castelli da Milano OP (1682–1684)
- Giuseppe Maria Grizio da Jesi OP (1684–1693)
- Giovanni Battista Pichi da Ancona OP (1694–1696)
- Giovanni Domenico Acursi da Ferrara OP (1696–1701)
- Vincenzo Gentili da Macerata OP (1701–1704)
- Tommaso Canossa da Reggio OP (1705–1714)
- Consalvo Pio Corradi OP (1714–1719)
- Tommaso Maria de Angelis da Jesi OP (1719–1724)
- Pio Enrico Martinengo da Brescia OP (1724–1743)
- Andrea Bonfabio da Brescia OP (1743–1755)[16][17]
- Angelo Tommaso Gattelli d'Argenta OP (1755–1759)
- Vincenzo Maria Panciera OP (1759–1762)[18]
- Girolamo Taffelli OP (1762–1765)[19]
- Angelo Maria Sansogni OP (w 1773)[20]
- Carlo Domenico Bandieri OP (1778–1782)[21][22]
- Serafino Bonaldi OP (1782–1787)[23]
- Girolamo Alberico Rosciati OP (od 1787)[24][25][26]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ List nominacyjny Domenico di Frassino da Lodi nie wymienia jego okręgu inkwizytorskiego, został jednak wydany 10 lipca 1498, a więc tego samego dnia, którego Torriani zadecydował o rozdzieleniu Brescii i Bergamo i o mianowaniu Angelo Faelli inkwizytorem Brescii. Ponadto wszystkie inne trybunały obsadzane przez Kongregacje Lombardzką miały wówczas swoich inkwizytorów, stąd Bergamo pozostaje jedyną możliwością. Ponieważ żadne późniejsze informacje na jego temat nie zachowały się, prawdopodobnym jest, że zmarł on krótko po nominacji, tym bardziej, że jego następca zaledwie trzy dni przed swą nominacją inkwizytorską został mianowany wikariuszem niewymienionego z imienia inkwizytora Bergamo.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tavuzzi 2007 ↓, s. 3.
- ↑ Benedetti 2008 ↓, s. 91.
- ↑ Pio 1615 ↓, s. 273.
- ↑ Tavuzzi 2007 ↓, s. 21-27.
- ↑ Tavuzzi 2007 ↓, s. 72-77.
- ↑ Del Col 2010 ↓, s. 391 i nast.
- ↑ Del Col 2010 ↓, s. 733.
- ↑ Pio 1615 ↓, s. 272.
- ↑ Del Col 2010 ↓, s. 704.
- ↑ Seidel Menchi 1991 ↓, s. 80.
- ↑ a b c d e f g h i j Tavuzzi 2007 ↓, s. 213-252
- ↑ a b c Fontana 1666 ↓, s. 557
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Fontana 1666 ↓, s. 558
- ↑ Processo Soranzo, II, s. 695
- ↑ Uberti 1586 ↓, nr 244 [248].
- ↑ Rabbi 1744 ↓, s. IV.
- ↑ Beccatelli 1753 ↓, s. XVI.
- ↑ Bethencourt, s. 161.
- ↑ Biancolini 1766 ↓, s. 166.
- ↑ Acta capituli provincialis provinciae Lombardiae Venetae f.f. ordinis ... - Domenicani : Provincia Lombarda - Google Książki [online], books.google.pl [dostęp 2017-12-17].
- ↑ Decker 2010 ↓, s. 196.
- ↑ Belotti 1989 ↓, s. 271.
- ↑ Stella 2006 ↓, s. 230.
- ↑ Bravetti i Granzotto ↓, s. 253.
- ↑ Moroni 1791 ↓, s. VIII.
- ↑ Full text of "Vite de' pittori scultori e architetti bergamaschi" [online], archive.org [dostęp 2017-11-20] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Lodovico Beccatelli (red.), Rime di M. Pietro Bembo, Bergamo 1753.
- Bortolo Belotti, Storia di Bergamo e dei bergamaschi, Tom 5, Edizioni Bolis, 1989.
- Marina Benedetti, Inquisitori lombardi nel Duecento, Edizioni di storia e letteratura, 2008.
- Giuseppe Biancolini, Notizie storiche delle chiese di Verona, tom VII, Werona 1766.
- Patrizia Bravetti, Orfea Granzotto, False date: repertorio delle licenze di stampa veneziane con falso luogo di ... [online]
- Rainer Decker, Witchcraft & The Papacy. An account drawning on the formerly secret records of the Roman Inquisition, Charlottesville & Londyn: University of Virginia Press, 2010, ISBN 978-0-8139-2748-0.
- Andrea Del Col, L’Inquisizione in Italia, Mediolan: Oscar Mondadori, 2010, ISBN 978-88-04-53433-4.
- Silvana Seidel Menchi, I tribunali dell'Inquisizione in Italia: le tappe dell'esplorazione documentaria, [w:] Andrea Del Col (red.), L’Inquisizione romana in Italia nell’età moderna. Archivi, problemi di metodo e nuove ricerche, Rzym: Ministero per i beni culturali e ambientali, Ufficio centrale per i beni archivistici, 1991, s. 75-85, ISBN 978-8871250458.
- Vincenzo Maria Fontana, Sacrum theatrum dominicanum, Rzym 1666.
- Antonio Moroni, Ragionamento Storico intorno alla citta di Bergamo, Bergamo 1791.
- Giovanni Michele Pio, Della Nobile et generosa progenie del P. S. Domenico in Italia libri due, Bolonia 1615.
- Carlo Costanzo Rabbi, Sinonimi ed aggiunti italiani, Bergamo 1744.
- Pietro Stella, Il giansenismo in Italia: Il movimento giansenista e la produzione libraria, Edizioni di storia e letteratura, 2006.
- Michael Tavuzzi, Renaissance Inquisitors. Dominican Inquisitors and Inquisitorial Districts in Northern Italy, 1474–1527, Leiden – Boston: BRILL, 2007, ISBN 978-90-04-16094-1.
- Cipriano Uberti, Tavola degli Inquisitori, Novara 1586.
 | Ta sekcja od 2017-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji: Poniżej zostały umieszczone pozycje znajdujące się pierwotnie w sekcji "Bibliografia", lecz nie przywołane w formie przypisu. Ponadto w przypisach są wpisy, których nie ma w bibliografii. Być może istnieje jakiś związek pomiędzy tymi pozycjami, a przypisami zawierającymi: "Processo Soranzo" lub "Bethencourt". |
- Christopher Black: The Italian Inquisition. New Haven & Londyn: Yale University Press, 2009. ISBN 978-0-300-11706-6.
- Fabiana Veronese, «Terra di nessuno». Misto foro e conflitti tra Inquisizione e magistrature secolari nella Repubblica di Venezia (XVIII sec.), Dysertacja doktorska, Università Ca’Foscari Venezia 2010.
- MASSIMO FIRPO, SERGIO PAGANO, I processi inquisitoriali di Vittore Soranzo (1550-1558). Edizione critica, 2 tomy, 2004. ISBN 978-88-85042-40-7