Torpedowce typu Tb 74 T
 „Sborul” w służbie rumuńskiej | |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Użytkownicy |
|
| Stocznia | Stabilimento Tecnico Triestino, Triest |
| Wejście do służby | 1915-1916 |
| Wycofanie | lata 50. XX w |
| Zbudowane okręty | 8 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność | 262 t projektowa |
| Długość | 57,8 m |
| Szerokość | 5,8 m |
| Zanurzenie | 1,5 m |
| Napęd | 2 turbiny parowe Parsons o mocy łącznej 5000 KM, 2 kotły parowe Yarrow, 2 śruby |
| Prędkość | 28 węzłów |
| Zasięg | |
| Załoga | 41 |
| Uzbrojenie | 2 działa 66 mm L/30 (2xI) |
Torpedowce typu Tb 74T – seria austro-węgierskich torpedowców z okresu I wojny światowej, licząca 8 jednostek. Służyły następnie w składzie marynarek wojennych innych krajów śródziemnomorskich i czarnomorskich, podczas II wojny światowej i po niej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Na początku drugiego dziesięciolecia XX wieku marynarka wojenna Austro-Węgier dysponowała pewną liczbą przestarzałych torpedowców, nie spełniających wymogu współpracy z zespołami floty. W związku z tym w marcu 1910 roku Komitet Techniczny Marynarki (Marinetechnisches Komiteé) opracował założenia techniczne dla nowych okrętów tej klasy. Był wśród nich wstępny projekt typu, określanego od przewidywanej wyporności jako 250-tonowy. Oficjalnie klasyfikowane jako torpedowce pełnomorskie (Hochsee-Torpedoboote), były faktycznie, przy swojej wielkości i uzbrojeniu, przeznaczone do działań przybrzeżnych[2]. Dla zmniejszenia kosztów zmniejszono początkowy wymóg prędkości 30 węzłów, na 28 węzłów[1].
Pierwszym zamówionym 16 stycznia 1912 typem 250-tonowego torpedowca był Tb 74 T, określony tak od oznaczenia pierwszego okrętu. Zaprojektowała go stocznia Stabilimento Tecnico Triestino (STT) w Trieście (wówczas austriackim). Były one pierwszymi w cesarsko-królewskiej flocie okrętami tej klasy i wielkości, wyposażonymi w napęd turbinowy[2][3]. Następnie inne stocznie zbudowały zbliżone serie turbinowych torpedowców 250-tonowych typów Tb 82F i Tb 98M, o podobnych charakterystykach.
Torpedowce typu Tb 74T różniły się od dalszych typów przede wszystkim jednokominową sylwetką oraz rodzajem zastosowanych turbin, w ich przypadku były to turbiny Parsonsa. Linie kadłuba, z krótkim pokładem dziobowym, były podobne do typu Tb 82F, natomiast typ Tb 98M odróżniał się tu w większym stopniu[2]. Początkowo projektowano uzbrojenie okrętów typu Tb 74T w trzy armaty 66 mm i trzy wyrzutnie torped 450 mm, lecz ostatecznie otrzymały dwie armaty i cztery wyrzutnie torped, tak samo, jak torpedowce typów 82F i 98M[3].
Okręty nosiły skrót SM Tb (Seiner Majestät Torpedoboot – torpedowiec Jego Cesarskiej Mości) i numer od 74 do 81, z dodatkową literą T, oznaczającą stocznię w Trieście. Od 21 maja 1917 usunięto literę T, pozostawiając jedynie numery[4].
Okręty[edytuj | edytuj kod]
| Nazwa | Wodowanie | Wejście do służby austro-węgierskiej | Los |
|---|---|---|---|
| Tb 74T | 28. 08. 1913 | → Rumunia: „Viforul”, wycof. 1932 | |
| Tb 75T | 20. 11. 1913 | → Rumunia: „Vartejul”, wycof. 1932[5] | |
| Tb 76T | 15. 12. 1913 | 20. 07. 1914[1] | → Jugosławia: T-1, złom. 1959 |
| Tb 77T | 30. 01. 1914 | → Jugosławia: T-2, wycof. 1939 | |
| Tb 78T | 04. 03. 1914 | 23. 08. 1914[1] | → Jugosławia: T-3 → Włochy: T-3 → Niemcy: TA-48 → Chorwacja: TA-48, zatop. 20. 2. 1945 |
| Tb 79T | 30. 04. 1914 | → Jugosławia: T-4, wycof. 1932 | |
| Tb 80T | 03. 08. 1914 | → Rumunia: „Vijelia”, wycof. 1932[5] | |
| Tb 81T | 06. 08. 1914 | 02. 12. 1914[5] | → Rumunia: „Sborul”, złom. 1958 |
Główne źródło[3]:
Opis[edytuj | edytuj kod]
Torpedowce typu Tb 74T miały architekturę typową dla okrętów tej klasy z okresu I wojny światowej. Miały wysmukły kadłub, z podniesionym pokładem dziobowym na niecałej 1/5 długości kadłuba. Dziobnica była lekko nachylona do przodu. Dzięki niewielkiemu wzniosowi pokładu dziobowego, miały nieco lepszą dzielność morską od typu 84F[1]. Na pokładzie dziobowym znajdowało się jedno działo, a drugie na rufie. Przedni dwuwyrzutniowy obrotowy aparat torpedowy umieszczony był w „studni” między uskokiem pokładu dziobowego a nadbudówką, na pokładzie górnym. Tuż przed nadbudówką był umieszczony charakterystyczny dla tej serii duży nawiewnik. Niewielka nadbudówka miała wystające do przodu i na boki górne piętro, mieszczące odkryty pomost bojowy, a za nim platformę reflektora i maszt. W toku służby, na niektórych obudowano pomost bojowy. Dalej, na niskiej pokładówce nad siłownią, ciągnącej się przez całe śródokręcie, umieszczony był lekko pochylony komin, łodzie okrętowe, maszt rufowy z żurawiem do łodzi oraz rufowy aparat torpedowy. Okręty miały pojedynczy ster, zawieszony na pionowej stewie rufowej i wystający do tyłu poza kadłub (podobnie, jak typ Tb 82F)[6].
Siłownia składała się z dwóch kotłów parowych wodnorurkowych typu Yarrow oraz dwóch turbin parowych Parsons, napędzających dwie śruby. Moc nominalna wynosiła 5000 KM, lecz maksymalna dochodziła do 5700 KM[1]. Zapas paliwa obejmował 18,2 tony węgla i 24,3 ton ropy[2] (według innych danych, odwrotne wartości[1]). Miały one najmniejszy zasięg spośród 250-tonowych torpedowców, ponadto ich turbiny były dość zawodne[3]. Prędkość maksymalna wynosiła 28-29,4 węzłów (podczas II wojny światowej realnie ok. 20 węzłów)[2].
Uzbrojenie początkowo stanowiły dwie pojedyncze armaty morskie kal. 66 mm (nominalnie 7 cm) o długości lufy L/30 (30 kalibrów), jeden przeciwlotniczy km Schwarzlose kal. 8 mm oraz cztery wyrzutnie torped kalibru 450 mm w dwóch podwójnych aparatach. Od 1917 roku rufową armatę 66 mm mocowano na podstawie umożliwiającej prowadzenie ognia do celów powietrznych[2]. W poszczególnych państwach okręty te bywały później przezbrajane.
Służba w skrócie[edytuj | edytuj kod]
Austro-Węgry[edytuj | edytuj kod]
Torpedowce typu Tb 74T okazały się udanym i dość długowiecznym typem okrętów[1]. Weszły do służby w marynarce Austro-Węgier w 1914 roku. Służyły aktywnie do różnych zadań na Adriatyku podczas I wojny światowej, takich jak eskorta konwojów, ochrona większych okrętów, zwalczanie okrętów podwodnych, trałowanie min[3]. Jednym z zadań było współdziałanie z lotnictwem morskim, w tym poszukiwania uszkodzonych wodnosamolotów[7]. Wszystkie okręty przetrwały wojnę.
Po wojnie, wraz z likwidacją marynarki Austro-Węgier, zostały rozdzielone pomiędzy zwycięskie państwa w ramach reparacji (wraz z torpedowcami typu Tb 82F).
Jugosławia, Włochy, Niemcy[edytuj | edytuj kod]
Cztery okręty tego typu przyznano Jugosławii (Tb 76, 77, 78, 79), dokąd trafiły w 1921. Otrzymały nazwy odpowiednio: T 1, T 2, T 3, T 4. T 4 wycofano w 1932 po uszkodzeniu na skałach, a T 2 w 1939. Pozostałe dwa (T 1 i T 3) zostały w kwietniu 1940 zdobyte przez Włochy i wcielone do marynarki włoskiej pod dotychczasowymi nazwami. Po kapitulacji Włoch, T 1 przedostał się na Maltę, po czym służył w powojennej Jugosławii pod nazwą „Golenica” aż do 1959 roku[1]. T 3 został zdobyty przez Niemców i wcielony do służby jako TA 48. Między sierpniem a grudniem 1944 wchodził w skład marynarki Niepodległego Państwa Chorwackiego, następnie służył w Kriegsmarine z chorwacką załogą i został zatopiony przez lotnictwo alianckie w Trieście 20 lutego 1945[2].
W jugosłowiańskiej służbie zamieniono armaty na działa uniwersalne 66 mm L/45 Skoda i dodano drugi karabin maszynowy, załogę stanowiły 52 osoby[1].
Rumunia, ZSRR[edytuj | edytuj kod]
Cztery okręty otrzymała Rumunia: Tb 75, 76, 80 i 81. Otrzymały one nazwy: „Viforul”, „Vartejul”, „Vijelia” i „Sborul”. Trzy pierwsze wycofano w 1932, a „Sborul” służył podczas II wojny światowej. Został zdobyty i pomiędzy wrześniem 1944 a październikiem 1945 służył w marynarce ZSRR jako patrolowiec pod nazwą „Musson”. Po zwróceniu Rumunii, służył do końca lat 60[8].
W rumuńskiej służbie, na początku II wojny światowej zamieniano rufową armatę 66 mm na pojedyncze działko przeciwlotnicze 37 mm C/30 L/83, dodano następnie działko plot 20 mm C/38 i przystosowano okręty do celów eskortowych, montując 4 miotacze i 2 zrzutnie bomb głębinowych. W toku wojny zdjęto wyrzutnie torpedowe[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k S. Patjanin, M. Barabanow, WMS Bałkanskich..., s. 39-40.
- ↑ a b c d e f g Z. Freivogel: Kriegsmarine..., s. 27–29.
- ↑ a b c d e R. Gardiner, R. Gray, Conway’s... 1906-1921, s. 339.
- ↑ (ros.) S. A. Bałakin: WMS Italii i Awstro-Wiengrii 1914-1918 gg. (ВМС Италии и Австро-Венгрии 1914-1918 гг.), Morskaja Kollekcja nr 4/1997.
- ↑ a b c S. Patjanin, M. Barabanow, WMS Bałkanskich..., s. 21-22.
- ↑ Na podstawie S. Patjanin, M. Barabanow, WMS Bałkanskich..., s. 40.
- ↑ Andrzej Olejko: Morskie skrzydła Austro-Węgier 1914-1918 w: Lotnictwo nr 6/2009, s. 90–93.
- ↑ a b S.W. Patjanin, M.S. Barabanow, WMS Bałkanskich..., s. 21-22.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- (ang.) Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway’s All The World’s Fighting Ships 1906-1921. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1985, s. 339–340. ISBN 978-0-87021-907-8.
- (ros.) S.W. Patjanin, M.S. Barabanow: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, Morskaja Kampania 3/2007, Moskwa.
- (niem.) Z. Freivogel: Kriegsmarine in der Adria 1941-1945, Marine-Arsenal Band 40, Podzun-Pallas-Verlag, 1998, ISBN 3-7909-0640-9.
