Tomasz Franciszek Bartmański
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | inżynier |
| Odznaczenia | |
 | |
Tomasz Franciszek Ksawery Bartmański (ur. 17 grudnia 1797[1][a] w Warszawie, zm. 21 marca 1880[b] w Tadaniu) – polski inżynier, podróżnik i publicysta, uczestnik powstania listopadowego, kawaler Orderu Virtuti Militari[3], jeden z najwybitniejszych inżynierów okresu Wielkiej Emigracji.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Uczył się w szkołach pijarskich w Warszawie[1]. Następnie szkolił się w Kaliszu w tamtejszym korpusie kadetów[1]. Walczył w powstaniu listopadowym w randze podpułkownika artylerii[4]. Po jego upadku udał się na emigrację do Niemiec, a później do Francji, dołączając do grona tzw. Wielkiej Emigracji. Tam prawdopodobnie studiował w École Nationale des ponts et Chaussées[1].
Następnie od 1832 roku pracował jako inżynier we Francji, a w latach 1837–1840 w Algierze. Kierował budową najdłuższego wówczas tunelu we Francji o długości 4600 metrów. Zaprojektował w tym kraju szereg kanałów, mostów oraz dróg. W latach 1842–1844 przebywał w Egipcie[1]. Był autorem planów fortyfikacji Aleksandrii[1] oraz koncepcji budowy kanału łączącego Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym[5]. Opracował założenia terenowe pod budowę linii kolejowej łączącej Kair z Suezem[1]. Opracował również szereg projektów systemów nawadniających. W Hiszpanii, gdzie przebywał w latach 1845–1848[1], kierował budową kolei z Madrytu do Aranjuez oraz zaprojektował linię kolejową z Walencji do Kartageny[5]. Zbudował miejską gazownię w Madrycie[4]. W Andaluzji założył plantację liczącą sto tysięcy drzew oliwnych, którą zaopatrzył w urządzenia nawadniające[5]. Budował również młyny oraz prasy z napędem wodnym.
W 1851 powrócił na stałe do Warszawy[6]. Na emigracji zaprojektował dla tego miasta nigdy niezrealizowany projekt mostu wiszącego przez rzekę Wisłę.
Kilkukrotnie brał udział w wyprawach naukowych, m.in. w Góry Księżycowe i do źródeł Nilu (1842, jeszcze przed wyprawą Stanleya)[7]. Był także kolekcjonerem przedmiotów pochodzących ze starożytnego Egiptu[8].
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
Był autorem szeregu publikacji na tematy naukowe oraz podróżnicze. Jego korespondencje z podróży publikowane były na łamach czasopismach: „Biblioteka Warszawska” i „Gazeta Codzienna”. Nieopublikowane notatki z Egiptu, Nubii, Etiopii i Sennaru zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Napisał m.in.:
- Rękopis „Pogląd na Egipt”,
- „Wyciąg z podróży”,
- „Manual de economía doméstica” (hiszp.), (1848) – podręcznik o zasadach gospodarstwa wiejskiego i domowego, która została wydana w Polsce w 1856 pod tytułem „Ekonomia domowa, czyli Przepisy tyczące się gospodarstwa wiejskiego i domowego, z dodatkiem objaśnień osobliwości artystycznych”[9].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i Śliwa 2019 ↓, s. 12.
- ↑ Encyklopedia Interia.
- ↑ 8 marca 1831 – Krzyż Złoty. [dostęp 2008-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 maja 2008)].
- ↑ a b Bolesław Orłowski: Polacy światu. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1987, s. 168–169.
- ↑ a b c Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich. Podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci – pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 21.
- ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich. Podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci – pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 22.
- ↑ Polskie ślady na Ruwenzori. [dostęp 2007-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-08)].
- ↑ Podróżnicy polscy w Egipcie [online], Egiptologia.pl [zarchiwizowane z adresu 2003-03-16].
- ↑ Tomasz Bartmański: Ekonomija domowa. Czyli przepisy tyczące się gospodarstwa wiejskiego i domowego z dodatkiem objaśnień osobliwości artystycznych. [w:] Dostęp do wersji cyfrowej [on-line]. Centralna Biblioteka Rolnicza im. M. Oczapowskiego, Warszawa. [dostęp 2013-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-16)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Joachim Śliwa, Starożytny Egipt oczami Polaków. Słownik biograficzny egiptologów, archeologów i badaczy pokrewnych dziedzin, podróżników i kolekcjonerów oraz literatów i malarzy zafascynowanych przeszłością i teraźniejszością Egiptu, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019, s. 12, ISBN 978-83-7676-301-9.
Literatura uzupełniająca[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Piotr Koczorowski, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 317–318. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Bartmański Tomasz Franciszek [online], Onet.pl Wiem [zarchiwizowane z adresu 2007-05-22].
- Polish Order of the Virtuti Militari Recipients (1792–1992) [online], Federation of East European Family History Societies [zarchiwizowane z adresu 2000-10-13].