Toaripi Lauti
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Naczelny minister Tuvalu | |
| Okres | od 2 października 1975 |
| Premier Tuvalu | |
| Okres | od 1 października 1978 |
| Poprzednik | nowe stanowisko |
| Następca | |
| Gubernator Generalny Tuvalu | |
| Okres | od 1 października 1990 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Sir Toaripi Lauti, do 1980 Toalipi Lauti (ur. 28 listopada 1928[a], zm. 25 maja 2014[1][2]) – tuwalski polityk, reprezentant atolu Funafuti. Pierwszy premier i minister spraw zagranicznych niepodległego Tuvalu (1978–1981).
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się na terytorium obecnej Papui-Nowej Gwinei, gdzie jego rodzice byli misjonarzami[3]. Jego imię pochodzi od nazwy jednego z dystryktów w prowincji Gulf[4]. Uczył się w Queen Victoria School na Fidżi, a kolejne nauki pobierał w Nowej Zelandii – odpowiednio: na Wesley College (Auckland), St Andrew's College a potem na Christchurch's Teachers' College (oba w Christchurch)[5]. Po ukończeniu tejże ostatniej, w latach 1953–1962 pracował jako nauczyciel w szkole średniej na Wyspach Gilberta i Lagunowych (dokładniej na atolu Tarawa)[5][6]. Od 1962 roku był ściśle powiązany z wydobyciem fosforytów na Nauru (przy ich wydobywaniu pracowało wielu jego rodaków). Był odpowiedzialny m.in. za szkolenie nowych pracowników, często był też mediatorem w czasie drobnych konfliktów[2].
W latach 60. i 70. wzrosła niechęć wśród mieszkańców Wysp Gilberta (obecnie Kiribati) i Lagunowych (obecnie Tuvalu). Różnice wynikały m.in. z trudności dostępu do szkolnictwa i pracy dla mieszkańców Wysp Lagunowych. Kiedy na terenach przyszłego Tuvalu pojawiały się plany stworzenia osobnego państwa, Lauti momentalnie porzucił swoją funkcję w branży fosforytowej (opuścił niepodległe już Nauru w 1974 roku). W wyborach do zgromadzenia prawodawczego Wysp Gilberta i Lagunowych został wybrany ze swojego atolu Funafuti. W tym samym roku, mieszkańcy Wysp Lagunowych opowiedzieli się w referendum za odłączeniem się od Wysp Gilberta (aż 93% ludności była za tym rozwiązaniem)[7]. W październiku 1975 Wyspy Lagunowe odłączyły się od Wysp Gilberta (oficjalnie nastąpiło to 1 stycznia 1976), a Lauti został naczelnym ministrem a także ministrem spraw wewnętrznych (od 2 października 1975). Ponownie wybrano go na to stanowisko we wrześniu 1977[2].
1 października 1978 roku Tuvalu uzyskało niepodległość; Lauti został pierwszym premierem kraju (de facto najważniejsza funkcja w państwie, nominalnie władcą kraju jest monarcha brytyjski) i ministrem spraw zagranicznych (każdy premier Tuvalu zostawał równocześnie ministrem spraw zagranicznych; zmieniło się to dopiero w 2010 roku)[8]. W tym czasie Lauti był dobrze postrzegany zarówno w rodzinnym kraju jak i przez społeczność międzynarodową[2].
Odbywał wizyty zagraniczne jako reprezentant kraju. Jedną z takich była odbyta w lutym 1979 w Stanach Zjednoczonych. W jej wyniku rząd tuwalski zainwestował w nieruchomości 550 380 dolarów (albo 554 380 dolarów) z amerykańskim finansistą Sydneyem Grossem. Nie była to jednak udana inwestycja, była ona też przedmiotem licznych kontrowersji i głównym czynnikiem, przez który Lauti przegrał kolejne wybory we wrześniu 1981 (zastąpił go Tomasi Puapua)[9][10]. W latach 1981–1990 był liderem opozycji[6]. W okresie od 1 października 1990 do 1 grudnia 1993 pełnił funkcję gubernatora generalnego – zastępcy brytyjskiej królowej Elżbiety II, pozostającej formalną głową państwa[11].
W 1997 roku został wybrany jako specjalny wysłannik Rady Ministrów na konferencję ONZ, na której poruszano kwestie zmieniającego się klimatu na Ziemi (konferencja miała miejsce w Kioto)[6].
W 1990 otrzymał honorowy tytuł szlachecki[2]. Był też odznaczony Orderem św. Michała i św. Jerzego[12]. Zmarł 25 maja 2014 roku. Był żonaty, pozostawił trzech synów i dwie córki[5].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Według niektórych źródeł urodził się 18 listopada 1928 roku, a według jeszcze innych w 1930 roku.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ May 2014. rulers.org. [dostęp 2014-05-31]. (ang.).
- ↑ a b c d e Index La. rulers.org. [dostęp 2014-05-31]. (ang.).
- ↑ Tuvalu: A History. 1983, s. 122. [dostęp 2014-06-01].
- ↑ Michael Goldsmith: The Covenant Makers: Islander Missionaries in the Pacific. 1996, s. 244. ISBN 978-982-02-0126-2. [dostęp 2014-06-01].
- ↑ a b c International Who’s Who. Europa Publications, 2003, s. 965. ISBN 1-85743-217-7.
- ↑ a b c Robert Craig: Historical Dictionary of Polynesia. Rowman & Littlefield, 2011, s. 145. ISBN 978-0-8108-6772-7. [dostęp 2014-05-31].
- ↑ D. Nohlen, F. Grotz, C. Hartmann, Elections in Asia: A data handbook, Volume II: Elections in Asia: A data handbook. 2001, s. 831. ISBN 0-19-924959-8.
- ↑ Foreign ministers S–Z. rulers.org. [dostęp 2014-06-02]. (ang.).
- ↑ East-West Center Working Papers. eastwestcenter.org. s. 7. [dostęp 2014-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)]. (ang.).
- ↑ John Carter: Pacific Islands Year Book. T. 15. Pacific Publications, 1984, s. 466. ISBN 978-0-85807-055-4. [dostęp 2014-06-01].
- ↑ Tuvalu. worldstatesmen.org. [dostęp 2014-06-01]. (ang.).
- ↑ Asia-Pacific Defense FORUM. T. 17. CINCPAC, s. 7. [dostęp 2014-06-01].
