Tamaryszek

Tamaryszek
Ilustracja
Tamaryszek francuski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

tamaryszkowate

Rodzaj

tamaryszek

Nazwa systematyczna
Tamarix L.
Sp. Pl. 270. 1753
Typ nomenklatoryczny

Tamarix gallica L.[3]

Synonimy
  • Tamariscus Tourn. ex Mill.
  • Trichaurus Arn.[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiaty tamaryszka chińskiego
Kwiaty tamaryszka czteropręcikowego
Tamarix usneoides w Republice Południowej Afryki

Tamaryszek (Tamarix L.) – rodzaj krzewów lub małych drzew z rodziny tamaryszkowatych. Liczy około 60[5]–90[6] gatunków, trudnych do delimitacji[5] (baza taksonomiczna Plants of the World online wymienia 73 gatunki zweryfikowane[4]). Rośliny te występują naturalnie w Eurazji i północnej Afryce na obszarze od Wysp Kanaryjskich poprzez basen Morza Śródziemnego i Azję, po Chiny na wschodzie[5][7]. Jeden gatunek rośnie także w południowo-zachodniej Afryce[7]. Tamaryszki zostały szeroko rozprzestrzenione jako rośliny ozdobne i wiatrochronne, mało wymagające i znoszące warunki pustynne[7]. W wyniku introdukcji stały się inwazyjne w Australii i Nowej Zelandii, na Hawajach, w Ameryce Północnej i Południowej[5][8].

Są to rośliny drzewiaste rosnące na piaskach i żwirach wzdłuż wybrzeży morskich, na pustyniach oraz na żwirowych brzegach i wysychających korytach rzek na obszarach górskich[7].

Nazwa naukowa wywodzona jest z arabskiego słowa tamr oznaczającego „drzewo o ciemnej korze”[8] lub od nazwy rzeki Tamaris w Hiszpanii[9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Okazałe krzewy lub niskie drzewa do 10 m[7], zwykle o krótkim pniu[10] i silnie rozgałęzionej[6], ale luźnej koronie, tworzonej przez cienkie, często przewisające pędy[10]. Pędy zazwyczaj są nagie i w dwojakiej postaci – trwałe i drewniejące oraz zielone, asymilacyjne, zrzucane zimą[6].
Liście
Drobne, łuskowate, gęsto dachówkowato osadzone na pędach, siedzące[6], czasem obejmujące łodygę (T. tetragyna) lub nawet pochwiaste (T. aphylla)[8], zwykle opadające na zimę[7][6]. W liściach znajdują się gruczołki wydzielające sól[6].
Kwiaty
Obupłciowe, rzadko jednopłciowe, drobne[6], ale bardzo liczne[7], zebrane w kłosowate grona, często tworzące szczytowe wiechy na zeszłorocznych lub tegorocznych pędach[6]. Kwiaty wsparte są jedną przysadką. Kielich złożony z 4 lub 5 działek, czasem mięśniejących, całobrzegich lub ząbkowanych. Płatki w liczbie odpowiadającej liczbie działek, trwałe (zasychają i stają się papierzaste[7]) lub odpadające po kwitnieniu[6]. Zwykle są różowe i osiągają ok. 3 mm długości, maksymalnie 6 mm[7]. Pręciki w liczbie 4–5 naprzeciwległe działkom kielicha lub bardzo liczne. Nitki pręcików zwykle wolne, pylniki kształtu sercowatego, pękają podłużnymi szczelinami. Zalążnia powstaje z 3 lub 4 owocolistków, ma kształt stożkowaty i zawiera liczne zalążki. Szyjki słupka są trzy lub cztery, zwieńczone są główkowatymi znamionami[6].
Owoce
Suche, stożkowate torebki otwierające się odosiowo, z bardzo drobnymi nasionami[6]. Nasiona z włoskami na jednym końcu[11].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Krzewy bardzo wytrzymałe na suszę, znaczne zasolenie gleby, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Wymagają stanowisk słonecznych, gleb lekkich, piaszczystych. W naturze rosną często w wyschniętych korytach rzek na glebach zasolonych[10]. Kwiaty zapylane są przez owady. Nasiona rozsiewane są przez wiatr[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny tamaryszkowatych (Tamaricaceae)[2].

Wykaz gatunków[4]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na znoszenie gleb zasolonych i warunków pustynnych (gleb piaszczystych, suszy, zasypywania[11]) tamaryszki stosowane są w nasadzeniach wiatrochronnych na wybrzeżach i terenach pustynnych[7], sadzone są dla umacniania piasków[11]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne w ogrodach i terenach zieleni publicznej. Ze względu na pokrój i znoszenie cięcia – mogą być formowane w efektowne drzewka o płaczącym pokroju[7]. Do częściej uprawianych jako ozdobne należy tamaryszek chiński, którego pędy wykorzystywane są też w plecionkarstwie[5], oraz tamaryszek czteropręcikowy[11] i rozgałęziony (dwa ostatnie spotykane są najczęściej w Polsce[12]). Ze względu na ażurowe korony, drobne ulistnienie i różowe zabarwienie są cenione w do stosowania w zestawieniach kontrastowych. Są to też rośliny miododajne[12].

Galasy powstające na tarmaryszkach, cechujące się dużą zawartością taniny, stosowane są do garbowania skór owczych i kozich oraz barwienia ich na kolor różowy do purpurowego[11]. Także kora tamaryszków zawiera duże ilości taniny i jest wykorzystywana z tego powodu leczniczo. Na pędach tamaryszka mannowego T. senegalensis (syn. T. mannifera) ukłucia czerwców powodują powstawanie słodkiej wydzieliny zwanej manną, wykorzystywanej w medycynie ludowej[11] i utożsamianą z biblijną manną[13].

Kwiatostany tamaryszka bezlistnego wykorzystywane są jako ozdoba włosów przez kobiety w Indiach[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-22].
  4. ↑ a b c Tamarix L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-25].
  5. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 903-904, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Tamarix Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-25].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 146. ISBN 0-333-73003-8.
  8. ↑ a b c John F. Gaskin: Tamarix Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-25].
  9. ↑ Flowers in Israel. [dostęp 2015-01-27].
  10. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  11. ↑ a b c d e f g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 50-51. ISBN 83-7079-779-2.
  12. ↑ a b Włodzimierz Seneta, Dendrologia, Jakub Dolatowski (red.), wyd. 2 popr. (nowe), Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 1997, s. 414-415, ISBN 83-01-12099-1, OCLC 69314709.
  13. ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tamaryszek&oldid=72985307”