Szafran

Szafran
Ilustracja
Morfologia (szafran uprawny)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

kosaćcowate

Rodzaj

szafran

Nazwa systematyczna
Crocus L.
Sp. Pl. 36. 1753
Typ nomenklatoryczny

Crocus sativus L.)[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Szafran dwukwiatowy
Szafran złocisty
Szafran żółtokwiatowy

Szafran, krokus (Crocus L.) – rodzaj roślin z rodziny kosaćcowatych. Należy do niego około 250 gatunków[4]. Występują one w południowej i środkowej Europie, w krajach basenu Morza Śródziemnego oraz w Zachodniej Azji sięgając na wschodzie po zachodnie Chiny[4][5]. Do flory Polski należy jeden gatunek rodzimy, opisywany tu zwykle jako szafran spiski lub krokus spiski C. scepusiensis[6][7], ale w bazach taksonomicznych traktowany jako podgatunek spiski szafranu Heuffela C. heuffelianus subsp. scepusiensis[8]. Poza tym w Polsce rośnie jako gatunek dziczejący i już zadomowiony szafran wiosenny C. vernus[7].

Bardzo liczne gatunki, ich mieszańce i odmiany uprawiane są jako rośliny ozdobne. Szafran uprawny C. sativus jest źródłem szafranu – przyprawy[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Szafran Heuffela
Część podziemna
Kuliste bulwocebule, nieco spłaszczone, pokryte suchymi łuskami.
Liście
Kilka wąskich, rynienkowatych liści, które rosną silnie dopiero po kwitnieniu, wyrastają z bulwocebuli.
Kwiaty
Wyrastają także prosto z bulwocebuli. Płatki tylko w górnej części wolne, niżej zrośnięte w rurkę. Kwitnie wczesną wiosną, choć niektóre gatunki (jak szafran okazały) to gatunki jesienne.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Szafran okazały
Szafran uprawny
Szafran wiosenny
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website

Jeden z rodzajów podrodziny Crocoideae w obrębie kosaćcowatych (Iridaceae) należących do rzędu szparagowców (Asparagales)[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd kosaćcowce (Iridales Raf.), podrząd Iridineae Engl., rodzina kosaćcowate (Iridaceae Juss.), podrodzina Crocoideae Burnett, plemię Croceae Dumort., podplemię Crocinae Benth. & Hook.f., rodzaj szafran (Crocus L.)[9].

Wykaz gatunków[4][10][11]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

  • Roślina ozdobna: uprawianych jest około 30 gatunków. Nadają się do ogródków skalnych, na rabaty i obrzeża rabat. Mogą być również uprawiane w kępach na trawniku i pędzone w szklarni.
 Osobny artykuł: Szafran (przyprawa).

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

  • Wymagania. Krokusy są łatwe w uprawie i nie mają specjalnych wymagań. Najlepiej rosną na próchniczno-piaszczystej glebie w pełnym słońcu[12].
  • Rozmnażanie. Rozmnażają się wegetatywnie przez bulwocebule powstające u podstawy łodygi, powszechnie, choć nieprawidłowo, określane mianem cebulek. Najlepiej sadzić je we wrześniu-październiku, w drugim roku po oborniku[12]. Najlepiej sadzić po 3–5 bulw na głębokość 5–10 cm w odstępach około 5 cm[12]. Raz zasadzone bulwki krokusów pozostają w tym samym miejscu przez kilka-kilkanaście lat, gdy nadmiernie się zagęszczą trzeba je rozsadzić. Niektóre gatunki (szczególnie tzw. botaniczne) można uprawiać także z nasion, jednakże trzeba od wysiewu czekać 3 lata na ich zakwitnięcie[10].

Obecność w kulturze i symbolice[edytuj | edytuj kod]

Według mitologii greckiej Krokos (Crocus) był młodzieńcem, który został zamieniony w szafran (krokus)[13].

Krokus jest też symbolem trzeźwości (abstynencji)[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
  4. ↑ a b c Crocus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].
  5. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 247-248, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  7. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 66, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ Crocus heuffelianus subsp. scepusiensis (Rehmann & Wol.) Dostál. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].
  9. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Crocus. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-28]. (ang.).
  10. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  11. ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 62-63. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ a b c Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.
  13. ↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 193. ISBN 83-04-04673-3.
  14. ↑ Linki - Krokus Tarnobrzeg [online], www.krokus.tarnobrzeg.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szafran&oldid=72985321”