Synagoga w Szczebrzeszynie

Synagoga w Szczebrzeszynie
Obiekt zabytkowy nr rej. A/475 z 24.05.1956 i z 24.03.1970[1]
Ilustracja
Synagoga w 2011 r.
Państwo

 Polska

Budulec

murowana - cegła i kamień

Data budowy

początek XVII wieku

Data likwidacji

1940

Tradycja

ortodoksyjna

Obecnie

dom kultury

Położenie na mapie Szczebrzeszyna
Mapa konturowa Szczebrzeszyna, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Szczebrzeszynie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Szczebrzeszynie”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Szczebrzeszynie”
Położenie na mapie powiatu zamojskiego
Mapa konturowa powiatu zamojskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Szczebrzeszynie”
Położenie na mapie gminy Szczebrzeszyn
Mapa konturowa gminy Szczebrzeszyn, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Szczebrzeszynie”
Ziemia50°41′38,4″N 22°58′37,7″E/50,694000 22,977139
Multimedia w Wikimedia Commons

Synagoga w Szczebrzeszynie – główna synagoga gminy żydowskiej w Szczebrzeszynie, znajdująca się w zachodniej części miasta przy ulicy Sądowej 2. Od północy sąsiaduje z rynkiem, od wschodu z kościołem św. Katarzyny, a od zachodu z cerkwią Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Synagoga została zbudowana na początku XVII wieku, na miejscu starej synagogi. W 1648 została spalona przez Kozaków podczas oblężenia twierdzy Zamość. W 1659 gruntownie ją wyremontowano. W XVIII wieku, została częściowo przebudowana. W 1885 w pracach remontowych udział wzięli: Piotr Radziszewski (prace murarskie), Szmuel Beglauter (prace ciesielskie), Chaim Laske (prace tynkarskie), Jankiel Cukier z Józefowa (dostarczyciel kamienia, cegły i wapna), Ela Szajman (dostarczyciel drewna). Podczas remontu synagogi po pożarze z 1905 pracami kierował Awraham Mordechaj Bojm, a do samych prac zatrudniono tylko szczebrzeskich Żydów[2].

Podczas II wojny światowej, w 1940 hitlerowcy spalili synagogę. Po wojnie w 1946 runęły sklepienia budowli, lecz w latach 1957-1963 została gruntownie odbudowana i od 1965 przeznaczona na Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, który znajduje się w niej do dnia dzisiejszego. W najbliższym czasie synagoga zostanie przekazana warszawskiej gminie żydowskiej[2][3][4].

W latach 2009-2010 synagoga przeszła remont, odnowiona została elewacja i wymienione instalacje, wycięto też rosnące w pobliżu drzewa, robiąc miejsce na parking. W czasie remontu budynek został przemalowany na kolor różowy[2].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta z dobudówkami, w stylu późnorenesansowym. Od strony południowej i północnej znajdują się parterowy dobudówki w których znajdują się babińce. Od strony zachodniej znajduje się piętrowa przybudówka, w której na parterze znajdował się przedsionek i sala obrad, a na piętrze babiniec. Pierwotnego kształtu przekrycia dachem nie znamy. Prawdopodobnie był to dach pogrążony skryty za attyką. Obecnie budynek jest przykryty zrekonstruowanym polskim dachem łamanym początkowo pokrytym gontem, który w 1986 wymieniono na pokrycie blachą. Wejście do prostokątnej i obniżonej sali modlitw prowadzi z przedsionku przez renesansowy, prosty, kamienny portal. Z pierwotnej budowli do dziś zachowała się tylko centralna część bryły budynku, dawniej mieszcząca główną salę modlitw (męska)[2][3].

Wewnątrz sali głównej zachowała się oprawa Aron ha-kodesz, nad którym znajduje się wykuty hebrajski tekst psalmu "Stawiam Pana przed sobą zawsze". Cała sala główna z obniżoną o ok. 0,6 m podłogą względem terenu, posiada sklepienie klasztorne z lunetami. Ściany dawniej były zdobione pięknymi polichromiami i sztukateriami, na ścianie zachodniej i północnej zachowały się symbole lewitów czyli dzban i misa, a na południowej menora oraz owoc granatu - symbol Ziemi Obiecanej. Zachował się również szeroki ozdobny pas z pilastrowymi wnękami arkadowymi poniżej okien, zwieńczony profilowanym gzymsem[2][3].

Na frontowej ścianie synagogi znajduje się kamienna tablica wmurowana w 1991 informująca w trzech językach: polskim, hebrajskim i jidisz, o historii i wcześniejszym przeznaczeniu budynku[2].

Pierwotne wyposażenie synagogi, które znane jest z archiwalnych zdjęć nie zachowało się. Oprócz aron ha-kodeszu były to: bima (najpierw drewniana, z rzeźbioną balustradą balaskową, później z balustradą kutą z żelaza), menora, fotel do obrzędu obrzezania (tzw. krzesło Eliasza) z drewnianym baldachimem, drewniany stół do wykładania Tory, drewniane ławki, skarbona wmurowana w ścianę po południowej stronie wejścia, mosiężne żyrandole[2].

  • Synagoga przed remontem (2007)
    Synagoga przed remontem (2007)
  • Synagoga po remoncie (2011)
    Synagoga po remoncie (2011)
  • Wnętrze (2008)
    Wnętrze (2008)
  • Wnętrze (2008)
    Wnętrze (2008)
  • Wystawa malarstwa we wnętrzu (2023)
    Wystawa malarstwa we wnętrzu (2023)
  • Płaskorzeźba z menorą (2014)
    Płaskorzeźba z menorą (2014)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2015-11-11].
  2. ↑ a b c d e f g h Szczebrzeszyn – synagoga.. teatrnn.pl. [dostęp 2023-03-09].
  3. ↑ a b c Maria Piechotka i Kazimierz Piechotka: Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLINWarszawa, 2017, s. 193-194, język polski, ISBN 978-83-942344-2-3
  4. ↑ Synagoga (ul. Sądowa 2).. sztetl.org.pl. [dostęp 2023-03-09].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Synagogi z zachowanymi wystrojami malarskimi w województwie lubelskim
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Synagoga_w_Szczebrzeszynie&oldid=71184506”