Stylidiaceae
 Stylidium guttatum | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | Stylidiaceae |
| Nazwa systematyczna | |
| Stylidiaceae R. Br. Prodr.: 565. 27 Mar 1810[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
| Stylidium Sw. ex Willd[3]. | |
Stylidiaceae – rodzina roślin należąca do rzędu astrowców (Asterales). Obejmuje ok. 245 gatunków zaliczanych do 6 rodzajów[2]. Najwięcej gatunków występuje w Australii, zwłaszcza południowo-zachodniej, gdzie rosną na ubogich, okresowo wilgotnych siedliskach piaszczystych[4]. Największe zróżnicowanie rodzajów tej rodziny występuje jednak na Tasmanii, Nowej Zelandii i na południowych krańcach Ameryki Południowej[5]. Nieliczne gatunki rosną na wyspach subantarktycznych, Falklandach oraz w Azji Południowo-Wschodniej na obszarze od Sri Lanki po południowe Chiny i Nową Gwineę[2][4]. Niektóre gatunki, zwłaszcza z rodzajów Forstera i Stylidium, uprawiane są jako ozdobne[6], w szczególności w Australii[4].
Niektóre gatunki z rodzaju Stylidium są uznawane za prawdopodobnie mięsożerne. W obrębie kwiatostanów i na łodydze pokryte są lepkimi gruczołkami, których wydzielina powoduje nie tylko przywieranie owadów, ale także z powodu zawierania enzymów proteolitycznych – ich rozkład. Potwierdzono przy tym wchłanianie pozyskiwanych w taki sposób aminokwasów do wnętrza rośliny[4]. Charakterystyczne dla rodziny jest reagowanie organów kwiatowych na bodźce dotykowe, ułatwiające zapylenie, często dokonywane przez specyficznych zapylaczy. Ruch prętosłupa w kwiecie gatunku Stylidium schoenoides jest tak gwałtowny, że roślina zwyczajowo zwana jest w Australii cow kick („kopnięciem krowy”)[4]. Do wyjątkowych cech roślin z tej rodziny należy też anormalny przyrost wtórny pędów[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Niewielkie byliny i rośliny roczne[4], rzadziej krzewinki[6], półkrzewy i rośliny poduszkowe[4]. Na pędach występują gruczołowe włoski[6]. Obecne u niektórych przedstawicieli korzenie powietrzne wznoszą pęd kilka mm nad podłożem. U części gatunków pędy rozrastają się za pomocą rozłogów[4].
- Liście
- Skrętoległe, często skupione w przyziemnej rozecie, bez przylistków. Blaszka liściowa pojedyncza[4], często równowąska[6], stąd liście „trawopodobne”[5].
- Kwiaty
- Zwykle obupłciowe, zebrane są w gronach i wierzchotkach, czasem rozgałęziających się okółkowo[4], rzadziej pojedyncze w kątach górnych liści lub szczytowo (Donatia)[6]. Kwiaty są zwykle grzbieciste, rzadziej niemal promieniste. Działek kielicha jest 5, rzadko do 7, zrośniętych w rurkę, zwykle gruczołowato owłosioną. Płatków korony jest zwykle 5, rzadziej 10, i są one zrośnięte u nasady, z wyjątkiem rodzaju Donatia, u którego pozostają wolne. Wolne końce zwykle czterech płatków są okazałe i rozpostarte, podczas gdy piąty, najwyższy płatek przekształcony jest w niewielką wargę (labellum). Dwa pręciki (u Donatia trzy) są zrośnięte z pojedynczą szyjką słupka (u Donatia dwiema lub trzema), tworząc wrażliwy na dotyk prętosłup – tknięty obraca się gwałtownie i w ten sposób przekazuje lub odbiera pyłek od owada odwiedzającego kwiat. Dolna zalążnia jest jedno- lub niepełnie trójkomorowa (w wyniku zaniku przegród)[4].
- Owoce
- Torebki zamknięte w trwałym kielichu[4], otwierające się pęknięciami wzdłuż ścian przegród[5]. Zawierają od kilku do (najczęściej) wielu nasion. Ich wnętrze wypełnia głównie oleiste bielmo – zarodek jest drobny[6][5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzina należy do rzędu astrowców i jej pozycja jest dobrze potwierdzona dowodami molekularnymi i opartymi na analizie cech morfologicznych. Odrębność morfologiczna rodzaju Donatia (wolne płatki i szyjki słupka, trzy pręciki zamiast dwóch) powoduje jego wyłączanie w osobną podrodzinę Donatioideae, siostrzaną wobec pozostałych rodzajów łączonych w podrodzinę Stylidioideae[4]. W systemie Takhtajana (1997) rodzina ta podnoszona była do rangi rzędu Stylidiales z dwoma odrębnymi rodzinami Donatiaceae i Stylidiaceae. Jeszcze w systemie APG II z 2003, włączającym te rośliny do rzędu astrowców, dopuszczano jako opcję traktowanie tych rodzin jako rozłącznych. Scalone zostały w jedną rodzinę Stylidiaceae w systemie APG III z 2009[2].
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
| astrowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny[7]
Podrodzina Donatioideae B. Chandler
- Donatia J. R. Forster & G. Forster
Podrodzina Stylidioideae Kittel
- Forstera L. f
- Levenhookia R. Brown
- Oreostylidium Berggren
- Phyllachne J. R. Forster & G. Forster
- Stylidium Willdenow
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ a b James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – S. University of Maryland. [dostęp 2018-12-17].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 594–596. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 305-306. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 891, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ List of Genera in STYLIDIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-12-17] (ang.).