Stadler KISS

Stadler KISS
Ilustracja
Stadler KISS
Kraj produkcji

 Szwajcaria

Producent

Stadler Rail

Lata budowy

od 2010

Parametry eksploatacyjne
Maksymalna prędkość eksploatacyjna

160–200 km/h

Parametry użytkowe
Liczba miejsc siedzących

255–700

Multimedia w Wikimedia Commons

Stadler KISS (początkowo Stadler DOSTO) – rodzina piętrowych elektrycznych i spalinowych zespołów trakcyjnych produkowana od 2010 przez szwajcarskie przedsiębiorstwo Stadler Rail. Liczba sprzedanych pojazdów tej rodziny wynosi ponad 300.

Pojazdy początkowo nosiły nazwę DOSTO (od niem. Doppelstock, co znaczy piętrowy)[1]. Nowa nazwa handlowa KISS to akronim mający rozwinięcie w języku niemieckim (Komfortabler Innovativer Spurtstarker S-Bahn-Zug), oznaczające Komfortowy, Innowacyjny Szybki Pociąg Podmiejski[2].

KISS-y powstają w różnych wersjach o różnej liczbie członów (od 3 do 8), dostosowane do różnych rozstawów szyn (1435 lub 1524 mm) i napięć zasilania (3 kV DC, 15 kV AC lub 25 kV AC) oraz różnym przeznaczeniu. Jednostki zostały zamówione przez przewoźników z 10 państw.

Historia[edytuj | edytuj kod]

6-członowy RABe 511 SBB
ET 445.103 przewoźnika ODEG
ESz2-024 dla Aeroexpressu

W 2008 roku Stadler otrzymał pierwsze zamówienie na składy piętrowe – szwajcarskie koleje państwowe SBB zamówiły na potrzeby S-Bahn w Zurychu 50 jednostek 6-członowych, normalnotorowych, zasilanych napięciem 15 kV AC, o prędkości maksymalnej wynoszącej 160 km/h[3][4]. Pojazdy otrzymały nazwę DOSTO[1].

W czerwcu 2009 spółka otrzymała pierwsze zamówienie z Austrii – koleje Westbahn zamówiły 7 sztuk 6-członowych składów, które zostały przystosowane do prędkości 200 km/h i otrzymały przedziały bistro[5]. Jednocześnie zmieniono nazwę jednostkę piętrowych z DOSTO na KISS[6][2]. Pod koniec 2009 Stadler otrzymał pierwsze zamówienie na jednostki 4-członowe i pierwsze zamówienie z Niemiec – BeNEX i Arriva Deutschland, ówcześni właściciele Ostdeutsche Eisenbahn (ODEG) złożyli zamówienie na 16 pociągów[6].

W 2010 roku zostały zamówione pierwsze jednostki 3-członowe i jednocześnie 2-systemowe – luksemburskie koleje państwowe Société Nationale des Chemins de Fer Luxembourgeois zamówiły 8 zespołów dostosowanych do napięcia 15 kV i 25 kV AC[6]. W tym samym roku Stadler otrzymał również kolejne zamówienie ze Szwajcarii – koleje BLS zamówiły 28 składów 4-wagonowych[7], a SBB rozszerzyło zamówienie z 2008 roku o dodatkowe 24 jednostki 4-członowe[3].

W 2013 roku spółka otrzymała kolejne zamówienie z Niemiec – firma leasingowa Alpha Trains zamówiła 13 sztuk 6-członowych pociągów piętrowych dla WestfalenBahn[6]. W tym samym roku producent otrzymał również pierwsze zamówienie na składy szerokotorowe i jednostki zasilane prądem 3 kV DC – rosyjski przewoźnik Aeroexpress zamówił 25 jednostek 4- i 6-członowych[8].

W 2015 roku, po dostarczeniu 2 jednostek do Rosji, doszło do załamania kursu rubla, przez co realizacja zamówienia została zawieszona[9], pomimo tego, że gotowych jednostek było więcej[6]. Z tego powodu Stadler rozpoczął poszukiwania alternatywnych nabywców na gotowe jednostki – 5 jednostek trafiło do azerbejdżańskiego przewoźnika Azərbaycan Dəmir Yolları[10], a kolejne 4 zostały zamówione przez Koleje Gruzińskie[11].

W 2015 roku producent otrzymał pierwsze zamówienie ze Szwecji i jednocześnie pierwsze zamówienie na jednostki 5-członowe – przewoźnik Malab zamówił 33 jednostki[12], w 2016 roku pierwsze zamówienie ze Stanów Zjednoczonych – przewoźnik Caltrain zamówił 16 jednostek 6-członowych[13], a w 2017 pierwsze zamówienie z Węgier[14].

W 2017 roku dla przewoźnika Westbahn Stadler dostarczył pierwszą jednostkę KISS 2 nieznacznie różnicą się od poprzedniej generacji KISS-ów[15].

W 2018 roku pierwsze zamówienie na jednostki KISS złożyły Koleje Słoweńskie[16] oraz zamówiono pierwsze jednostki 7-członowe[17].

W 2021 roku powstała pierwsze jednostka o napędzie spalinowym[18]

Konstrukcja[edytuj | edytuj kod]

Elektryczne zespoły trakcyjne z rodziny KISS są pojazdami piętrowymi o budowie modułowej. Producent oferuje pociągi w wersji aglomeracyjnej i regionalnej. Ich prędkość maksymalna wynosi od 160 km/h do 200 km/h. Jednostki dostosowane są do trakcji wielokrotnej, w tym z jednopokładowymi jednostkami FLIRT[6].

Specyfika składów zależy od zamawiającego[6].

Przewoźnik Liczba
członów		 Układ osi Miejsca siedzące Wysokość podłogi Masa
służbowa		 Długość
całkowita		 Liczba i moc
silników		 Prędkość
maksymalna		 Źródła
2 kl. 1 kl. wejścia dolnego
pokładu		 górnego
pokładu
Deutsche Bahn

(odkupione od Westbahn)

4 Bo’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’ – 326 570 mm 440 mm 2515 mm 100 m (4000) kW 200 km/h [19]
6 Bo’Bo’+2’2’+2’2’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’ – 501 570 mm 440 mm 2515 mm 296 t 150 m 8×500 kW 200 km/h [5]
6 Bo’Bo’+2’2’+2’2’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’ – 526 570 mm 440 mm 2515 mm 150 m (4000) kW 200 km/h [19]
CFL 3 2’Bo’+2’2’+Bo’2’ 255 29 580 mm 440 mm 2515 mm 170,1 t 79,84 m (2000) kW 160 km/h [20][6]
ODEG 4 2’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’2’ 404 24 580 mm 440 mm 2515 mm 205,8 t 105,22 m (2000) kW 160 km/h [21][6]
WestfalenBahn 6 2’Bo’+2’2’+Bo’2’+2’2’+2’2’+Bo’2’ 592 34 600 mm 440 mm 2515 mm 205,8 t 156,45 m 6×750 kW 160 km/h [22]
Aeroexpress,
Azərbaycan Dəmir Yolları
i Koleje Gruzińskie		 4 2’2’+Bo’2’+Bo’Bo’+2’2’ 312 84 1285 mm 685 mm 2974 mm 237 t 101,7 m 6×400 kW 160 km/h [8][23][11]
6 2’2’+Bo’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’+2’2’ 616 84 1285 mm 685 mm 2974 mm 349 t 155,1 m 8×400 kW 160 km/h
SBB 4 Bo’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’Bov 277 60 555 mm 440 mm 2515 mm 211,9 t 100,36 m 8×500 kW 160 km/h [24]
6 Bo’Bo’+2’2’+2’2’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’ 415 120 555 mm 440 mm 2515 mm 297 t 150 m 8×500 kW 160 km/h [4]
BLS 4 Bo’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’ 274 61 570 mm 440 mm 2515 mm 216 t 102,24 mm 8×500 kW 160 km/h [2]
Mälab 5 105 m 200 km/h [12]
Caltrain 6 2'’Bo’+Bo’Bo’+2’2’+Bo’Bo’+2’2’+Bo’2’ 559 mm i 1283 mm 157 m (6000) kW 177 km/h [25]
Magyar Államvasutak 6 600 155,8 m 160 km/h [14]
Slovenske železnice 3 292 79,84 m 160 km/h [26]
Westbahn 6 526 150 m 200 km/h [27]

Eksploatacja[edytuj | edytuj kod]

Państwo Przewoźnik Liczba
sztuk		 Napęd Rozstaw
szyn		 Liczba członów Oznaczenie serii
przewoźnika		 Lata
dostaw		 Liczba sztuk
w kraju		 Źródła
3 4 5 6 7 8
 Austria Westbahn 0 z 15 0 z 15 0 z 15 [27]
 Azerbejdżan Azərbaycan Dəmir Yolları 9 3 kV DC 1524 mm 9 EŞ2 2015–2019 9 [23][10][6][28]
1 spalinowy 1 DŞ2 2021 1 [18]
 Gruzja Koleje Gruzińskie 4 3 kV DC 1524 mm 4 GRS od 2016 4 [8][11][29][30]
 Luksemburg CFL 8 z 19 25 kV AC
15 kV AC		 1435 mm 8 z 19 2300 od 2013 8 z 19 [20][31][6]
 Niemcy ODEG 16 15 kV AC 1435 mm 16 ET 445 2012 46 z 64 [21][6]
WestfalenBahn 13 13 ET 600 2015 [22][6]
DB Fernverkehr 17 9 8 [31][19][3][32]
DB Regio 0 z 18 0 z 18 [33]
 Rosja Aeroexpress 11 3 kV DC 1524 mm 2 9 ЭШ2 (ESz2) 2015–2018 11 [8][34][6][35]
 Stany Zjednoczone Caltrain 0 z 19 25 kV AC 1435 mm 0 z 19 2019 0 z 19 [13][25][17]
 Szwajcaria SBB 74 z 93 15 kV AC 1435 mm 24 50 z 69 RABe 511 od 2010 102 z 124 [4][26][3][36]
BLS 28 z 31 28 z 31 RABe 515 od 2012 [2][37]
 Słowenia Slovenske železnice 0 z 10 0 z 10 0 z 10 [16]
 Szwecja Mälab 0 z 33 0 z 33 2017 0 z 33 [12]
 Węgry Magyar Államvasutak 2 z 40 2 z 40 2 z 40 [38][39][40]
Łączna liczba sztuk: 174 z 340

Austria[edytuj | edytuj kod]

KISS kolei Westbahn

W czerwcu 2009 austriacki przewoźnik Westbahn złożył zamówienie na 7 piętrowych, 6-członowych składów[5]. Pojazdy weszły do eksploatacji w grudniu 2011 na linii Wiedeń – Salzburg[31].

W maju 2015 przewoźnik zamówił jeszcze jedną jednostkę 6-członową oraz 9 jednostek 4-członowych, których dostawy planowane są na 2017 rok[31][19]. 19 maja 2017 przewoźnik zaprezentował pierwszą gotową jednostkę[15].

W lipcu 2019 Deutsche Bahn kupiło wszystkie 17 jednostek należących do Westbahn[32]. W wyniku sprzedaży przewoźnik zmuszony był do zmniejszenia taktu swoich połączeń z półgodzinnego na godzinny od grudnia 2019, kiedy przekazano pierwszą partię obejmującą 9 jednostek 4-członowych[41][42]. 29 października 2019 przewoźnik zamówił 15 kolejnych sześciopokładowych pociągów wielopoziomowych, celem zastąpienia jednostek sprzedanych DB[27]. Powodem sprzedaży taboru DB i zakupu nowego były korzystniejsze warunki finansowe[41].

Azerbejdżan[edytuj | edytuj kod]

EŞ2-020 należący do Azərbaycan Dəmir Yolları

W maju 2015 podczas targów kolejowych TransCaspian 2015 azerbejdżański państwowy przewoźnik Azərbaycan Dəmir Yolları zamówił 5 sztuk 4-członowych KISS-ów do obsługi linii Baku – Sumgait[43][6].

Pierwsze 3 jednostki: EŞ2-003, 008 i 009 zostały dostarczone bardzo szybko (dwie w czerwcu, jedna w sierpniu), ponieważ były to nieodebrane przez rosyjski Aeroexpress jednostki ЭШ2 (ESz2), w których zmieniono siedzenia w 2 klasie oraz malowanie zewnętrzne. Pierwsza z nich była gotowa 21 maja i kilka dni później wyruszyła z mińskiego zakładu Stadlera do Azerbejdżanu, zaś w dniach 12–28 czerwca przewoziła gości Igrzysk Europejskich[6][44][45].

Czwarty i piąty skład zostały dostarczono w czerwcu 2016[10]. W późniejszym czasie przewoźnik zakupił jeszcze 4 podobne jednostki[28].

W listopadzie 2021 roku dla przewoźnika dostarczony został jeszcze 8-członowy piętrowy spalinowy zespół trakcyjny DŞ2-001 z rodziny KISS[18].

Gruzja[edytuj | edytuj kod]

GRS dla Kolei Gruzińskich

22 kwietnia 2016 Koleje Gruzińskie zamówiły 4 sztuki 4-członowych KISS-ów do obsługi połączeń Tbilisi z nadmorskimi miejscowościami – Batumi, Kobuleti i Ureki[29]. Na początku lipca dostarczono dwie jednostki 4-członowe[46], 22 lipca na stacji w Batumi odbyła się ich oficjalna prezentacja, a kilka dni później rozpoczęły one kursy z pasażerami[11]. Tak szybka dostawa była możliwa, ponieważ przewoźnik otrzymał jednostki pierwotnie przeznaczone dla Rosji[11].

Luksemburg[edytuj | edytuj kod]

Jednostka 2305 przewoźnika CFL

W październiku 2010 luksemburskie koleje państwowe Société Nationale des Chemins de Fer Luxembourgeois zamówiły 8 zespołów 3-wagonowych z rodziny KISS z opcją na dostawę kolejnych 31 pociągów[6].

Składy weszły do eksploatacji w grudniu 2013, skierowano je do obsługi trasy Luksemburg – Koblencja[6].

W kwietniu 2015 zamówiono kolejnych 11 jednostek, których początek dostaw zaplanowano na 2018 rok[31].

Niemcy[edytuj | edytuj kod]

ET 607 przewoźnika WestfalenBahn
Deutsche Bahn

W czerwcu 2019 DB Regio zamówiło 18 jednostek 4-członowych do obsługi regionu Szlezwik-Holsztyn[33].

W lipcu 2019 Deutsche Bahn kupiło wszystkie 17 jednostek należących do austriackiego przewoźnika Westbahn[32]. W lutym 2020 zaprezentowano pierwszą jednostkę w barwach DB[42]

ODEG

W grudniu 2009 fundusz kapitałowy BeNEX i Arriva Deutschland, ówcześni właściciele Ostdeutsche Eisenbahn (ODEG), złożyli zamówienie na 16 pociągów DOSTO złożonych z 4 wagonów[6].

Produkcję rozpoczęto w połowie 2011 roku[6], a od 18 do 21 września 2012 jeden z zamówionych zespołów był prezentowany podczas targów InnoTrans w Berlinie[47].

W 2012 ODEG rozpoczęło eksploatację KISS-ów w Brandenburgii na trasach: RE 2 Wismar – Wittenberge – Berlin – Cottbus oraz RE 4 Stendal – Rathenow – Berlin – Jüterbog[21].

WestfalenBahn

Na początku 2013 Stadler otrzymał od przedsiębiorstwa leasingowego Alpha Trains zamówienie na 13 sztuk 6-członowych pociągów piętrowych dla WestfalenBahn. Pojazdy zostały wyprodukowane w niemieckim oddziale Stadlera w Pankow, ich dostawy rozpoczęto 7 września 2015, a 13 grudnia weszły one do eksploatacji na liniach RE60 (Rheine – Osnabrück – Hanower – Brunszwik) i RE70 (Bielefeld – Herford – Minden – Hanower – Brunszwik). Pojazdy zastąpiły piętrowe wagonowe składy DB Regio prowadzone lokomotywami[6].

Rosja[edytuj | edytuj kod]

ESz2-024 dla Aeroexpressu

12 lutego 2013 rosyjski przewoźnik Aeroexpress zamówił u przedsiębiorstwa Stadler Rail 25 pojazdów KISS – 9 składów 6-wagonowych i 16 składów 4-wagonowych na potrzeby trzech linii łączących centrum Moskwy z lotniskami (Moskwa-Domodiedowo – Dworzec Pawelecki, Moskwa-Wnukowo – Dworzec Kijowski i Moskwa-Szeremietiewo – Dworzec Białoruski[8][6]. Umowa zawierała opcję na dostawę kolejnych 13 składów[48]

W drugiej połowie listopada 2014 dostarczono i zaprezentowano pierwszy 6-członowy skład[49]. Został on wyprodukowany w zakładach Stadlera w Altenrhein w Szwajcarii i został przetransportowany najpierw rzeką Ren do portu w Amsterdamie, potem drogą morską do Estonii i dalej lądową do Rosji[50][48]. W maju 2015 w Rosji znajdowały się 2 pociągi, które były poddawane testom i procedurze homologacyjnej[9]. Dostawy pozostałych jednostek zostały zawieszone ze względu na dewaluację kursu rubla[50]. W lutym 2016 zdecydowano się zmniejszyć zamówienie z pierwotnie planowanych 25 do 11 sztuk (2 sztuk 4-członowych i 9 sztuk 6-członowych), co pociągnęło za sobą konieczność rezygnacji z planowanej wcześniej obsługi nimi trasy Moskwa-Szeremietiewo – Dworzec Białoruski[51][34]. W czerwcu 2016 wznowiono testy pociągów[11]. 27 października 2017 miał miejsce inauguracyjny przejazd na trasie Dworzec Kijowski – port lotniczy Moskwa-Wnukowo[52], a 22 listopada na trasie Dworzec Pawelecki – port lotniczy Moskwa-Domodiedowo[53]. W czerwcu 2018 wszystkie 11 pociągów było w ruchu, jako ostatnia do ruchu weszła jednostka 001, które wcześniej używana była wyłącznie do testów[35].

We wrześniu 2015 jedna jednostka została zaprezentowano podczas targów Expo 1520 w Szczerbince[54].

Słowenia[edytuj | edytuj kod]

W pierwszej połowie 2018 roku państwowy przewoźnik Slovenske železnice podpisały umowę na dostawę 10 KISSów i 16 Flirtów[16].

Stany Zjednoczone[edytuj | edytuj kod]

15 sierpnia 2016 amerykański przewoźnik Caltrain złożył zamówienie na dostawę 16 sztuk 6-członowych KISS-ów z opcją na 96 kolejnych. Termin dostawy wyznaczono na 2019 rok, a składy zostały zamówione z myślą o połączeniu San Francisco – San Jose. Na potrzeby zamówienia podjęto decyzję o rozbudowie fabryki Stadlera w Salt Lake City[13]. Pod koniec 2018 roku przewoźnik zdecydował się rozszerzyć zamówienie poprzez domówienie dodatkowych członów do wszystkich jednostek oraz zamówienie 3 kolejnych jednostek 7-członowych[17]. 9 maja 2020 pierwsza gotowa jednostka została zaprezentowana[55].

Szwajcaria[edytuj | edytuj kod]

SBB
4-członowy RABe 511-106 SBB

27 czerwca 2008 szwajcarskie koleje SBB rozpisały przetarg na 50 piętrowych składów 6-wagonowych dla szybkiej kolei miejskiej w Zurychu z opcją na kolejne pojazdy[4]. 31 sierpnia 2008 przetarg ten wygrał Stadler Rail, który zaproponował dostawę zespołów DOSTO[56].

4 czerwca 2010 Stadler rozpoczął budowę pierwszego pojazdu z tej rodziny[56]. 30 czerwca przewoźnik skorzystał z opcji rozszerzenia pierwszego zamówienia i zakupił 24 składy 4-wagonowe[3]. We wrześniu pierwsza jednostka została zaprezentowana podczas targów InnoTrans w Berlinie[57].

Dostawy pociągów z zamówienia podstawowego trwały w latach 2010–2015[26]. Jednostki, prócz połączeń w Zurychu, obsługują także całą sieć przewoźnika[4]. Składy kupione jako dodatkowe zostały dostarczone w latach 2012–2013 i skierowano je do obsługi połączeń Regio Express[24].

W marcu 2012 koleje SBB podpisały umowę o współpracy z przedsiębiorstwem Starbucks, na mocy której od 21 listopada 2013 w dwóch pociągach piętrowych KISS kursujących na trasie Genewa – Sankt Gallen uruchomiono wagony-kawiarnie[58]. Na ich dolnych pokładach można kupić kawę i ciastka na wynos, a na górnych znajdują się stoliki, fotele i kanapy[58].

W lipcu 2014 przewoźnik postanowił skorzystać z opcji na kolejne 19 składów 6-członowych[36].

BLS
Seria RABe 515 kolei BLS

Na początku 2010 koleje BLS zamówiły 28 składów 4-wagonowych z rodziny KISS[7].

20 marca 2012 pierwsza gotowa jednostka została zaprezentowana w zakładach w Erlen[59]. Od 18 do 21 września 2012 jeden z zamówionych zespołów był prezentowany podczas targów InnoTrans w Berlinie[47].

W grudniu 2012 wraz ze zmianą rozkładu jazdy rozpoczęto eksploatację pierwszych pociągów[47]. Dostawy zakończono pod koniec 2014 roku[6].

W 2015 roku jednostki obsługiwały linie S1, S3, S6, S31 i S51 szybkiej kolei miejskiej w Bernie oraz linię Spiez – Interlaken Ost[6].

Zamówienie miało opcję dokupienia 3 dodatkowych jednostek, z której przewoźnik skorzystał. Ich dostawa została zaplanowana na 2017 rok[37].

Szwecja[edytuj | edytuj kod]

Zamówienie ze strony AB Transitio zostało złożone w imieniu spółki Mälab, która organizuje transport dla regionów Sztokholm, Södermanland, Örebro i Västmanland. Pociągi wyprodukowane przez Stadlera będą kursować na liniach: Örebro – Eskilstuna – Sztokholm – Uppsala, Sztokholm – Katrineholm – Hallsberg, Sztokholm – Norrköping – Nyköping i Sala – Linköping przez Västerås, Eskilstuna i Katrineholm[12].

We wrześniu 2018 jedna z jednostek została zaprezentowana w Berlinie podczas targów InnoTrans[60].

Węgry[edytuj | edytuj kod]

Seria 815 MÁV

12 kwietnia 2017 węgierski państwowy przewoźnik Magyar Államvasutak podpisał ze Stadlerem umowę ramową na dostawę 40 sztuk 6-wagonowych zespołów trakcyjnych Kiss[14]. 18 sierpnia podpisano umowę na dostawę pierwszej partii liczącej 11 sztuk[61]. W sierpniu 2018 rząd węgierski zatwierdził finansowanie zakupu kolejnych 8 pociągów[62], a w grudniu podpisana została umowa pomiędzy przewoźnikiem a producentem[63]. W lipcu 2019 gotowa była pierwsza jednostka dla MÁV i została uroczyście zaprezentowana na terenie zakładu Stadlera w węgierskim Dunakeszi[64]. W styczniu 2020 podpisano umowę na trzecią, ostatnią partię obejmującą 21 składów[38]. 15 marca 2020 pierwsza jednostka rozpoczęła kursowanie na trasie Budapeszt Nyugati – Cegléd – Szolnok[39]. 21 września kursowanie rozpoczęła druga jednostka[40].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Stadler Rail Group verzichtet auf Rekurs, stadlerrail.com, Bussnang, 27 maja 2010 [dostęp 2013-09-27] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-13] (niem.).
  2. ↑ a b c d KISS Double-Decker Electric Railcar for the BLS AG, suburban railway in Bern, Switzerland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-28)]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e Ryszard Rusek. Pociągi piętrowe KISS produkcji Stadlera (1). „Świat Kolei”. 12/2015, s. 30-35. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  4. ↑ a b c d e Electric Double-Deck train KISS (6-car train) for the Swiss Federal Railways (SBB), Switzerland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-28)]. (ang.).
  5. ↑ a b c KISS electrical double-deck railcar for Westbahn Management GmbH, Austria. stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-25)]. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Ryszard Rusek. Pociągi piętrowe KISS produkcji Stadlera (2). „Świat Kolei”. 1/2016, s. 30-37. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  7. ↑ a b Stadler dostarczy piętrowe pociągi dla kolei dojazdowej w Bernie. esiedlce.pl, 2010-04-20. [dostęp 2016-07-06].
  8. ↑ a b c d e KISS Double-Decker Electric Railcar for the Aeroexpress, Moscow. stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. (ang.).
  9. ↑ a b Wahania kursu rubla opóźniają dostawy Stadlera do Moskwy. kurier-kolejowy.pl, 2015-05-26. [dostęp 2015-05-28].
  10. ↑ a b c Wszystkie Kissy Stadlera już w Azerbejdżanie. rynek-kolejowy.pl, 2016-06-20. [dostęp 2016-06-20].
  11. ↑ a b c d e f Jaromír Pernička. Georgian Railway's KISS EMUs Enter Service. „Railvolution”. 4/2016, s. 18. Praga: M-Presse plus. ISSN 1804-3429. (ang.). 
  12. ↑ a b c d Piętrowe pociągi Kiss pojadą także w Szwecji. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-21. [dostęp 2015-06-21].
  13. ↑ a b c Piętrowe Kissy produkcji Stadlera pojadą w USA. rynek-kolejowy.pl, 2016-08-16. [dostęp 2016-08-18].
  14. ↑ a b c Węgierski MAV kupuje piętrowe zestawy Kiss od Stadlera. rynek-kolejowy.pl, 2017-04-13. [dostęp 2017-04-13]. (pol.).
  15. ↑ a b Kiss 2 Stadlera zaprezentowany. inforail.pl, 2017-05-29. [dostęp 2017-06-01].
  16. ↑ a b c Stadler z dużym zamówieniem ze Słowenii. rynek-kolejowy.pl, 2018-04-19. [dostęp 2018-11-10]. (pol.).
  17. ↑ a b c Amerykańska kolej Caltrain wzmacnia swoją flotę. rynek-kolejowy.pl, 2018-12-26. [dostęp 2019-01-14]. (pol.).
  18. ↑ a b c Unikalne DŞ2 dla Azerbejdżanu — pociąg spalinowy z wejściem na dolnym i górnym poziomie [online], zen.yandex.ru, 26 listopada 2021 [dostęp 2021-12-08] (ros.).
  19. ↑ a b c d DOSTO electrical double-deck railcar for Westbahn Management GmbH, Austria. stadlerrail.com. [dostęp 2016-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-26)]. (ang.).
  20. ↑ a b Elektrischer Doppelstocktriebzug KISS für die Société Nationale Chemins de Fer Luxembourgeois (CFL). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-24)]. (niem.).
  21. ↑ a b c KISS Double-Decker Electric Railcar for BeNEX GmbH/Netiner a Deutschland GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-26)]. (ang.).
  22. ↑ a b Elektrischer Doppelstocktriebzug KISS für Alpha Trains. stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-26)]. (niem.).
  23. ↑ a b KISS Double-Decker Electric Railcar for the Azerbaijan Railways. stadlerrail.com. [dostęp 2015-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-17)]. (ang.).
  24. ↑ a b Electric Double-Deck train KISS (4-car train) for the Swiss Federal Railways (SBB), Switzerland. stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-27)]. (ang.).
  25. ↑ a b KISS Double-Decker Electric Multiple Unit EMU for Peninsula Corridor Joint Powers Board (CALTRAIN), California, USA. stadlerrail.com. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  26. ↑ a b c Stadler zakończył duże zamówienie dla Szwajcarii na piętrowe ezt. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-19. [dostęp 2015-11-19].
  27. ↑ a b c Kurier Kolejowy, 15 nowych pociągów międzymiastowych KISS dla austriackiego WESTbahn [online], kurier-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-03].
  28. ↑ a b В страну доставлены ещё два новых поезда. ady.az. [dostęp 2020-05-05]. (ros.).
  29. ↑ a b Jaromír Pernička. Most Surplus Aeroexpress KISSes Sold. „Railvolution”. 3/2016, s. 51. Praga: M-Presse plus. ISSN 1804-3429. (ang.). 
  30. ↑ Aeroexpress Kiss EMUs enter revenue service. railwaygazette.com, 2017-11-04. [dostęp 2018-05-12].
  31. ↑ a b c d e Jaromír Pernička. 1,520 mm Gauge KISS EMUs. „Railvolution”. 1/2016, s. 26–37. Praga: M-Presse plus. ISSN 1804-3429. (ang.). 
  32. ↑ a b c Deutsche Bahn odkupuje od Westbahn 17 piętrowych pociągów Kiss [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-03] (pol.).
  33. ↑ a b Stadler dostarczy piętrowe Kissy dla DB Regio [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2022-01-14] (pol.).
  34. ↑ a b Stadler wspiera Aeroexpress. inforail.pl, 2016-05-31. [dostęp 2016-05-31].
  35. ↑ a b Aeroexpress Puts Another Stadler Train into Operation. aeroexpress.ru, 2018-06-18. [dostęp 2018-06-25].
  36. ↑ a b SBB orders additional Stadler EMUs. railjournal.com, 2014-07-10. [dostęp 2016-10-04].
  37. ↑ a b KISS Double-Decker Electric Railcar for the BLS AG, suburban railway in Bern, Switzerland. stadlerrail.com. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  38. ↑ a b Koleje Węgierskie zrealizują opcję na zamówienie kolejnych Kissów od Stadlera [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-04-27] (pol.).
  39. ↑ a b Węgierski KISS zaprezentowany. Wyjechał na trasę [online], inforail.pl [dostęp 2020-04-27] (pol.).
  40. ↑ a b Drugi piętrowy KISS wozi pasażerów MAV [online], TransInfo [dostęp 2022-01-14] (pol.).
  41. ↑ a b Westbahn sprzedał pociągi DB. Teraz redukuje liczbę kursów [online], inforail.pl [dostęp 2020-05-03] (pol.).
  42. ↑ a b Pierwsze Kissy już w barwach Deutsche Bahn [zdjęcia] [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-03] (pol.).
  43. ↑ Stadler dostarczy piętrowe zespoły trakcyjne dla Azerbejdżanu. rynek-kolejowy.pl, 2015-05-15. [dostęp 2015-05-18].
  44. ↑ Pierwsze Kiss-y Stadlera już w Azerbejdżanie. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-06. [dostęp 2015-06-08].
  45. ↑ Kolejny pociąg Stadlera już w Azerbejdżanie. rynek-kolejowy.pl, 2015-08-31. [dostęp 2015-09-20].
  46. ↑ New Stadler KISS bilevel trains arrive in Tbilisi. dfwatch.net, 2016-07-07. [dostęp 2016-08-07]. (ang.).
  47. ↑ a b c Stadler presents future-orientated innovations on Innotrans 2012, stadlerrail.com, Berlin, 23 lipca 2012 [dostęp 2013-09-27] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-15] (niem.).
  48. ↑ a b Stadler z coraz mocniejszą pozycją w krajach byłego ZSRR. rynek-kolejowy.pl, 2016-10-07. [dostęp 2016-10-08]. (pol.).
  49. ↑ Stadler: Stadler dostarczył pierwszy piętrowy pociąg dla moskiewskiego Aeroexpressu. rynek-kolejowy.pl, 2014-11-19. [dostęp 2014-11-20].
  50. ↑ a b Dostawa piętrowych Kissów Stadlera do Rosji zawieszona. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-10. [dostęp 2016-03-12].
  51. ↑ Georgian Railway buys Stadler Kiss EMUs. railwaygazette.com, 2016-04-25. [dostęp 2016-04-29].
  52. ↑ Pierwszy Kiss Stadlera w barwach Aeroexpress wyjechał na tory. rynek-kolejowy.pl, 2017-10-31. [dostęp 2017-10-31]. (pol.).
  53. ↑ Double-Deck Aeroexpress Trains Carry An Estimated 845,000 Passengers. aeroexpress.ru, 2018-02-08. [dostęp 2018-06-25].
  54. ↑ David Briginshaw: Stadler demonstrates double-deck train at Expo 1520. railjournal.com, 2015-09-04. [dostęp 2015-09-05]. (ang.).
  55. ↑ Pierwsze amerykańskie Kissy od Stadlera gotowe [zdjęcia] [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-13] (pol.).
  56. ↑ a b Nowości Stadlera. inforail.pl, 2010-06-15. [dostęp 2013-09-27].
  57. ↑ Verkehrsmesse InnoTrans: Erster SBB Regio-Dosto heisst «Berlin». bahnonline.ch, 2010-09-22. [dostęp 2016-08-27]. (niem.).
  58. ↑ a b SBB, Starbucks: Kawiarnia Starbucks w pociągach SBB. kurier-kolejowy.pl, 2013-12-01. [dostęp 2013-12-04].
  59. ↑ Stadler rolls-out first Kiss double-decker for BLS. railjournal.com, 2012-03-20. [dostęp 2016-10-04].
  60. ↑ Stadler Rail AG. virtualmarket.innotrans.com. [dostęp 2018-11-18]. (ang.).
  61. ↑ MAV-Star zamawia pierwsze piętrowe KISS-y od Stadlera. inforail.pl, 2017-08-21. [dostęp 2017-09-17]. (pol.).
  62. ↑ Więcej pociągów od Stadlera w MAV-Star. inforail.pl, 2018-08-16. [dostęp 2018-11-01]. (pol.).
  63. ↑ Stadler dostarczy na Węgry kolejne osiem jednostek Kiss. rynek-kolejowy.pl, 2018-12-23. [dostęp 2018-12-24]. (pol.).
  64. ↑ Kurier Kolejowy, Pierwszy KISS dla Kolei Węgierskich (MAV) wyjechał z zakładu w Dunakeszi [online], kurier-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-03].
Pojazdy produkowane przez Stadler Rail
Zespoły trakcyjne
Elektryczne
Uniwersalne
Dużych prędkości
Wagony silnikowe
Spalinowe
Lokomotywy
Elektryczne
Spalinowe
Hybrydowe
Pojazdy miejskie
Kolej miejska
Metro
Tramwaje
Trolejbusy
Autobusy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stadler_KISS&oldid=70876697”