Selenografia
Selenografia (stgr. Σελήνη, Selḗnē – Księżyc; bogini i uosobienie Księżyca w mitologii[1], γράφω, gráphō – pisać[2]) – dziedzina astronomii zajmująca się badaniem (opisem) powierzchni Księżyca (naturalnego satelity Ziemi)[3][4][5]. Jest odpowiednikiem geografii[5].
Rozwój selenografii[edytuj | edytuj kod]
Twórcą terminu "selenographia" był angielski lekarz William Gilbert, który około 1600 sporządził mapę tarczy Księżyca, obserwując ją jeszcze gołym okiem. Określenie to upowszechnił po raz pierwszy w druku Francis Bacon w dziele Novum organum (1620).
Drogę do systematycznych badań powierzchni Księżyca i rysowania jej map otworzyła luneta Galileusza, choć Włocha w teleskopowych obserwacjach Księżyca ubiegł Thomas Harriot. Pierwszy program stworzenia szczegółowej mapy Księżyca zainicjowali Francuzi, Pierre Gassendi i Nicolas-Claude Fabri de Peiresc, zatrudniając rysownika Claude'a Mellana. Jego efektem są opublikowane w 1637 miedzioryty z tarczą Księżyca o średnicy 20 cm - raczej przedstawienie artystyczne pretendujące do realizmu niż mapa. Za pierwszą kompletną mapę Księżyca uznaje się miedzioryt (o średnicy 34 cm) wydrukowany w 1645 przez Flamanda Michaela Florentiusa van Langrena. Był to druk ulotny i nie wywarł tak wielkiego wpływu na rozwój selenografii, jak opublikowane w 1647 dzieło gdańszczanina Jana Heweliusza Selenographia. Zwyczaj przedstawiania Księżyca "do góry nogami", tak jak widać go w odwracającym obraz teleskopie astronomicznym zapoczątkowali Antonius Maria Schyrlaeus de Rheita (1645) i Francesco Fontana (1646). Kolejną popularną mapę Księżyca stworzył Francesco Maria Grimaldii, a opublikował ją w 1651 w swoim dziele Almagestum novum Giovanni Battista Riccioli. Następna ważna w XVII w. mapa Srebrnego Globu powstała w 1679 w Obserwatorium Paryskim pod okiem Jeana Dominique'a Cassiniego.
Mapy Heweliusza, Grimaldiego i Cassiniego cieszyły się powodzeniem do połowy XVIII w., kiedy to Thobias Mayer sporządził mapę Księżyca, posługując się mikrometrem. Została ona opublikowana w 1775, po jego śmierci (dwie wersje o średnicy 20 i 40 cm). Wyznaczyła one nowe standardy selenografii. Kolejne ważne przedsięwzięcia kartowania powierzchni Księżyca to: Selenotopographische Fragmente Johanna Hieronymusa Schroetera (t. 1: 1791, t. 2: 1802); mapy Wilhelma Gotthelfa Lohrmanna, publikowane sukcesywnie w latach 1824, 1839 i, pośmiertnie, 1878; Mappa selenographica Johanna Heinricha Mädlera i Wilhelma Beera (1834-1836). Ci ostatni wydali również monografię Der Mond (1837), podsumowującą w systematyczny sposób wiedzę o Księżycu i historię selenografii.
Druga połowa XIX w. przyniosła mapy Księżyca autorstwa Edmunda Neisona (1876) i Juliusa Schmidta (1878), wykonane tradycyjnymi metodami obserwacyjnymi. W tym czasie do selenografii wkroczyła fotografia. Pierwszy dagerotyp Księżyca wykonał w 1840 w Nowym Jorku John William Draper. Dalszy rozwój fotografii doprowadził na przełomie XIX i XX w. do powstania kilku fotograficznych atlasów Księżyca. Ostatnim wielkim osiągnięciem selenografii u progu epoki lotów kosmicznych były dwie prace, których powstanie zainicjował Gerard P. Kuiper: Photographic Lunar Atlas (1960) i Rectified Lunar Atlas (1963).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 406-407. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
- ↑ selenografia. swo.pwn.pl. [dostęp 2012-04-30].
- ↑ selenografia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-12-10].
- ↑ Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 162.
- ↑ a b Anton Hajduk, Ján Štohl (red.): Encyklopédia astronómie. Bratislava: Obzor, 1987, s. 545.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- J. Włodarczyk: Księżyc w nauce i kulturze Zachodu. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2012.