Rusycyzm

Rusycyzmy (rzadko: rusyzm^[1]) – zapożyczenia rosyjskie, wyrazy, ich znaczenia i formy, związki wyrazowe i konstrukcje językowe przejęte z języka rosyjskiego lub wzorowane na jego modelach.

Przykłady rusycyzmów w języku polskim[edytuj | edytuj kod]

słowne zapożyczenia bezpośrednie[edytuj | edytuj kod]

zapożyczenia zniekształcone[edytuj | edytuj kod]

Utrwalone w polszczyźnie w zmienionym sensie:

• bałagan (ros. szopa, buda jarmarczna lub widowiskowa i występ jarmarczny; dziś śmieszność, wygłup^[2]) – jako rozgardiasz, nieład, nieporządek
• chałtura (ros. niedbała, uboczna praca zarobkowa, także jej produkt: tandeta, partanina, lichota^[3]) – jako uboczna, niedbała praca przygodnie wykonywana wyłącznie dla zarobku
• fufajka (ros. ciepła koszula lub bezrękawnik, sweter; waciak^[4]) – jako waciak
• hadziaj lub haziaj^[5] (хозяин – gospodarz) – przybysz z ludności napływowej na Śląsk z dawnych kresów po 1945 r.
• kazionny (ros. казённый – państwowy, urzędowy, formalny) – jako wspólny, powszechnie dostępny, masowy
• pacan (ros. mały chłopiec, osoba niskiego wzrostu) – jako głupek, niepojętny
• raspiska (ros. pokwitowanie) – jako spis czegoś, rozkład, harmonogram
• żesty (ros. жесть – blacha) – jako wszelkie wyroby blaszane (wiadra, miski)
• żul / żulik (ros. жулик – złodziejaszek) – jako łobuz, chuligan; w nowszym znaczeniu również jako pijak^[6]

kalki leksykalne[edytuj | edytuj kod]

• automat (ros. автомат) zamiast pistolet maszynowy, peem
• czajka (ros. чайка) zamiast mewa (ros. czajka – чибис)
• i tak (ros. итак) zamiast więc, zatem
• jak raz (ros. как раз) zamiast właśnie, akurat
• koniec końców (ros. в конце концов) zamiast wreszcie, ostatecznie
• kulomiot (ros. пулемёт) zamiast karabin maszynowy, kaem
• łódź podwodna (ros. подводная лодка) zamiast okręt podwodny (por. kuter torpedowy)
• na obrót (ros. на оборот) zamiast odwrotnie
• obuczać (ros. обучать) zamiast nauczać, zaznajamiać
• odstawać od (ros. отставать) zamiast opóźniać się, pozostawać za
• podpadać pod (ros. подпадать под) zamiast należeć do, zaliczać się do
• pod rząd (ros. подряд) zamiast po kolei, kolejno, z rzędu
• pogranicznik (ros. пограничник) w znaczeniu żołnierz straży granicznej
• póki co (ros. пока что) zamiast na razie, tymczasem
• przygodzić się (ros. пригодиться) zamiast przydać/nadać się
• przykaraulić (ros. прикараулить) zamiast aresztować, zatrzymać
• przykładowo (ros. примерно) zamiast na przykład
• taszczyć/taskać (ros. тащить/таскать) zamiast ciągnąć/ciągać
• rozkułaczyć (ros. раскулачить) zamiast rozparcelować
• rozpracować (ros. разработать) zamiast opracować, obrobić
• rozwarstwienie (ros. расслоение) zamiast podział, rozdzielenie klas/warstw
• uczony (ros. учёный) zamiast naukowiec
• wiodący (ros. ведущий) zamiast przodujący, czołowy, przewodni
• w Ukrainie (ros. в Украине) zamiast na Ukrainie
• wypiska (ros. выписка) zamiast wypis, wyciąg

kalki frazeologiczne[edytuj | edytuj kod]

• doścignąć celu zamiast osiągnąć cel
• na dniach zamiast w tych (najbliższych) dniach, niedawno/niedługo
• na dzień dzisiejszy zamiast dziś/dzisiaj
• na marszu zamiast w marszu, podczas marszu
• na siłę zamiast przemocą, siłą
• nie mieć ceny zamiast być bezcennym, mieć wielką wartość
• odstawać od reszty zamiast pozostawać w tyle
• okazać pomoc zamiast udzielić pomocy
• po czemu zamiast za ile
• po mojemu zamiast według mnie
• podpaść (komuś) zamiast narazić się
• podpadać pod zamiast zaliczać się do, (przy)należeć do
• pójść w odstawkę zamiast otrzymać dymisję
• pójść w sołdaty zamiast pójść/iść do wojska
• przedstawiać sobą zamiast reprezentować
• statek wojenno-morski zamiast okręt (ros. военнo-морскоe суднo / wojenno-morskoje sudno)
• tym niemniej zamiast mimo to, jednak(że)
• walić durnia zamiast udawać głupka
• wlec się w ogonie zamiast pozostawać na końcu
• wstawać ze wschodem zamiast wstawać o wschodzie (słońca)
• w trymiga zamiast raz-dwa
• w tym dzieło zamiast o to chodzi
• wziąć się za coś zamiast zabrać się do czegoś
• zadziałać zamiast wykonać, zrobić
• zdjąć ze stanowiska zamiast usunąć, odwołać ze stanowiska
• z wielkiej litery zamiast wielką literą, od wielkiej litery

rusycyzmy składniowe[edytuj | edytuj kod]

• prace na budynku, mieć na magazynie, robić na hali; także cena na coś zamiast cena czegoś, poza tym na przedpokoju, na warsztatach, na zakładzie/fabryce, i wszystkie połączenia z „na”, które w polskim mogą mieć inne znaczenie niż w zamyśle – np. polskie wyrażenie prace na budynku pierwotnie oznaczało wyłącznie prace na dachu budynku, a nie prowadzone w środku
• dodawanie określnika (określenia miejsca) przy geograficznych nazwach własnych: np. wyspa Cypr, rzeka Wisła, miasto Łódź
• w deklinacji rzeczowników rodzaju męskiego (głównie męskoosobowych i męskozwierzęcych) stosowanie w celowniku końcówki -u (temu Jasiu, misiu, dyrektoru, smartfonu)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Zobacz hasło rusycyzm w Wikisłowniku

• zapożyczenia językowe
• rusyfikacja
• rutenizm

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• JerzyJ. Podracki JerzyJ. (red.), Polszczyzna płata nam figle. Poradnik językowy dla każdego, Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji, 1991 .brak strony (książka)
• MarekM. Marszałek MarekM., Rusycyzmy leksykalne w potocznej odmianie współczesnej polszczyzny, „Linguistics Applied”, R. 2/3, 2010, s. 74–89 .
• AnatolA. Mirowicz AnatolA. i inni, Wielki słownik rosyjsko-polski, t. 1–2, Warszawa: Wiedza Powszechna-Philip Wilson, 1993 .i innibrak strony (książka)