Radwanowice
| wieś | |
 Dwór wraz z otoczeniem w Radwanowicach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | 667 |
| Strefa numeracyjna | 12 |
| Kod pocztowy | |
| Tablice rejestracyjne | KRA |
| SIMC | 0343881 |
Położenie na mapie gminy Zabierzów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
 50°08′54″N 19°42′33″E/50,148333 19,709167[1] | |
.jpg)
.jpg)
Radwanowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zabierzów[3], na krawędzi Rowu Krzeszowickiego.
W roku 2021 we wsi mieszkało 667 mieszkańców, z czego 52% stanowiły kobiety, a 48% mężczyźni[3].
Znajduje się na Wyżynie Olkuskiej wchodzącej w skład Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś Radwanowice graniczy z Rudawą, z Dubiem, Szklarami w lesie, Pisarami, Brzezinką i Kobylanami w lesie.
Radwanowice położone są w odległości ok. 20 km na zachód od Krakowa i ok. 7 km na wschód od Krzeszowic, na krawędzi Rowu Krzeszowickiego oraz na grzbiecie wzgórza, oddzielającego ten Rów od Doliny Szklarki. Z tego miejsca rozciąga się malowniczy widok na głębokie zapadlisko Rowu Krzeszowickiego i na przeciwległy Garb Tenczyński. Na północny wschód od Radwanowic znajduje się wzgórze Wietrznik osiągające wysokość 403 m n.p.m., a na zachód Wielka Skała o wysokości 355 m n.p.m.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0343898 | Pod Skałą | część wsi |
| 0343906 | Skotnica | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze informacje o wsi Radwanowice sięgają XIV w., wzmiankowana była w 1329 roku. Informacje mówiły o licznej szlachcie zagrodowej w tej miejscowości. W końcu XIV w. miała 35 dziedziców. W XVII w. karmelici z klasztoru w Czernej byli w zatargu z miejscowymi dziedzicami, które – zdaniem mnichów – „prawie jedną jaskinią łotrowską stały”. Zakazali swoim poddanym z innych wiosek pod karą pieniężną jakichkolwiek kontaktów z mieszkańcami Radwanowic. W księgach parafii rudawskiej zanotowano w 1597 roku imię prostytutki Katarzyny z Radwanowic[6]. Mnisi nie mogli ścierpieć, że ich poddani, głównie bogaci kamieniarze z klasztornych kamieniołomów marmurów, bywali w jej towarzystwie. Uważali, że zamiast grzesznych wizyt u niej, mogli posiedzieć w klasztornej karczmie przy piwie. Mnisi narzekali też, że ich poddani „zamiast trunku przystojnego i posiedzenia uczciwego, kartami się o pieniądze bawią”. Hazardzistów karano surowo – wymierzano im po 30 postronków plag w obecności gromady.
Do końca XIX w., w Radwanowicach nie mieszkał ani jeden chłop[7]. Prawie każdy mieszkaniec Radwanowic posiadał jeszcze w XX w. szlachecki herb[8]. W końcu XVIII w. Radwanowice miały 44 dziedziców. W 1789 r. wieś zamieszkiwało 317 osób. W drugiej poł. XIX w. większość gruntów należała do trzech właścicieli. Wybudowano wówczas strażnicę graniczną, określaną mianem „dworu”. W początkach XX w. przeprowadzono częściową meliorację. W latach 1815–1846 wieś położona była na terenie Wolnego Miasta Krakowa, potem w zaborze austriackim, a w czasie II Rzeczypospolitej w powiecie chrzanowskim w województwie krakowskim.
W 1928 roku powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Radwanowicach[9].
Od 26 października 1939 roku do 18 stycznia 1945 roku wieś należała do gminy Kressendorf w Landkreis Krakau, dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Podczas II wojny światowej mieszkańcy Radwanowic współpracowali z ruchem oporu. We wsi działały dwie organizacje wojskowe: Narodowa Organizacja Wojskowa i Bataliony Chłopskie. W odwecie niemieccy żołnierze 20/21 lipca 1943 roku przeprowadzili pacyfikację wsi. Zginęło wówczas 30 osób – zdradzonych przez jednego z mieszkańców[10][11] – kobiety i 28 mężczyzn[12]. Cztery lata później na cmentarzu w Rudawie postawiono pomnik upamiętniający ofiary tamtej zbrodni. Za udział w działaniach wojennych wieś została odznaczona Krzyżem Walecznych. W 1946 roku wieś miała 628 mieszkańców.
Jesienią 1954 roku wieś została przyłączona do gromady Rudawa w ówczesnym powiecie chrzanowskim w woj. krakowskim. 1 stycznia 1973 r. znalazła się w gminie Rudawa. 15 stycznia 1976 roku gmina Rudawa została zniesiona przez połączenie z gminą Zabierzów. W latach 1975–1998 miejscowość leżała w województwie krakowskim. W 2002 roku, w miejsce zlikwidowanej szkoły samorządowej, powstały Integracyjna Szkoła Podstawowa im. Ofiar Pacyfikacji Radwanowic i Integracyjne Przedszkole. Ich organem prowadzącym jest Oświatowe Towarzystwo Integracyjne[13].
16 września 2006 roku do Radwanowic przybyło 106 uczestniczek konkursu Miss World, które spotkały się z podopiecznymi miejscowego schroniska dla niepełnosprawnych. W 2014 roku nadano nazwy ulicom.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].
- Zespół dworski: dwór, kapliczka, stajnia, stodoła, sad, starodrzew, droga dojazdowa z drzewami, staw.
Legenda o założeniu wsi[edytuj | edytuj kod]
Mieszkańcy Radwanowic od pokoleń przekazują sobie legendę o powstaniu wsi. Według niej, założycielem był zaufany rycerz Bolesława Szczodrego – Radwan[15]. Brał on udział w wyprawie na Ruś Kijowską, podczas której zasłynął niesłychanym męstwem. Legenda głosi, że rycerz ów był jednym z zabójców biskupa Stanisława i po jego morderstwie i ucieczce króla na Węgry osiedlił się w Radwanowicach.
Niektórzy historycy łączą powstanie wsi Radwanowice z nadaniem przez Bolesława Wstydliwego rycerzom z rodu Radwanitów części puszczy w południowych okolicach Krakowa.
Współczesność[edytuj | edytuj kod]
Dwór w Radwanowicach wraz z 55-hektarowym gospodarstwem
rolnym w 1921 roku kupił Franciszek Tetelowski. Po jego śmierci w 1941 roku majątek przejęła jego najstarsza córka, Zofia. Druga córka, Irena Tetelowska-Szewczyk w 1969 roku zginęła w katastrofie lotniczej pod Zawoją[16].
Zofia Tetelowska 20 maja 1987 roku przekazała dwór i cały swój majątek na rzecz utworzenia Fundacji im. Brata Alberta. Prezesem Zarządu Krajowego Fundacji od 1989 roku jest ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski.
Fundacja prowadzi na terenie całego kraju 36 placówek dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Cztery z nich znajdują się w Radwanowicach: Schronisko dla Niepełnosprawnych im. Zofii Tetelowskiej i Stanisława Pruszyńskiego, Warsztaty Terapii Zajęciowej im. bł. ks. Bronisława Markiewicza, Świetlica Terapeutyczna, Środowiskowy Dom Samopomocy im. ks. kard. Franciszka Macharskiego[17].
Od 2022 roku w Radwanowicach Fundacja buduje kolejny obiekt dla niepełnosprawnych, którym jest Dom Podolski. Główną fundatorką tego domu jest Adolfina Głowacka zd. Bernad, pochodząca z Nowosiółki Skałackiej[18].
W Schronisku dla Niepełnosprawnych Anna Dymna prowadzi grupę teatralną – Teatr Radwanek.
7 września 2003 roku na frontonie kapliczki dworskiej wmurowana został tablica upamiętniająca mieszkańców Korościatyna k. Monasterzysk i Kresów Wschodnich, pomordowanych przez
.jpg)
Organizację Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińską Armię Powstańczą w latach 1939−1947. Inicjatorką wmurowania tablicy była zakonnica Agata Aniela Muraszka ze zgromadzenia sióstr adoratorek, rodem z Korościatyna. Tablicę w czasie zjazdu byłych mieszkańców owej kresowej wioski i ich potomków, poświęcił Antoni Sołtysik z parafii św. Mikołaja w Krakowie, a kazanie wygłosił Adam Studziński, rodem spod Żółkwi. Odsłonięcia dokonała Helena Zaleska, która w czasie rzezi wioski straciła matkę i sama też została ranna[19].
W 2004 roku powstał w Radwanowicach klub sportowy "Iskra"[20].
9 listopada 2021 roku w parku przy Schronisku dla Niepełnosprawnych otwarto Kresową Drogę Krzyżową. Poświęcił ją Henryk Zątek.
Ludzie urodzeni w Radwanowicach[edytuj | edytuj kod]
Ludzie związani z Radwanowicami[edytuj | edytuj kod]
- Arno Baur
- Stanisław Grochmal
- Stanisław Pruszyński
- Andrzej Rozmarynowicz
- Tadeusz Isakowicz-Zaleski
- Anna Dymna
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Położone na obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie Radwanowice są dobrym punktem wypadowym do zwiedzania tych posiadających duże walory krajobrazowe, przyrodnicze i geologiczne dolinek przecinających wzniesienia Wyżyny Olkuskiej. Radwanowice znajdują się bezpośrednio przy wylocie Doliny Szklarki w sąsiedztwie wylotów Doliny Będkowskiej i Doliny Racławki. Przebiegające przez miejscowość szlaki turystyki pieszej umożliwiają zwiedzenie również pozostałych dolinek.
Komunikacja[edytuj | edytuj kod]
Do wsi można dojechać autobusami linii aglomeracyjnej nr 278, która kursuje na trasie Bronowice Małe – Rudawa – Krzeszowice.
- Szlaki turystyczne
– z Radwanowic przez wschodnie zbocza Doliny Szklarki do Szklar.
– przez Łączki i całą długość Doliny Będkowskiej do Jerzmanowic.
– przez Dubie do Doliny Racławki.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 114185
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1070 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Wieś Radwanowice w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-09-20] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Feliks Kiryk, Rudawa. Z dziejów podkrakowskiej wsi (do 1945 r.).
- ↑ Natura i kultura w krajobrazie Jury, Osadnictwo i krajobraz, Kraków: Wydawnictwo ZZJPK, 1997, s. 33.
- ↑ Verbanet, Tygodnik Powszechny Online [online], tygodnik.com.pl [dostęp 2017-01-16].
- ↑ Nasza Historia – OSP Radwanowice [online], ospradwanowice.mitex.usermd.net [dostęp 2022-10-11].
- ↑ Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945, Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1966, s. 191.
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 165.
- ↑ Prawda, pojednanie i pokój [online], niedziela.pl [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Integracyjna Szkoła Podstawowa w Radwanowicach, ul. Szkolna 6 [online], integracyjna.org [dostęp 2022-08-30].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-03].
- ↑ Franciszek Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich, Kraków 1901, LXIV.
- ↑ Niewyjaśniona katastrofa lotnicza pod Zawoją [online], rmf24.pl [dostęp 2022-08-30].
- ↑ Historia / Fundacja Św. Brata Alberta [online], albert.krakow.pl [dostęp 2022-08-30].
- ↑ Problemy z budową schroniska w Radwanowicach. "Mieliśmy wbite łopaty, gdy ceny zwariowały" [online], rmf24.pl [dostęp 2022-08-30].
- ↑ Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Zagłada Korościatyna, w: Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo_Wschodnich, wyd. 3, 2010, s. 94, ISBN 978-83-929708-3-5.
- ↑ Skarb - Iskra Radwanowice [online], 90minut.pl [dostęp 2022-10-11].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Zwoliński, Z herbem Radwan. Historia Radwanowic, Radwanowice-Kraków 2011, ISBN 978-83-60163-63-4
- Biuletyn Informacji Publicznej gminy Zabierzów
- Piotr Hapanowicz, Stanisław Piwowarski, Monografia Gminy Zabierzów, Urząd Gminy Zabierzów, 2009, s. 102–104, ISBN 978-83-913222-2-2.
- Radwanowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 456.
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
