Puchar Anglii w piłce nożnej
 | |
 2023/2024 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Dyscyplina | |
| Organizator rozgrywek | |
| Data założenia | 1871 |
| Założyciel | |
| Partner TV | |
| Sponsor tytularny | |
| Rozgrywki | |
| Liczba drużyn | 729 (2021/2022) |
| Zwycięzcy | |
| Pierwszy zwycięzca | Wanderers F.C. (1871/72) |
| Obecny zwycięzca | Manchester City (2022/23) |
| Najwięcej zwycięstw | Arsenal (14) |
| Strona internetowa | |
Puchar Anglii w piłce nożnej (ang. FA Cup) – najstarsze klubowe rozgrywki piłkarskie na świecie[1] o charakterze pucharu krajowego w Anglii. Organizowane co sezon przez Angielską Federację Piłkarską (The FA) i przeznaczone są dla klubów piłkarskich z Anglii oraz Walii, zrzeszonych w związku. Najważniejsze po Premier League piłkarskie rozgrywki w kraju. Zwycięzca otrzymuje prawo do grania w rundzie grupowej Ligi Europy.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy finał tych rozgrywek odbył się 16 marca 1872 pomiędzy drużynami Wanderers F.C. i Royal Engineers A.F.C., w obecności dwóch tysięcy widzów zgromadzonych na Kennington Oval. Wygrali ci pierwsi, a jedynego gola zdobył Morton Peto Betts. W 1863 roku nowo założony The Football Association (The FA) opublikował przepisy dotyczące gry w piłkę nożną, ujednolicając różne zasady stosowane wcześniej. 20 lipca 1871 roku w biurach gazety The Sportsman sekretarz FA C.W. Alcock zaproponował komitetowi FA, że "pożądane jest ustanowienie Challenge Cup w związku ze Stowarzyszeniem, dla którego wszystkie kluby należące do Związku powinny być zaproszony do udziału w rozgrywkach". Inauguracyjny turniej FA Cup rozpoczął się w listopadzie 1871 roku. Po łącznie trzynastu meczach Wanderers zostali zwycięzcami finału, który odbył się 16 marca 1872 roku. Wanderers zachował ten trofeum i w następnym roku. Nowoczesny puchar zaczął być ustanawiany w sezonie 1888/89, kiedy wprowadzono eliminacje[2].
Po edycji sezonu 1914/15 rozgrywki zostały zawieszone z powodu I wojny światowej i wznowione dopiero w sezonie 1919/20. Finał Pucharu Anglii z 1923 roku, powszechnie znany jako "Finał Białego Konia", był pierwszym finałem rozgrywanym na nowo otwartym stadionie Wembley (znanym wówczas jako Empire Stadium). W finale z 1927 roku po raz pierwszy zaśpiewano "Trzymaj się ze mną" w finale Pucharu, co stało się tradycją przedmeczową[3]. W związku z wybuchem II wojny światowej turniej nie był rozgrywany w latach 1939–1945. Ze względu na przerwy wojenne rozgrywki obchodziły stulecie istnienia dopiero w sezonie 1980/81; trafnie w finale znalazł się gol Ricky Villa, który został później uznany za największy gol strzelony w finale Pucharu Anglii, ale od tego czasu został zastąpiony przez Stevena Gerrarda[4].
Po uprzednim obejrzeniu powtórek, współczesna praktyka zapewniania zakończenia meczów półfinałowych i finałowych w jednym meczu została wprowadzona w 2000 roku. Przebudowa Wembley po raz pierwszy pozwoliła na rozegranie finału poza Anglią, finały 2001-2006 rozgrywane były na Millennium Stadium w Cardiff. Finał powrócił na Wembley w 2007 roku, a następnie półfinały z 2008 roku.
Od 2020 roku rozgrywki znane jako Emirates FA Cup od swojego głównego sponsora.
Format[edytuj | edytuj kod]
Format rozgrywek był wiele razy zmieniany. W rozgrywkach uczestniczą kluby występujące w Mistrzostwach Anglii aż do poziomu 10 w systemie angielskiej ligi piłkarskiej – wszystkie 92 profesjonalne kluby z Premier League (poziom 1) i English Football League (poziomy od 2 do 4) oraz kilkaset drużyn spoza ligi w poziomach od 1 do 6 w National League System (poziomy od 5 do 10). W sezonie 2011/12 rywalizowało rekordowe 763 klubów. Turniej składa się z 12 losowanych rund, po których następują półfinały i finał. Uczestnicy nie są rozstawiani, chociaż system pucharowy oparty na poziomie ligi gwarantuje, że w późniejszych rundach wejdą drużyny z wyższych rankingów – minimalna liczba meczów potrzebnych do wygrania, w zależności od tego, w którą rundę przystąpi drużyna do rozgrywek, wynosi od sześciu do czternastu.
Pierwsze sześć rund to rozgrywki eliminacyjne, z którego 32 drużyny przechodzą do pierwszej rundy turnieju głównego, spotykając się z pierwszą z 48 profesjonalnych drużyn z I i II Ligi. Ostatnimi uczestnikami są kluby Premier League i Championship, które biorą udział w losowaniu trzeciej rundy właściwej. W erze nowożytnej tylko jedna drużyna spoza ligi dotarła do ćwierćfinału, a drużyny poniżej poziomu 2 nigdy nie dotarły do finału.
- Formuła rozgrywek
| Runda | Nowi uczestnicy w rundzie | Miesiąc |
|---|---|---|
| Część eliminacyjna | ||
| Runda przedwstępna | – | sierpień |
| Runda wstępna | kluby 8. klasy rozgrywkowej | sierpień |
| Runda pierwsza | kluby 7. klasy rozgrywkowej | wrzesień |
| Runda druga | kluby 6. klasy rozgrywkowej | wrzesień |
| Runda trzecia | brak | październik |
| Runda czwarta | kluby 5. klasy rozgrywkowej | październik |
| Część główna | ||
| Pierwsza runda | kluby 3. i 4. klasy rozgrywkowej | listopad |
| Druga runda | brak | grudzień |
| Trzecia runda | kluby 1. i 2. klasy rozgrywkowej | styczeń |
| Czwarta runda | brak | styczeń |
| Piąta runda | brak | luty |
| Szósta runda | brak | marzec |
| Półfinał | brak | kwiecień |
| Finał | brak | Maj |
Zwycięzcy i finaliści[edytuj | edytuj kod]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Uwagi:
- wytłuszczono nazwy zespołów, które w tym samym roku wywalczyły mistrzostwo i Puchar kraju,
- kursywą oznaczone zespoły, które w meczu finałowym nie występowały w najwyższej klasie rozgrywkowej (od momentu powstania The Football League w 1888 roku).
skreślonorozgrywki nieoficjalne.
Statystyki[edytuj | edytuj kod]
Klasyfikacja według klubów[edytuj | edytuj kod]
W dotychczasowej historii oficjalnych rozgrywek o Puchar Anglii na podium oficjalnie stawało w sumie 57 drużyn. Liderem klasyfikacji jest Arsenal F.C., który zdobył 14 trofeów.
Stan na 14.05.2022.
10 i więcej Pucharów Anglii
| Lp. | Klub | Zdobywca | Finalista | Lata triumfów |
|---|---|---|---|---|
 |  | |||
| 1. | Arsenal | 14 | 7 | 1930, 1936, 1950, 1971, 1979, 1993, 1998, 2002, 2003, 2005, 2014, 2015, 2017, 2020 |
| 2. | Manchester United | 12 | 9 | 1909, 1948, 1963, 1977, 1983, 1985, 1990, 1994, 1996, 1999, 2004, 2016 |
| 3. | Chelsea | 8 | 8 | 1970, 1997, 2000, 2007, 2009, 2010, 2012, 2018 |
| 4. | Liverpool | 8 | 7 | 1965, 1974, 1986, 1989, 1992, 2001, 2006, 2022 |
| 5. | Tottenham Hotspur | 8 | 1 | 1901, 1921, 1961, 1962, 1967, 1981, 1982, 1991 |
| 6. | Manchester City | 7 | 5 | 1904, 1934, 1956, 1969, 2011, 2019, 2023 |
| 7. | Aston Villa | 7 | 4 | 1887, 1895, 1897, 1905, 1913, 1920, 1957 |
| 8. | Newcastle United | 6 | 7 | 1910, 1924, 1932, 1951, 1952, 1955 |
| 9. | Blackburn Rovers | 6 | 2 | 1884, 1885, 1886, 1890, 1891, 1928 |
| 10. | Everton | 5 | 8 | 1906, 1933, 1966, 1984, 1995 |
| 11. | West Bromwich Albion | 5 | 5 | 1888, 1892, 1931, 1954, 1968 |
| 12. | Wanderers | 5 | 0 | 1872, 1873, 1876, 1877, 1878 |
| 13. | Wolverhampton Wanderers | 4 | 4 | 1893, 1908, 1949, 1960 |
| 14. | Bolton Wanderers | 4 | 3 | 1923, 1926, 1929, 1958 |
| 15. | Sheffield United | 4 | 2 | 1899, 1902, 1915, 1925 |
| 16. | Sheffield Wednesday | 3 | 3 | 1896, 1907, 1935 |
| 17. | West Ham United | 3 | 2 | 1964, 1975, 1980 |
| 18. | Preston North End | 2 | 5 | 1889, 1938 |
| 19. | Old Etonians | 2 | 4 | 1879, 1882 |
| 20. | Portsmouth | 2 | 3 | 1939, 2008 |
| 21. | Sunderland | 2 | 2 | 1937, 1973 |
| 22. | Nottingham Forest | 2 | 1 | 1898, 1959 |
| 23. | Bury | 2 | 0 | 1900, 1903 |
| 24. | Huddersfield Town | 1 | 4 | 1922 |
| Leicester City | 1 | 4 | 2021 | |
| 26. | Southampton | 1 | 3 | 1976 |
| Leeds United | 1 | 3 | 1972 | |
| Derby County | 1 | 3 | 1946 | |
| Royal Engineers | 1 | 3 | 1875 | |
| Oxford University | 1 | 3 | 1874 | |
| 31. | Blackpool | 1 | 2 | 1953 |
Cardiff City  | 1 | 2 | 1927 | |
| Burnley | 1 | 2 | 1914 | |
| 34. | Charlton Athletic | 1 | 1 | 1947 |
| Barnsley | 1 | 1 | 1912 | |
| Notts County | 1 | 1 | 1894 | |
| Clapham Rovers | 1 | 1 | 1880 | |
| 38. | Wimbledon | 1 | 0 | 1988 |
| Coventry City | 1 | 0 | 1987 | |
| Ipswich Town | 1 | 0 | 1978 | |
| Bradford City | 1 | 0 | 1911 | |
| Blackburn Olympic | 1 | 0 | 1883 | |
| Old Carthusians | 1 | 0 | 1881 | |
| Wigan Athletic | 1 | 0 | 2013 | |
| 45. | Birmingham City | 0 | 2 | |
Queen’s Park  | 0 | 2 | ||
| Crystal Palace | 0 | 2 | ||
| Watford | 0 | 2 | ||
| 49. | Stoke City | 0 | 1 | |
| Millwall | 0 | 1 | ||
| Middlesbrough | 0 | 1 | ||
| Brighton & Hove Albion | 0 | 1 | ||
| Queens Park Rangers | 0 | 1 | ||
| Fulham | 0 | 1 | ||
| Luton Town | 0 | 1 | ||
| Bristol City | 0 | 1 | ||
| Hull City | 0 | 1 |
- Kursywą zaznaczone zostały zespoły nieistniejące
Rekordy[edytuj | edytuj kod]
Finał[edytuj | edytuj kod]
Zespoły[edytuj | edytuj kod]
- Najwięcej zwycięstw: 14:
- Arsenal 1930, 1936, 1950, 1971, 1979, 1993, 1998, 2002, 2003, 2005, 2014, 2015, 2017, 2020
- Najwięcej zwycięstw z rzędu: 3:
- Wanderers 1876, 1877, 1878
- Blackburn Rovers, 1884, 1885, 1886
- Najwięcej występów w finale: 21:
- Arsenal (1927, 1930, 1932, 1936, 1950, 1952, 1971, 1972, 1978, 1979, 1980, 1993, 1998, 2001, 2002, 2003, 2005, 2014, 2015, 2017, 2020)
- Manchester United (1909, 1948, 1957, 1958, 1963, 1976, 1977, 1979, 1983, 1985, 1990, 1994, 1995, 1996, 1999, 2004, 2005, 2007, 2016, 2018, 2023)
- Największe zwycięstwo: 6 bramek:
- Bury 6:0 Derby County, 1903
- Manchester City 6:0 Watford, 2019
- Najwięcej bramek w finale: 7:
- Blackburn Rovers 6:1 Sheffield Wednesday 1890
- Blackpool 4:3 Bolton Wanderers 1953
- Najwięcej bramek strzelonych przez przegranego: 3:
- Bolton Wanderers: Przegrana 3:4 przeciwko Blackpool 1953
- West Ham United: Remis 3:3, ale porażka w karnych z Liverpoolem 2006
- Najwięcej porażek w finale: 9:
- Manchester United (1957, 1958, 1976, 1979, 1995, 2005, 2007, 2018, 2023)
Indywidualne[edytuj | edytuj kod]
- Najwięcej wygranych FA Cup: 7, Ashley Cole (Arsenal): 2002, 2003, 2005; (Chelsea): 2007, 2009, 2010, 2012[6]
- Najwięcej występów: 9, Arthur Kinnaird (Wanderers) 1872/1873, 1874/1875, 1875/1876, 1876/1877, 1877/1878 i w barwach (Old Etonians) 1878–79, 1880–81, 1881–82, 1882–83
- Najwięcej goli w jednym finale: 3, Billy Townley (Blackburn Rovers) 1890, James Logan (Notts County) 1894, Stan Mortensen (Blackpool) 1953
- Najwięcej goli w finale: 5, Ian Rush (Liverpool) 2 w 1986, 2 w 1989, 1 w 1992
- Najwięcej meczów finałowych ze strzelonym golem: 4, Didier Drogba (Chelsea) w 2007, 2009, 2010 i 2012
- Najmłodszy piłkarz w finale: Curtis Weston (Millwall), 17 lat i 119 dni, 2004
- Najmłodszy strzelec gola w finale: Norman Whiteside (Manchester United), 18 lat i 19 dni, 1983
- Najstarszy piłkarz: Billy Hampson (Newcastle United), 41 lat i 257 dni, 1924
Wszystkie rundy[edytuj | edytuj kod]
- Najwyższa wygrana: Preston North End 26:0 Hyde 1887/88 FA Cup, Runda pierwsza
- Najwyższa wygrana na wyjeździe: Clapton 0:14 Nottingham Forest 1890/1891 FA Cup, Runda pierwsza
- Największa widownia na Wembley: 126 047 Finał FA Cup 1923 (Bolton Wanderers – West Ham United)
- Najszybszy hattrick: 2 minuty 20 sekund, Andy Locke dla Nantwich Town przeciwko Droylsden, 1995/1996 FA Cup, Runda Przedeliminacyjna
- Najwięcej goli w karierze: 49, Henry „Harry” Cursham dla Notts County w 12 turniejach od sezonu 1877/1878 do 1888/1889
- Najwięcej goli w jednych rozgrywkach: 19, Jimmy Ross (Preston North End), 1887/1888[7].
- Najwięcej bramek w jednym spotkaniu FA Cup: 9, Ted MacDougall dla AFC Bournemouth w 11:0 zwycięskim meczu z Margate 1971/1972 FA Cup, Runda pierwsza
- Najmłodszy piłkarz: Andy Awford, 15 lat i 88 dni dla Worcester City przeciwko Boreham Wood, 1987/1988 FA Cup, Trzecia runda kwalifikacyjna
Sponsorzy[edytuj | edytuj kod]
Od początku rozgrywek w sezonie 1994/1995, FA Cup posiada sponsora tytularnego. Aby jednak zachować tożsamość rozgrywek, każdy kolejny sponsor zobligowany jest do wkomponowania w nazwę frazy „The FA Cup”. Umowy sponsorskie zawierane są na okres czterech lat, jednak możliwe jest przedłużenie umowy, tak jak w przypadki firmy E.ON, o jeden dodatkowy rok. Obecnie głównym sponsorem jest firma Emirates. Umowa zawarta została w 2015 roku i obowiązuje do roku 2018 i do tego czasu, nazwą rozgrywek będzie 'The Emirates FA Cup'[8].
| Okres | Sponsor | Oficjalna Nazwa |
|---|---|---|
| 1871/72–1993/94 | Bez głównego sponsora | The FA Cup |
| 1994/95–1997/98 |  Littlewoods Pools | The FA Cup sponsored by Littlewoods |
| 1998/99–2001/02 |  AXA | The AXA-sponsored FA Cup (1998–1999)[9] The FA Cup sponsored by AXA (1999–2002) |
| 2002/03–2005/06 | Bez głównego sponsora | The FA Cup |
| 2006/07–2010/11 |  E.ON | The FA Cup sponsored by E.ON[10] |
| 2011/12–2013/14 |  Budweiser | The FA Cup with Budweiser[11] |
| 2014/15 | Bez głównego sponsora | The FA Cup |
| 2015/16– |  Emirates | The Emirates FA Cup (2015-2020)[8] Emirates FA Cup (2020-) |
Od sierpnia 2006 do 2013, Umbro było producentem piłek na spotkania FA Cup. Od marca 2013 roku do dzisiaj, producentem piłek jest firma Nike[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Tarcza Wspólnoty (Superpuchar Anglii)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Oldest football cup 'not for sale' [online], BBC News, 14 października 2014 [dostęp 2021-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-05] (ang.).
- ↑ Mike Collett: The Complete Record of The FA Cup. 2003, s. 878. ISBN 1-899807-19-5. (ang.).
- ↑ Cup final competition for fans. Reading FC, 26.01.2015. [dostęp 2021-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (29.01.2015)]. (ang.).
- ↑ FA Cup final: The greatest goal from the last 50 years voted by you. BBC Sport. [dostęp 2021-12-19]. (ang.).
- ↑ Oficjalnie 126 047, nieoficjalnie od 200 000 do 300 000
- ↑ Meet Mr FA Cup: England star Cole has won the competition an incredible SEVEN times, Daily Mail, 7 stycznia 2013 [dostęp 2014-05-16].
- ↑ FA Cup Heroes, The Football Association [dostęp 2013-07-10].
- ↑ a b FA Cup get first title sponsor following deal with Emirates Airline, BBC Sport, 30 maja 2015 [dostęp 2015-05-30].
- ↑ Axa wins FA Cup, BBC News, 23 lipca 1998 [dostęp 2011-10-10].
- ↑ FA announces new Cup sponsorship [online] [dostęp 2014-09-30].
- ↑ Budweiser up for Cup in £8m a year deal [online], The Sun [dostęp 2014-09-30].
- ↑ DailyMail, First look at new FA Cup ball, making its debut in this weekend's semi-finals, 12 April 2013, London, 12 kwietnia 2013 [dostęp 2013-04-22].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Lista Finałów Pucharu w bazie RSSSF (ang.)
- Puchar Anglii, [w:] baza Soccerway (liga) [dostęp 2021-12-19].
- Lista Finałów Pucharu w bazie League321 (ang.)
- Mike Collett: The Complete Story of The FA Cup. SportsBooks, 2003. ISBN 1-899807-19-5. (ang.).
- English FA Cup Finals (ang.)
| Reprezentacje |
| ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rozgrywki ligowe |
| ||||||||||||
| Rozgrywki pucharowe |
| ||||||||||||
| Rozgrywki młodzieżowe | |||||||||||||
| Nagrody i wyróżnienia | |||||||||||||
| Pozostałe | |||||||||||||
Encyklopedia internetowa (national association football cup):