Przybysławice (gmina Zielonki)

Przybysławice
wieś
Ilustracja
Biblioteka
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

krakowski

Gmina

Zielonki

Wysokość

ok. 275–379 m n.p.m.

Liczba ludności (31.12.2023)

757[2]

Strefa numeracyjna

12

Kod pocztowy

32-088[3]

Tablice rejestracyjne

KRA

SIMC

0344314

Położenie na mapie gminy Zielonki
Mapa konturowa gminy Zielonki, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Przybysławice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Przybysławice”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Przybysławice”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Przybysławice”
Ziemia50°09′28″N 19°53′41″E/50,157778 19,894722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Przybysławice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki.
Integralną częścią wsi jest miejscowość Chochoł[4].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Przybysławice położone są przy drodze wojewódzkiej nr 794 (Kraków – Skała)[5], w południowo-wschodniej części Wyżyny Olkuskiej (341.32) należącej do makroregionu Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (341.3), w podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska (341)[6]. Wieś znajduje się ponadto w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego, z wyjątkiem niewielkiego fragmentu[a] położonego na terenie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie oraz części północno-wschodniej miejscowości[b] położonej w otulinie tegoż parku krajobrazowego[7].

Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w środkowej i północnej części gminy Zielonki, około 11 km w linii prostej na północ od centrum Krakowa. Graniczy z następującymi miejscowościami gminy[5][8]:

Biorąc pod uwagę powierzchnię wynoszącą około 224,3 ha[5][9][10][11][c] Przybysławice są siódmą pod względem wielkości miejscowością gminy Zielonki, zajmującą około 4,62% jej obszaru[9][d].

Najwyżej położony obszar wsi znajduje się przy jej północnej granicy (wzdłuż ul. Polnej) na wysokości około 379 m n.p.m., najniższy na krańcach południowych, w miejscu w którym ul. Krakowska (droga nr 794) przecina granicę miejscowości, na wysokości około 275 m n.p.m.[5][8]

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krakowskiego.

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miejscowości należy do licznej w Małopolsce grupy nazw dzierżawczych utworzonych od imienia posiadacza lub założyciela osady lub nazw patronimicznych oznaczających mieszkańców wsi stanowiących potomstwo lub poddanych założyciela (Przybysława). Według badaczy miejscowości o tego typu nazwach były zakładane od połowy XIII wieku[12].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze wzmianki o Przybysławicach[13] pojawiają się już w 1352 r., kiedy to właściciele Przybysławic – Jacek i Sieciej, sprzedali Janowi z Syrokomli Korzkiew. Nabył on górę korzkiewską wraz ze wszystkimi korzyściami i dochodami z niej płynącymi, pola wokół niej nad rzeką Bielnicą i Prądnikiem. W zamian Jan oddał łąkę w Giebułtowie oraz 80 grzywien groszy praskich i 48 grzywien innej monety. Transakcja ta została zatwierdzona przez króla Kazimierza Wielkiego. W 1388 r. słychać o burgrabiach, powoływanych z okolicznych rycerzy. Jeden z nich, Świętek (albo Świętosław, zabity w 1431 r.) był bratem Hanka z Owczar i Przybysława z Przybysławic.

Jak pisze w swej książce „Zamek w Korzkwi i jego właściciele” Paweł Szczaniecki: „w roku 1352 Korzkiew oderwana była od Przybysławic i pozostały niejasności”. Czytamy, że w 1394 r. „Przybek z Przybysławic (graniczących z Korzkwią) pozyskuje poprzez przysięgę na Zaklice, gaje i zarośla zwane Stronie, powyżej młyna położonego nad Prądnikiem”. Obecnie miejscowość ta nazywa się Prądnikiem Korzkiewskim. Ale nie koniec na tym, bo spory sąsiedzkie trwają jeszcze: W roku 1449 Stanisław z Korzkwi ustępuje wieczyście Katarzynie, wdowie po Przybysławie, gaj zwany Olsze, położony pod Przybysławicami". Przy sposobności należy zwrócić uwagę, że puszcza koło Korzkwi była już przerzedzona!"

W XV w. Przybysławice należą do Stanisława Oraczewskiego herbu Szreniawa. Rodzina Oraczewskich związana będzie z Przybysławicami do końca XVIII w. Ten możny ród małopolski posiadał majątki w wielu miejscowościach, ale przedstawiciele tej gałęzi Oraczewskich pisali się „z Przybysławic”.

Dokumenty odnotowują fakt, że w 1629 r. Przybysławice należały do Aleksandra Ługowskiego. Odziedziczył po ojcu cały majątek i został jednym z zamożniejszych właścicieli ziemskich w województwie krakowskim. Co prawda wsie Ługowskiego nie były wielkie, wszystkie razem obejmowały 50 łanów, ale w 1636 posiadłości te powiększyły się jeszcze o część leżącego w pobliżu Korzkwi Giebułtowa, a na jesieni 1639 r. Ługowski zyskał starostwo lelowskie, powiększając majątek o dalsze 40 łanów. Uzyskanie starostwa lelowskiego było jednocześnie szczytowym momentem, gdy chodzi o jego karierę.

W XVIII w. Przybysławice były własnością wojewody bracławskiego – Michała Jordana Wieś należała do tzw. klucza korzkiewskiego który obejmował zamek, Biały Kościół, Januszowice, Grębynice, Maszyce, Brzozówkę, Promnik Górny i Dolny oraz szabelnię, nożownię i papiernię. Oprócz tego do wojewody bracławskiego należał piękny majątek, a Michał Jordan dostąpił wkrótce godności senatorskiej. Był łowczym koronnym, mianowanym w 1704 r. przez Augusta II Mocnego. W 1710 r. król dał Michałowi Jordanowi województwo bracławskie, w 1718 obojgu małżonkom nadał znaczne dobra i starostwo ostrołęckie. Podobno sam król August II Mocny gościł na korzkiewskim zamku w czasie swoich polowań. W 1741 r. w spadku po wojewodzie majątek odziedziczył jego syn, Adam. Obejmował on Korzkiew, Biały Kościół, wieś Januszowice z folwarkiem i foluszem, wieś Przybysławice z folwarkiem, wieś Grębynice z folwarkiem, wieś Maszyce z folwarkiem, wieś Prądnik Górny i Dolny z oficynami, szabelnią i papiernią oraz wieś Brzozówkę z folwarkami.

Pod koniec XVIII w. właścicielami klucza folwarków, do których należały Korzkiew, Biały Kościół, Brzozówka, Garliczka, Grębynice, Januszowice, Maszyce, Prądnik (parafia Korzkiew) i Przybysławice stali się Wodziccy. W XIX w. klucz korzkiewski stanowił własność doktorostwa Sedlmayerów. Angielski park w Korzkwi ocieniał parterowy dwór, a za potokiem urządzono folwark i gorzelnię. Klucz korzkiewski obejmował nadto folwarki w Grębynicach, Przybysławicach i Brzozówce – w sumie było to 1711 morgów, które uległy parcelacji po 1890 roku.

Początkowo Przybysławice należały do parafii w Giebułtowie, a od XVI w. do nowo powstałej parafii korzkiewskiej. Opis parafii w Korzkwi z 1883 r., wspomina, że rozciągała się ona na 11 wsi. Były to Brzozówka, Garlica Duchowna, Górna Wieś, Grębynice, Januszowice, Korzkiew, Narama, Owczary, Prądnik Korzkiewski, Przybysławice i Wola Zachariaszowska. W 1877 r. liczono 1987 katolików i 11 żydów, a w 1883 r. liczba katolików w parafii korzkiewskiej wzrosła do 2053 osób. W okresie rozbiorów Przybysławice należały do zaboru rosyjskiego. Wielu mieszkańców wsi służyło w carskiej armii. W czasie I wojny światowej walczyli po przeciwnej stronie, niż ich krewni z pobliskich wsi należących do zaboru austriackiego. W Przybysławicach stacjonowali carscy oficerowie. Według relacji mieszkańców Przybysławic – „w środku wsi, przy tej drodze do Wolbromia, była zbiorowa mogiła powstańców powstania styczniowego. Władze carskie nie pozwalały stawiać krzyży przy drogach a szczególnie przy grobach albo mogiłach, toteż tamtejsi gospodarze potajemnie wykonali masywny krzyż dębowy i pod ukryciem nocy postawili go na mogile, ogrodzili go drewnianym płotkiem i posadzili wokół kilka drzew liściastych.”

Po odzyskaniu niepodległości, w okresie II Rzeczypospolitej Przybysławice należały do gminy Cianowice, powiatu olkuskiego, województwa kieleckiego. Ówczesne granice administracyjne nosiły piętno rozbiorowych podziałów Polski. W okresie II wojny światowej wielu mieszkańców wsi służyło w szeregach Armii Krajowej.

W pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej w Przybysławicach wybudowano dom ludowy, w którym działała spółdzielnia „Wspólnota”. Znalazła się tam również sala ze sceną teatralną. W 1947 r., z inicjatywy dwóch przybysławiczan: Mariana Dulińskiego oraz Stanisława Łudzika rozpoczął działalność amatorski teatr, którego repertuar cieszył się dużą popularnością mieszkańców okolicznych wsi. Atmosferę tamtych lat dobrze oddaje wiersz Stanisława Łudzika pod tytułem „Kuplety przybysławskie”.

W ramach rozbudowy budynku wielofunkcyjnego, w latach 2003–2005 wykonano m.in. otwarty stan surowy obiektu dobudowywanego do istniejącego budynku. 5 sierpnia 2006 r., oddano do użytku nowoczesny obiekt przeznaczony na cele kulturalne z biblioteką, czytelnią, kawiarenką internetową oraz klimatyzowaną, wielofunkcyjną salą przeznaczoną na imprezy kulturalne. Koszt modernizacji wyniósł 851 760 zł, w tym 388 326 zł ze środków Unii Europejskiej.

W 2013 roku wprowadzono w Przybysławicach nazwy ulic[14]. Główna droga przebiegająca przez wieś (droga wojewódzka 794) nosi nazwę ulicy Krakowskiej[15].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Liczba mieszkańców Przybysławic podwoiła się w okresie dwudziestu lat, osiągając poziom 700 osób w roku 2018.

Źródła danych oraz rodzaje (nazwy) i terminy spisów, jeśli dostępne:

Kultura[edytuj | edytuj kod]

W Przybysławicach (do września 2006 r. w Korzkwi) działa filia biblioteki publicznej w Zielonkach. Filia w Przybysławicach powróciła do nowego, nowoczesnego lokalu w nowo wybudowanym budynku wiejskim, posiada 4 stanowiska komputerowe.

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

W Przybysławicach bierze początek szlak niebieski, nadający się również do turystyki rowerowej. Wiedzie on przez Korzkiew, Grębynice, Prądnik Korzkiewski, Dolinę Kluczwody, Bramę Bolechowicką, Bolechowice, Zabierzów, Las Zabierzowski, Dolinę Mnikowską. Kończy się w Mnikowie. Łączna jego długość wynosi 31,7 km.

W centrum wsi znajduje się krzyż przydrożny z 1913 roku.

Osoby związane z Przybysławicami[edytuj | edytuj kod]

Tranzyt[edytuj | edytuj kod]

Przybysławice leżą przy drodze wojewódzkiej nr 794.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Linia autobusowa MPK nr 337 zapewnia połączenie z Krakowem.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Obszar przy granicy z Garliczką położony na wschód od ul. Na Chochół.
  2. ↑ Na wschód i północ od linii ulic: Krakowska – Klonowa – Gielniówka.
  3. ↑ Granice miejscowości nie pokrywają się z granicami sołectwa na niewielkim obszarze położonym na północ i wschód od skrzyżowania ulic Pogodnej i Na Chochół.
  4. ↑ Powierzchnia sołectwa Przybysławice jest nieco mniejsza i wynosi 222,24 ha, co stanowi 4,57% powierzchni gminy Zielonki.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 111455
  2. ↑ a b Strona gminy Zielonki - Ludność. [dostęp 2024-01-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1062 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ a b c d Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-11-04].
  6. ↑ Przybysławice na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-11-04].
  7. ↑ Przybysławice na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-11-04].
  8. ↑ a b Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-11-04].
  9. ↑ a b Strona gminy Zielonki – Struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2021-11-05].
  10. ↑ Strona gminy Zielonki – Projekt rozmieszczenia ulic Przybysławice. [dostęp 2021-11-05].
  11. ↑ Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-11-05].
  12. ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 33–34.
  13. ↑ Paweł Sczaniecki: Zamek w Korzkwi i jego właściciele. 1998: Znak, 1998, s. 156. ISBN 83-7006-848-0.
  14. ↑ Uchwała Nr XXIII/73/2012 Rady Gminy Zielonki z dnia 28 grudnia 2012 roku w sprawie nadania nazw ulic w miejscowości Przybysławice
  15. ↑ Urząd Gminy Zielonki: Nazewnictwo ulic. Gmina Zielonki – Strona Urzędu Gminy. [dostęp 2012-10-29]. (pol.).
  16. ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 79.
  17. ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 107.
  18. ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 135.
  19. ↑ a b GUS Bank Danych Lokalnych - dane dla jednostek terytorialnych. [dostęp 2021-08-14].
  20. ↑ BIP gminy Zielonki - informacje o jednostkach pomocniczych. [dostęp 2021-08-14].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Mateusz Wyżga: W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych. Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009. ISBN 978-83-926248-7-5.
Gmina Zielonki
Sołectwa

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przybysławice_(gmina_Zielonki)&oldid=72665660”