Przewóz (powiat żarski)
| wieś | |
 Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) | 794[2] |
| Strefa numeracyjna | 68 |
| Kod pocztowy | 68-132[3] |
| Tablice rejestracyjne | FZA |
| SIMC | 0912959 |
Położenie na mapie gminy Przewóz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu żarskiego  | |
 51°28′48″N 14°57′08″E/51,480000 14,952222[1] | |
Przewóz (łuż Přibuz, do 1945 niem. Priebus) – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie żarskim, w gminie Przewóz, nad Nysą Łużycką. Siedziba gminy Przewóz. Dawniej miasto. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego.
Do 21 grudnia 2007 znajdowało się tu drogowe przejście graniczne Przewóz–Podrosche, które zostało zlikwidowane na mocy układu z Schengen.
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Pribusium[4]. Polską nazwę Przewóz oraz niemiecką Priebus w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[5]. W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecnie używaną polską nazwą Przewoz (we fragmencie: Przewoz, polnische Benennung der Stadt Priebus), łużycką Pschibus oraz niemiecką Priebus[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość o bardzo starej metryce, historycznie leżała w granicach Górnych Łużyc. Przypuszczalnie już w 1018 r. Bolesław Chrobry przyłączył ją do Polski[7]. Na przełomie XII i XIII wieku istniała tu słowiańska osada położona na skrzyżowaniu szlaków handlowych, tzw. Niskiej Drogi i traktu ze Zgorzelca do Frankfurtu przez Gubin. W XIII wieku rodzina von Packów otrzymała Przewóz jako lenno od piastowskiego księcia Henryka Brodatego[7]. Prawa miejskie nadał Przewozowi w 1280 książę żagański Przemko, miasto otoczono wałami ziemnymi, które w późniejszych latach zastąpiono murami, wytyczono rynek i drogę przelotową z Bramą Nyską i Bramą Żarską. Tak założone miasto nie posiadało ustalonej przynależności, na przemian wchodziło w skład Łużyc i Śląska. Przewóz na pewno należał ok. 1284 r. do Śląska: tutejszy kościół ufundował bowiem - jak podano w bulli papieskiej z 1311 r. (oppidum Prebus in Slesia) - książę Przemek. Niewątpliwe jest też, że przynależność Przewozu do Śląska to stan rzeczy odziedziczony już po czasach księcia Konrada I głogowskiego[8]. Po 1311 roku Przewóz wchodził przejściowo w skład Łużyc, by na lata 1319–1346 wrócić do Dolnego Śląska, wchodząc w skład księstwa jaworskiego pod władzą Henryka I jaworskiego, i ostatecznie w 1413 razem z okolicą wszedł w granice Księstwa żagańskiego księcia Jana I żagańskiego i tym samym na trwale Dolnego Śląska[8]. W 1400 mieszczanie uzyskali przywilej wyłączności na sprzedaż soli w „kraju przewoskim”, który na wschodzie sięgał aż po Czerną Wielką. W średniowieczu rozwinięte było sukiennictwo i browarnictwo z prawem mili zapowiedniej, handlowano również żelazem. Słynęło również z wytwarzanych noży, kos i sierpów. W 1449 r. utworzono księstwo przewozkie, które otrzymał Jan II Szalony. Jego wojny z braćmi o majątek po ojcu trwały do 1472 r., kiedy to Jan II pokonał w Żaganiu swojego brata, Baltazara i uwięził go w wieży na zamku w Przewozie, gdzie ten zmarł. Jan II Szalony po kilku miesiącach, jeszcze w 1472 r., księstwo żagańskie wraz z Przewozem sprzedał książętom saskim Ernestowi Wettynowi i Albrechtowi Wettynowi za 50 tys. florenów węgierskich. Od 1519 do początku XVII wieku uprawiano tu winorośl, w 1612 zabudowę strawił ogromny pożar. Odbudowę utrudniała trwająca w latach 1618–1648 wojna trzydziestoletnia, w 1631 pożar zniszczył 64 domy i nowy zamek, wkrótce po tym wybuchła epidemii dżumy, do 1633 zmarło 1400 osób. W II połowie XVII wirku wytyczono nowy, dogodniejszy szlag łączący Zgorzelec z Frankfurtem. W 1719 roku odbudowujące się miasto zniszczył kolejny wielki pożar, ożywienie miało miejsce dopiero w XIX wieku, gdy wprowadzono samorząd miejski.
_(Rail_station_in_Przewoz)_(3).jpg)
Pod koniec XIX wieku miasto uzyskało połączenia kolejowe z Jankową Żagańską (1895) i Horką (1908). Na początku XX wieku rozwinął się w Przewozie przemysł papierniczy i meblarski[9]. Podczas walk w 1945 miasto utraciło ponad 60% substancji miejskiej i po przejęciu administracji przez Polskę został zdegradowany do roli wsi[10]. W latach 1945–1991 stacjonowała tu strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. W 1995 otworzono przejście graniczne z Niemcami, z miejscowością Podrosche.
Osoby związane z Przewozem[edytuj | edytuj kod]
- Johann Gottlob Worbs (1760–1833) – historyk Śląska i Łużyc, żył i działał w Przewozie[11].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[12]:
- kościół parafialny pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP, gotycki z XV wieku
- baszta – wieża zamkowa z XIV wieku, pozostałość gotyckiego zamku z XIII wieku zwana też „Wieżą głodową”. 15 lipca 1472 zmarł w niej książę żagański Baltazar I, którego według podań uwięził tu brat Jan II Szalony. Wieża ma wysokość 20 metrów, grubość muru wynosi 4 metry[9].
inne zabytki:
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 111210
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1060 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 180. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.13.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 598.
- ↑ a b Wieża głodowa, Przewóz - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2019-09-30] (pol.).
- ↑ a b Tomasz Jurek, Czy Piastowie głogowscy panowali nad Żarami w XIII-XIV wieku?, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1993 [dostęp 2019-09-30].
- ↑ a b Waldemar Bena opis do mapy „Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy” Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 ISBN 83-88049-83-6
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.
- ↑ Park Mużakowski i atrakcje geoturystyczne okolic Łęknicy. s. 33.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 134. [dostęp 2013-03-14].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Przewoz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 188.