Powstanie jońskie
| wojny perskie | |||
 Najważniejsze wydarzenia | |||
| Czas | 499–494 p.n.e. | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | chęć zrzucenia hegemonii | ||
| Wynik | zwycięstwo Persów | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Powstanie jońskie (w latach 499–494 p.n.e.) – rewolta związku miast greckich w Azji Mniejszej przeciwko panowaniu perskiemu. Zostało krwawo stłumione przez Dariusza I Wielkiego po zdobyciu Miletu w roku 494 p.n.e.
Tło konfliktu[edytuj | edytuj kod]
W VI wieku p.n.e. Królestwo Perskie stało się potęgą w świecie starożytnym. W roku 546 p.n.e. władca perski Cyrus II Wielki pokonał Krezusa – króla lidyjskiego – i zajął stolicę kraju, Sardes, dzięki czemu opanował całą Azję Mniejszą, a tym samym greckie polis w Jonii. Sytuacja ta wkrótce doprowadziła do wybuchu konfliktu.
Histiajos, tyran Miletu przetrzymywany wbrew swej woli na dworze króla perskiego, zdecydował się wywołać w Jonii powstanie. Wiedząc, że mieszkańcy miast jońskich nie znoszą perskiej hegemonii, wysłał do Miletu swego zaufanego niewolnika, przesyłając list wytatuowany na ogolonej głowie posłańca. List ten odczytał władający w imieniu teścia Arystagoras i zawiązał spisek. Obaj działali z pobudek osobistych: Arystagorasowi chodziło o zdobycie niepodzielnej władzy, Histiajos liczył na to, że Dariusz jemu właśnie zleci stłumienie powstania i przywróci go do łask[1].
Przeciwnikiem powstania był historyk Hekatajos, który radził spiskowcom, by, jeżeli zdecydują się chwycić za broń, przede wszystkim zadbali o panowanie na morzu. Do tego potrzebna była jednak współpraca innych greckich polis oraz pieniądze ze skarbca świątyni Apollona w Didymach, do czego ostatecznie nie doszło[2].
Według Herodota Arystagoras udał się do Grecji właściwej, szukając poparcia. W Sparcie miał rozmawiać z królem Kleomenesem I, starając się przekonać go do wyprzedzającego ataku na Persję (co miało być łatwe), obiecywać miał wielką ilość łupów oraz zwracać uwagę, że stolica, Suza, leży w odległości "zaledwie" trzech miesięcy marszu od wybrzeża[3]. Kleomenes – zdając sobie sprawę, jak pisał Herodot, że na ogromnym obszarze Azji Mniejszej jego wojsko uległoby rozproszeniu – miał odmówić, ale Arystagoras miał mieć więcej szczęścia w Atenach, ponieważ, łatwiej przekonać tysiąc Ateńczyków niż jednego spartańskiego króla[4]. Ateny uznawały się za opiekuna wszystkich Jonów i uważały za swój obowiązek przyjść im z pomocą. Ostatecznie Ateny oddały do dyspozycji powstańców dwadzieścia okrętów, zaś mająca dług wdzięczności wobec Miletejczyków Eretria – pięć[5].
Przebieg działań[edytuj | edytuj kod]
Początkowo powstańcy – poza wygnaniem lokalnych perskich satrapów i uwolnieniem Pajonów, których Megabazos przesiedlił do Frygii, a których teraz odesłano do rodzinnej Tracji – nie podejmowali żadnych działań zbrojnych, oczekując na przybycie sojuszniczych okrętów. Gdy te pojawiły się wreszcie jesienią roku 499, Jonowie napadli na Sardes, paląc doszczętnie miasto (wraz z powszechnie znaną świątynią Kybele), ale zostali odparci przez garnizon cytadeli, którym dowodził brat królewski Artafernes[6].
Spalenie Sardes spowodowało rozszerzenie się powstania na państwa greckie nad Hellespontem i Bosforem, co zablokowało łączność Persów z własnymi wojskami stacjonującymi w Tracji, a także zapewniło dowóz, niezbędnego walczącym, zboża z kolonii greckich nad Morzem Czarnym. Jednakże ta nieprzemyślana akcja sprowokowała Persów do uderzenia na ziemie Jonów. Jesienią 498 roku zadali im poważną klęskę pod Efezem[7].
Po kilku latach ciężkich walk flota jońska poniosła druzgocącą klęskę w roku 494 pod Lade i rebelia została stłumiona przez Persów (kwiat młodzieży jońskiej posłano na dwór Dariusza, gdzie z chłopców uczyniono eunuchów, a z dziewcząt nałożnice). Arystagoras zginął, Histiajosa wbito na pal (jego głowę Artafernes posłał Dariuszowi), a z jońskich miast najgorszy los spotkał Milet. Dla postrachu miasto zostało zrównane z ziemią, a ci, którzy przeżyli oblężenie, poszli w niewolę. Ocalała jedynie Samos, gdyż jej flota we właściwym momencie uciekła spod Lade[8].
Najważniejsze wydarzenia powstania[edytuj | edytuj kod]
- 499 p.n.e. – oblężenie Naksos
- 498 p.n.e. – spalenie przez Greków Sardes, stolicy satrapii lidyjskiej
- 498 p.n.e. – bitwa morska pod Pamfylią
- 498 p.n.e. – bitwa pod Efezem
- 497 p.n.e. – zdobycie Cypru
- 496 p.n.e. – bitwa nad rzeką Marsyas (Persowie – straty 2000 ludzi, pokonali Karyjczyków – straty 10 000 ludzi)
- 496 p.n.e. – bitwy pod Labrandą i Pedason
- 494 p.n.e. – decydująca bitwa morska pod Lade, w pobliżu Miletu (Grecy 353 okręty, Persowie 600 okrętów)
- 494 p.n.e. – oblężenie Miletu
- 493 p.n.e. – bitwy pod Malene i Chios
Skutki powstania[edytuj | edytuj kod]
Klęskę powstania najdotkliwiej odczuli mieszkańcy Jonii. Większość kwitnących do niedawna ośrodków miejskich zubożała i zaczęła popadać w ruinę. W roku 490 p.n.e. Persowie najechali Attykę, co było odwetem za udział Ateńczyków w spaleniu Sardes. Wygrana w bitwie pod Maratonem udaremniła wprawdzie ten zamiar, ale wojny perskie, które powstanie zapoczątkowało, miały trwać pół wieku.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hammond 1973 ↓, s. 257.
- ↑ Hammond 1973 ↓, s. 257-258.
- ↑ Herodot, V, 49-50 ↓.
- ↑ Herodot, V, 97 ↓.
- ↑ Hammond 1973 ↓, s. 258.
- ↑ Hammond 1973 ↓, s. 258-259.
- ↑ Dupuy i Dupuy 1992 ↓, s. 27.
- ↑ Hammond 1973 ↓, s. 261.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Herodot: Dzieje. tłum. Seweryn Hammer. Warszawa: Czytelnik, 2011. ISBN 978-83-07-03254-2.
- N.G.L. Hammond: Dzieje Grecji. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973.
- R. Ernest Dupuy, Trevor N. Dupuy: The Harper Encyclopedia of Military History. New York: HarperCollins Publishers, 1993. ISBN 0-06-270056-1.