Pomezania

Pomezania
Państwa

 Polska

Stolica

Stary Dzierzgoń[a][1][2]

Położenie na mapie
Mapa Pomezanii
53°48′25,70″N 19°20′48,93″E/53,807139 19,346925
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Pomezania na mapie Prus do w XIII w.
Lista ziem pruskich z duńskiego kodeksu Liber Census Daniae z ok. 1210-1231 r z pierwszą historyczną wzmianką o Pomezanii (przedostatnie słowo w górnym rzędzie).
Diecezja pomezańska od XIII wieku.

Pomezania (niem. Pomesanien, prus. *Pomedjan) – kraina historyczna oraz dawne terytorium plemienne, położone w zachodniej części Prus, istniejące do XIII wieku, które zostało później podzielone pomiędzy Prusy Górne i ziemię malborską.

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Nazwę Pomezania wywodzi się od zrekonstruowanego pruskiego słowa *Pomedjan oznaczającego „lesisty kraj”, „kraj pod lasami”[3][4].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Pomezania sąsiadowała z Pogezanią, Sasinią, ziemią chełmińską oraz z Pomorzem Gdańskim. Naturalne granice regionu wyznaczały kolejno: Wisła na zachodzie, Nogat na północnym zachodzie, jezioro Drużno na północy, Drwęca na południowym wschodzie i Osa na południu. Obecnie ziemie te leżą na terenie województwa pomorskiego, warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pomezania należała do najmłodszych pruskich ugrupowań plemiennych. Uformowało się ono w wyniku zajęcia przez Prusów na przełomie XII i XIII w. obszarów między Osą i Wisłą a rzeką Dzierzgoń[4]. Do końca XII wieku zachodnia i południowa Pomezania była zasiedlona przez ludność słowiańską (kasztelania świecka) w rejonie grodów: Nowy Dwór, Zwiniarz, Gutowo, Łanioch, Pokrzydowo, Trzcin, Tarczyny, Grążawy i z granicą z Prusami między Nielbarkiem a Szynwałdem[5]. Ekspansja terytorialna społeczności związanych z pruskim kręgiem kulturowym przybrała na sile w XII stuleciu[6]. Zasiedlone zostały wówczas tereny znajdujące się na południe i wschód od rzeki Dzierzgoń[6][4]. W latach 1213, 1216, 1220, 1226, 1252[7] miały miejsce pruskie rejzy łupieżcze, które spowodowały upadek struktur osadniczo-terytorialnych związanych ze słowiańską strefą chełmińsko-dobrzyńską w południowej części Pojezierza Iławskiego oraz z Pomorzem Wschodnim[6]. Przypuszczalnie w trakcie tych wydarzeń zostały zniszczone przez Prusów piastowskie grody w Węgrach koło Malborka i w Podzamczu koło Kwidzyna[6]. Niewątpliwie już w drugiej połowie XII w. zasiedlone zostały obszary całego Pojezierza Iławskiego utożsamianego z historyczną ziemią pruską Pomezanią i taki obraz sytuacji osadniczej tego obszaru przedstawiają wzmianki zawarte w krzyżackich źródłach pisanych[6].

W 1 połowie XIII wieku całą Pomezanię opanowali Prusowie, wypierając zamieszkującą ją wcześniej na północy i południu tej krainy ludność słowiańską[5]. Przypuszczalnie centrum osadniczym Pomezanii był gród w Starym Dzierzgoniu[5]. Na południu Pomezanii znajdowały się ziemie: Resia, Resla, Resya lub Rezija[8] (w rejonie Prabut i jeziora Dzierzgoń), Geria, Prezla, Rudencz[9], Komor[10], Pobuz, Loypicz, Lingwar lub Lynguar, Alyem i Pasulōwō, Posolua lub Posoloua[11][3], ciągnąca się na północ być może aż do okolic Starego Pola, która była we wczesnym średniowieczu zamieszkiwany przez ludność słowiańską[4].

Pomezania to jeden z pierwszych terenów podbitych przez Zakon krzyżacki. W czasie I powstania pruskiego Pomezanowie walczyli przeciwko Zakonowi, natomiast podczas II powstania nie przyszli powstańcom z pomocą. Zachowali język i obyczaje, co umożliwiło w XVI wieku sporządzenie słownika języka pruskiego i katechizmu pruskiego („Enchiridion Pruski”). Pomezania jako pierwsza kraina pruska uległa osadnictwu niemieckiemu i polskiemu po podboju krzyżackim w XIII wieku. 28 lipca 1243 r. teren Pomezanii wszedł w skład diecezji pomezańskiej, jednej z czterech diecezji pruskich utworzonych decyzją legata papieskiego Wilhelma z Modeny. Obejmowała ona nie tylko samą Pomezanię, ale większość Prus Górnych leżących między Warmią a ziemią chełmińską. Siedzibą diecezji była katedra pomezańska w Kwidzynie, a podlegała ona metropolii w Rydze. Pomezanią z czasem zaczęto nazywać zarówno samą diecezję, jak i dominium należące do biskupów pomezańskich[12].

Po 1466 r. Pomezanię podzielono na:

  • Pomezanię Królewską, która weszła w skład ziemi malborskiej,
  • Pomezanię Książęcą, której terytorium znalazło się w okręgu Prusy Górne (niem. Oberland), a położone w niej dobra zostały w 1525 roku zsekularyzowane.

Miasta[edytuj | edytuj kod]

Do miast leżących współcześnie na terenie Pomezanii należą:

Lp. Miasto Dawna ziemia[11] Populacja Powierzchnia Województwo
1. Kwidzyn Resia/Resla/Resya[8] 38 179 21,54 km² pomorskie
2. Malbork Alyem[13] 37 898 17,2 km² pomorskie
3. Iława Rudencz[9] 33 128 21,88 km² warmińsko-mazurskie
4. Sztum Alyem 9746 4,59 km² pomorskie
5. Prabuty Resia/Resla/Resya[8] 8710 7,29 km² pomorskie
6. Susz Prezla[9] 5586 6,67 km² warmińsko-mazurskie
7. Dzierzgoń Lingwar/Lynguar 5413 3,90 km² pomorskie
8. Zalewo Geria[14] 2165 8,22 km² warmińsko-mazurskie
9. Kisielice Prezla[9] 2109 3,37 km² warmińsko-mazurskie

Miasta zdegradowane[edytuj | edytuj kod]

Do miast Pomezanii (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:

Lp. Dawne miasto Dawna ziemia[11] Populacja Prawa miejskie Degradacja Województwo
1. Gardeja[b] Prezla 2282 1334 r. 1945 r. pomorskie
2. Biskupiec Prezla 1927 1331 r. 1946 r. warmińsko-mazurskie

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Grodzisko pruskie, przypuszczalnie będące centrum osadniczym Pomezanii i miejscem kultu.
  2. ↑ Miejscowość była dawniej pograniczem pomiędzy zasięgiem słowiańskim, a pruskim.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii i Etnografii, Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002), Toruń, 2002 [dostęp 2019-08-21].
  2. ↑ Grodziska.eu, Grodziska i szlaki Prusów – Pomezania [online] [dostęp 2023-02-09].
  3. ↑ a b Pomezanie. Encyklopedia Warmii i Mazur. [dostęp 2022-07-29].
  4. ↑ a b c d Pruthenia Society, Seweryn Szczepanski: Pruthenia Yearbook, vol 6: 2011. [dostęp 2019-08-29]. (ang.).
  5. ↑ a b c Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii i Etnografii, Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002), Toruń, 2002 [dostęp 2019-08-21].
  6. ↑ a b c d e Sławomir Wadyl, WĘGRY. THE SETTLEMENT COMPLEX IN THE POMERANIAN-PRUSSIAN BORDERLAND IN THE 11TH-12TH C. // WĘGRY. ZESPÓŁ OSADNICZY NA POGRANICZU POMORSKO-PRUSKIM W XI-XII W. [online] [dostęp 2019-08-26] (ang.).
  7. ↑ Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii i Etnografii, Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej, Toruń, 1990– [dostęp 2019-08-26].
  8. ↑ a b c Resia – Kwidzynopedia - encyklopedia e-kwidzyn [online], www.kwidzynopedia.pl [dostęp 2023-02-09].
  9. ↑ a b c d Granice pruskich ziem Prezla i Rudencz | Seweryn Szczepanski - Academia.edu. www.academia.edu. [dostęp 2017-11-26].
  10. ↑ Zbigniew Kobylinski, Grodziska Warmii i Mazur 1. Stan wiedzy i perspektywy badawcze [online] [dostęp 2023-02-09].
  11. ↑ a b c Max Toeppen, Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej – Podział plemion pruskich w XIII w., wg. Max Toeppena (mapa), Olsztyn 1995.
  12. ↑ Jan Wiśniewski, Elekcje biskupów pomezańskich w średniowieczu, Olsztyn, Studia Warmińskie XXXVIII (2001), s. 97-116
  13. ↑ Miejscowości Suwalszczyzny i ziem przyległych - Pomezania [online], Jamiński Zespół Indeksacyjny [dostęp 2023-02-09] (pol.).
  14. ↑ Pomezania | Grodziska i szlaki Prusów | Urowo, gmina Zalewo [online], grodziska.eu [dostęp 2023-02-09].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pomezania&oldid=71938676”