Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska

Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska
Państwo

 Niemcy

Historia
Data sformowania

11 stycznia 1919

Data rozformowania

1921

Pierwszy dowódca

Józef Grzegorzek[1]

Dane podstawowe
Liczebność

23–40 tys.

Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska (skr. POW Górnego Śląska lub POW G.Śl.) – nadzorowana i współtworzona przez Oddział VI (późniejszy II) Sztabu Generalnego Wojska Polskiego[2][3][4] i Naczelną Radę Ludową[5][6] autonomiczna[7] górnośląska organizacja konspiracyjna do walki nieregularnej, podjazdowej o secesję Górnego Śląska od Rzeszy Niemieckiej i przyłączenie go do Polski.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Organizacja ta powstała 11 stycznia 1919 w Katowicach[8]. Była główną polską siłę zbrojną w powstaniach śląskich 1919–1921.

Działali w niej m.in.: Józef Grzegorzek, Alfons Zgrzebniok, Józef Michalski, Jan Wyglenda, Walenty Fojkis, Karol Grzesik, Stanisław Mastalerz, Adam Kocur, Stanisław Krzyżowski, Alojzy Nikodem Fizia, Rudolf Kornke, Maksymilian Iksal, Jan Józef Ludyga-Laskowski, Mieczysław Andrzejewski. Przed I powstaniem śląskim oddziały powstańcze tworzone były m.in.[9] w oparciu o członków miejscowego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Jego członkami byli prawie wszyscy wyżej wymienieni. Członkowie tego towarzystwa stali się trzonem sił powstańczych. Współorganizatorem tych sił[10] w 1919 był Józef Dreyza, naczelnik Okręgu Śląskiego „Sokoła”, który jednak już w lutym 1919 został skreślony z listy członków POW G.Śl.[11][12][13][14][15][16] Drugim ważnym ośrodkiem, z którego rekrutowali się powstańcy śląscy, był Związek Śląskich Kół Śpiewaczych, liczący w 1919 kilkanaście tys. członków (w 1921 przeszło 20 tys.)[17]. Sekretarzem generalnym tego związku był w latach 1912–1913[18][19] Józef Grzegorzek, główny organizator i rzeczywisty przywódca POW G.Śl. w 1919[20].

Partyzantom pomagali i współpracowali z nimi obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, żołnierze wywiadu wojskowego z Oddziału VI Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (od 13 lutego 1919 z Oddziału VI (później II) Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego)[21][22][23].

Licząca około 23 tys. członków organizacja w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 w następstwie rozkazu wydanego przez Maksymiliana Iksala[24] lub osobę z kręgów dowódczych[25][26][27][28][29] rozpoczęła I powstanie śląskie. Po II powstaniu śląskim poinformowano o rozwiązaniu POW G.Śl. Jednakże jej miejsce zajęła daleka nazwą od wojska Centrala Wychowania Fizycznego.

 Zobacz też kategorię: Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska.

Centrala Wychowania Fizycznego[edytuj | edytuj kod]

Powstanie organizacji CWF zostało ogłoszone we wrześniu 1920 i formalnie miała się ona zajmować propagowaniem zdrowego stylu życia i upowszechnianiem sportu. De facto CWF była instytucją przykrycia działań na terytorium powersalskiej Rzeszy Niemieckiej żołnierzy i agentów wywiadu z Sekcji Plebiscytowej Oddziału II Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych, kierowanej przez kpt. Tadeusza Puszczyńskiego[30][31][32][33]. Jej siedziba mieściła się w Hotelu Lomnitz w Bytomiu. W rzeczywistości organizacja zajmowała się ochroną polskich wieców i placówek plebiscytowych, chroniąc osoby przygotowujące plebiscyt przed niemieckimi bojówkarzami z Kampforganisation Oberschlesien (Organizacji Bojowej Górnego Śląska). Na najwyższym szczeblu CWF powstał organ o nazwie Centrala, który był podporządkowany Polskiemu Komisariatowi Plebiscytowemu pod kierownictwem Wojciecha Korfantego. Na czele CWF stał kpt. Mieczysław Paluch, a potem ppor. Mieczysław Chmielewski. Szefem sztabu CWF był kpt. Alfons Zgrzebniok (dowódca I i II powstania śląskiego)[34][35], a jego zastępcą kpt. Michał Grażyński (późniejszy wojewoda śląski). Szefem sztabu technicznego był Józef Jędrośka, szefem referatu wywiadowczego – Józef Witczak. Przedstawicielstwem CWF w Polsce był Związek Przyjaciół Górnego Śląska. Po II powstaniu śląskim CWF zmieniła struktury partyzanckie na wzór przyjęty w wojsku regularnym. Pod koniec 1920 CWF miała 16 tys. zaprzysiężonych członków i tyle samo współpracowników, jednak dużym problemem tej organizacji był fakt, że rząd polski nie doceniał determinacji Ślązaków i nie wykazywał dostatecznego zainteresowania wsparciem CWF w środki do dalszej działalności, co stało się podstawą do wystosowania dramatycznego memoriału przez dowództwo CWF w dniu 20 grudnia 1920. Dnia 15 stycznia 1921 CWF została rozwiązana i włączona do nowej tajnej organizacji wojskowej pod nazwą Dowództwo Obrony Plebiscytu[36].

Dowództwo Obrony Plebiscytu[edytuj | edytuj kod]

Organizacja ta powstała 11 grudnia 1920 w Kępnie w Wielkopolsce z inicjatywy gen. Kazimierza Raszewskiego i Wojciecha Korfantego. Początkowo w celach konspiracyjnych nosiła ona nazwę Warszawskie Towarzystwo Przemysłowo-Budowlane. Dowództwo Obrony Plebiscytu po wcieleniu do niego CWF stało się głównym ośrodkiem dowódczym polskiego podziemnego ruchu zbrojnego na Górnym Śląsku. Ze względów bezpieczeństwa siedziba kierownictwa znajdowała się w Grodźcu, a od lutego 1921 w Sosnowcu. Oprócz CWF w skład DOP weszli także popowstaniowi śląscy uchodźcy, Związek Przyjaciół Górnego Śląska (jako organ kwatermistrzowski) i Związek Hallerczyków (skupiający kilka tysięcy Górnoślązaków z dawnej armii Hallera). Na czele organizacji stał początkowo płk dr Paweł Chrobok, a jego zastępcą był ppłk Maciej Mielżyński (w kwietniu został jej dowódcą). W szeregi tej organizacji zostały powołane kilkuosobowe inspektoraty, które z czasem poza funkcjami inspekcyjnymi przejęły funkcje dowódcze w terenie.

Powstały następujące inspektoraty:

  1. Inspektorat – Katowice, Bytom, Zabrze, Królewska Huta;
  2. Inspektorat – Racibórz, Pszczyna, Rybnik;
  3. Inspektorat – Gliwice, Tarnowskie Góry;
  4. Inspektorat – Lubliniec, Olesno;
  5. Inspektorat – Opole, Kluczbork;
  6. Inspektorat – Strzelce Opolskie, Koźle, Prudnik.

Na czele Głównego Inspektoratu stał Karol Grzesik.

Dowództwo Obrony Plebiscytu w lutym 1921 liczyło ok. 30 tys. członków, a w kwietniu 1921 już ok. 40 tys. W celu uzyskania wsparcia w wyposażeniu DOP nawiązała współpracę z dowódcami sąsiadujących ze Śląskiem polskich okręgów wojskowych: gen. Kazimierzem Raszewskim w Poznaniu i gen. Stanisławem Szeptyckim w Krakowie, którzy wbrew stanowisku rządu polskiego (niechcącego zaogniać sytuacji) przekazywali potajemnie uzbrojenie na Górny Śląsk. Po plebiscycie i niekorzystnych dla Polaków propozycjach podziału Górnego Śląska, w DOP przystąpiono do przygotowywania powstania. W chwili ogłoszenia stanu alarmowego w dniu 2 maja 1921[37] DOP przekształcono w Naczelną Komendę Wojsk Powstańczych.

Naczelna Komenda Wojsk Powstańczych[edytuj | edytuj kod]

Najwyższy polski organ militarny na Górnym Śląsku powstały w przededniu wybuchu III powstania śląskiego, 2 maja 1921[37]. Komendą kierował ppłk Maciej Mielżyński, a od 7 czerwca 1921[37] ppłk Kazimierz Zenkteller. Naczelna Komenda zajmowała się dowodzeniem i organizacją zaopatrzenia w czasie walk powstańczych. Wojciech Korfanty w tym czasie koordynował działania polityczne, piastując funkcję dyktatora w organie o nazwie Naczelna Władza Cywilna na Górnym Śląsku i w jego Komitecie Wykonawczym, w którego skład wchodzili: Józef Rymer, Józef Grzegorzek, Józef Biniszkiewicz, Franciszek Roguszczak, Michał Grajek, Adam Wojciechowski i Klemens Borys.

Siedziba Naczelnej Komendy mieściła się w Szopienicach przy ul. Lwowskiej 2 (obecnie VI Liceum Ogólnokształcące im. Jana Długosza w Katowicach-Szopienicach).

Naczelna Komenda została zlikwidowana w lipcu 1921, po zakończeniu III powstania śląskiego.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Józef Grzegorzek, Pierwsze powstanie śląskie 1919 roku w zarysie, Katowice 1935, s. 38.
  2. ↑ Tadeusz Kmiecik, Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego w latach 1918–1939, Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, Słupsk 2005, s. 86–95 [dostęp 10 sierpnia 2017].
  3. ↑ Andrzej Misiuk, Tworzenie się systemu wojskowych służb specjalnych w Polsce w latach 1918–1922. pamiec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-07)]., w: Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 1, red. Wojciech Skóra i Paweł Skubisz, Instytut Pamięci Narodowej, Szczecin 2016, s. 18–19 [dostęp 7 sierpnia 2017].
  4. ↑ Danuta Poźniakowska-Hanak, Oddział II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego 1919–1921, biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego, s. 2. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-06)]. [dostęp 3 maja 2019].
  5. ↑ Józef Grzegorzek, op. cit., s. 30, 34.
  6. ↑ Encyklopedia Powstań Śląskich, red. Franciszek Hawranek (i in.), Opole 1982, s. 414.
  7. ↑ Józef Grzegorzek, op. cit., s. 36.
  8. ↑ Józef Grzegorzek, op. cit., s. 38.
  9. ↑ Józef Grzegorzek, op. cit., s. 43.
  10. ↑ Dreyza Józef, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-03-11].
  11. ↑ Józef Grzegorzek, op. cit., s. 42–44.
  12. ↑ Historia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” [online], Muzeum Śląskie [dostęp 2021-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12].
  13. ↑ Mirosław Ponczek, Początki i rozwój polskiej kultury fizycznej na Górnym Śląsku do 1945 roku, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie Kultura Fizyczna”, 12 (1), 2013, s. 59–91, ISSN 1895-8680 [dostęp 2021-01-31] (pol.).
  14. ↑ 95 lat temu powstała Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska • Aktualności • Urząd Miasta w Siemianowicach Śląskich [online], www.siemianowice.pl [dostęp 2021-01-31].
  15. ↑ Srebrna księga Sokolstwa Polskiego na Śląsku - Śląska Biblioteka Cyfrowa [online], www.sbc.org.pl [dostęp 2021-02-01] (pol.).
  16. ↑ Srebrna księga Sokoła katowickiego - Śląska Biblioteka Cyfrowa [online], sbc.org.pl [dostęp 2021-02-01] (pol.).
  17. ↑ Rajmund Hanke, Śpiewacy w powstaniach śląskich, „Śpiewak Śląski” nr 1–2 (362–363) 2006, s. 3–7 [dostęp 2021-03-11].
  18. ↑ Andrzej Wójcik, Twórcy naszej historii – Joanna Żnińska (1871–1949). Jest w Zabrzu ulica..., „Śpiewak Śląski” nr 1 (423) 2018, s. 17 [dostęp 2021-03-12].
  19. ↑ Żnińska Joanna, Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku [dostęp 2021-03-12].
  20. ↑ Górnośląski leksykon biograficzny, red. Bogdan Snoch, Katowice 1997, s. 72.
  21. ↑ Regina Czarnecka, Organizacja Sztabu Generalnego WP (Naczelnego Dowództwa WP) w latach 1918–1921, biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego, s. 5, 8, 12. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-08)]. [dostęp 3 maja 2019].
  22. ↑ Józef Grzegorzek, op. cit., s. 65–68.
  23. ↑ Ludwik Hass, Władysław Antoni Malski, w: Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 10 sierpnia 2017].
  24. ↑ Edmund Jakubowski, Z papierów Jana Kędziora z Katowic, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach”, nr 32, Prace Historyczne, nr 2, Katowice 1967, s. 255–257.
  25. ↑ „Gazeta Śląska” z 1925, nr 32, s. 1.
  26. ↑ Źródła do dziejów powstań śląskich, pod red. Kazimierza Popiołka, t. I, cz. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963, s. 271.
  27. ↑ Jan Wyglenda (ps. K.B.), Bój w pszczyńskich lasach, „Powstaniec” z 1939, nr 34, s. 28–29.
  28. ↑ Mój dziadek był powstańcem, red. Maciej Kluss, oprac. Sylwia Smolarek-Grzegorczyk, Wydawnictwo Muzeum Zamkowego w Pszczynie, Pszczyna 2022, s. 19–20.
  29. ↑ Sylwia Smolarek-Grzegorczyk, Mój dziadek był powstańcem – Stanisław Krzyżowski, Muzeum Zamkowe w Pszczynie [dostęp 5 marca 2024].
  30. ↑ Tadeusz Kmiecik, op. cit., s. 89–92 [dostęp 10 sierpnia 2017].
  31. ↑ Andrzej Misiuk, op. cit., s. 21. pamiec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-07)]. [dostęp 10 sierpnia 2017].
  32. ↑ Krzysztof Bar, Akta wytworzone w wyniku działalności wiceministrów spraw wojskowych w latach 1919–1939, biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego, s. 2. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-08)]. [dostęp 3 maja 2019].
  33. ↑ Regina Czarnecka, Organizacja Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk.) w latach 1918–1921, biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego, s. 100–101. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-06)]. [dostęp 3 maja 2019].
  34. ↑ Encyklopedia Powstań Śląskich, op. cit., s. 653.
  35. ↑ Jan Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa–Wrocław 1973, s. 172.
  36. ↑ Encyklopedia Powstań Śląskich, op. cit., s. 66.
  37. ↑ a b c Encyklopedia Powstań Śląskich, op. cit., s. 318.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Edward Długajczyk, Wywiad polski na Górnym Śląsku 1919–1922, Katowice 2001.
  • Józef Grzegorzek, Pierwsze powstanie śląskie 1919 roku w zarysie, Katowice 1935.
  • Edmund Jakubowski, Z papierów Jana Kędziora z Katowic, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach”, nr 32, Prace Historyczne, nr 2, Katowice 1967.
  • Encyklopedia Powstań Śląskich, red. Franciszek Hawranek (i in.), Opole 1982.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polska_Organizacja_Wojskowa_Górnego_Śląska&oldid=73069753”