Polenlager

Pałac Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, gdzie znajdował się Polenlager 10

Polenlager (z niem. obóz dla Polaków[1]) – system 26 niemieckich obozów koncentracyjnych i miejsc pracy przymusowej dla Polaków (często z uwzględnieniem kobiet i dzieci) na Górnym Śląsku (w tym 4 na czeskim) i w Zagłębiu Dąbrowskim podczas II wojny światowej[2].

 Osobny artykuł: Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej dokonane przez Niemców.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Nakaz wysiedlenia z Sosnowca z 1942 roku wystawiony na nazwisko Antonine Hedwig Gawedzki z pieczątką Pole – Polak
Kartka pocztowa z pieczątką Polenlagru

Bezpośrednią przyczyną powstania obozów dla Polaków na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim były trudności związane z osiedlaniem na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim Niemców przesiedlanych z Besarabii, Bukowiny i Litwy w ramach akcji Heim ins Reich[3]. Szef Głównego Urzędu Sztabowego Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums SS-Obergruppenführer Ulrich Greifelt sygnalizował Heinrichowi Himmlerowi o poważnych trudnościach w zakwaterowaniu przesiedlonych Niemców, proponując dokonywanie wysiedleń Polaków z ziem wcielonych do III Rzeszy do Generalnego Gubernatorstwa.

W tych okolicznościach w połowie 1942 roku Heinrich Himmler podjął decyzję odnośnie do organizacji na Górnym Śląsku systemu obozów koncentracyjnych dla Polaków pod nazwą „Polenlager”. Administrację nad tymi obozami powierzono agendzie partii nazistowskiej Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle, która dysponowała rozbudowaną siecią obozów przesiedleńczych dla Niemców przesiedlanych w ramach akcji Heim ins Reich[4][3] pod kierownictwem Obergruppenführera SS Wernera Lorenza[5]. Obozy organizowano w skonfiskowanych przez Niemców budynkach fabrycznych i prywatnych oraz publicznych obiektach o charakterze religijnym i świeckim.

Na podstawie relacji świadków i zachowanych dokumentów historycy ustalili, że liczba więźniów była zmienna, uzależniona od aktualnie przeprowadzanych wysiedleń ludności polskiej z Górnego Śląska i z Zagłębia Dąbrowskiego, jednorazowo wynosiła w mniejszych obozach 200 osób, a w większych ok. 1200 osób. W sumie w obozach dla Polaków w czasie II wojny światowej przebywało wiele tysięcy ludzi.

System organizacyjny[edytuj | edytuj kod]

Obozy dla Polaków objęte były czterostopniowym systemem organizacyjnym. Nadrzędną instancją nad nimi był Główny Urząd VoMi, kolejnymi ogniwami pośrednimi były Dowództwo Operacyjne VoMi dla Górnego Śląska (niem. „Einsatzführung Oberschlesien”) oraz powiatowe dowództwa nad obozami znajdujące się m.in. w Raciborzu i Chorzowie[3]. Najniższą, sprawującą nadzór bezpośredni nad więźniami, było kierownictwo poszczególnych obozów złożone z oficerów oraz żołnierzy SS.

Rozmieszczenie obozów[edytuj | edytuj kod]

Zidentyfikowano ok. 30 obozów dla Polaków na Górnym Śląsku, choć niektórzy historycy szacują ich liczbę na większą[4]. Zachowana dokumentacja wskazuje na plany dalszej rozbudowy sieci obozów

Nazwa obozu Miejscowość Powiat w czasie wojny Lokalizacja
Polenlager 4 Dąbrówka Mała (niem. Eichenau) dzisiejszy teren Katowic
Polenlager 7 Ruda Śląska, Kochłowice pow. katowicki istniał od 20 sierpnia 1942 r. do stycznia 1945 r. w budynku szkoły powszechnej przy ul. Młodzieżowej 26[6]
Polenlager 10 Siemianowice Śląskie (Laurahutte) pow. katowicki znajdował się w zabudowaniach pałacowych i dworskich Donnersmarcka, dzisiejszy pałac w siemianowickim parku
Polenlager 11 Siemianowice Śląskie
Polenlager 28 Orzesze pow. pszczyński znajdujący się w Kolonii Marii, w budynkach szpitalnych[7]
Polenlager 32 Bogumin pow. cieszyński,

Czechy

zginęło 104 Polaków [1]
Polenlager 40 Frysztat pow. cieszyński, Czechy obecnie dzielnica Karwiny
Polenlager 41 Piotrowice koło Karwiny pow. cieszyński, Czechy
Polenlager 56 Lyski (niem. Lissek)[8] pow. rybnicki
Polenlager 58 Pszów pow. rybnicki Obecnie pow. wodzisławski
Polenlager 63 Czechowice-Dziedzice (niem. Polenlager Tschechowitz-Dzieditz)[9] pow. bielski
Polenlager 75[10] Racibórz Strzelnica (niem. Polenlager Ratibor) pow. raciborski
Polenlager 82 Pogrzebień pow. raciborski Obóz dla dzieci na terenie dawnego pałacu Arthura Baildona.
Polenlager 83 Dolní Benešov pow. raciborski, Czechy
Polenlager 85 Korfantów, pow. niemodliński
Polenlager 86 Otmuchów (niem. Ottmachau)[11], pow. grodkowski
Polenlager 92 Kietrz pow. głubczycki
Polenlager 93 Gliwice Sobieszowice pow. gliwicki
Polenlager 95 Żory (niem. Sohrau)[12] pow. rybnicki
Polenlager 97 Rybnik[13] pow. rybnicki
Polenlager 168 Gorzyce (niem. Polenlager Groß Gorschütz)[14] pow. raciborski znajdujący się w budynku „Małego Zamku”, obecnie pow. wodzisławski
Polenlager 169 Kolonia Fryderyka, Gorzyczki pow. raciborski obecnie pow. wodzisławski
Polenlager 188 Piekary Śląskie (niem. Deutsch Piekar)[15]
Polenlager 189 Zawiść, pow. pszczyński pow. pszczyński
Polenlager 209 Chorzów (niem. Polenlager Königshütte)[16] pow. chorzowski na terenie Królewskiej Huty, po wojnie Huty Kościuszko
Polenlager Tichau Tychy[17]
Polenlager Friedland Mieroszów[18]
Gefangenlager Skrochowitz Skrochowice[19][20], pow. opawski (Czechy/Kraj Sudetów) znajdujący się w dawniej cukrowni

Po wojnie[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu wojny obozy dla Polaków stały się przedmiotem dochodzenia podczas ósmego procesu norymberskiego, który postawił Volksdeutsche Mittelstelle (VoMi) w stan oskarżenia jako jedną z czterech zbrodniczych organizacji w łonie SS. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że obozy, którymi administrowała VoMi, nie różniły się zbytnio od innych niemieckich obozów koncentracyjnych[21].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Polenlager, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-11-11].
  2. ↑ Polenlager – lista miejsc pamięci narodowej z lat 1939–1945. katowice.uw.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-02)]. Katowice.uw.gov.pl.
  3. ↑ a b c Harbar, Tokarz i Wilczur 1979 ↓.
  4. ↑ a b Hrabar 1972 ↓.
  5. ↑ Valdis O. Lumans, Werner Lorenz – Chef der »Volksdeutschen Mittelstelle«, w: Die SS: Elite unter dem Totenkopf, Ronald Smelser, Enrico Syring, Schöningh, Paderborn 2000, ISBN 3-506-78562-1, s. 332–345.
  6. ↑ Polenlager nr 7 w Kochłowicach. hm.fotohistoria.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-01)].
  7. ↑ Polenlager Nr. 28 Orzesze, Bundesarchiv.
  8. ↑ Polenlager Nr. 56 Lissek, Bundesarchiv.
  9. ↑ Polenlager Tschechowitz-Dzieditz, Bundesarchiv.
  10. ↑ Polenlager Ratibor Bundesarchiv.
  11. ↑ Polenlager Ottmachau, Bundesarchiv.
  12. ↑ Polenlager Sohrau, Bundesarchiv.
  13. ↑ Polenlager Nr. 97 Rybnik, Bundesarchiv.
  14. ↑ Polenlager Groß Gorschütz, Bundesarchiv.
  15. ↑ Polenlager Nr. 188 Deutsch Piekar, Bundesarchiv.
  16. ↑ Polenlager Königshütte Bundesarchiv.
  17. ↑ Polenlager Tichau, Bundesarchiv.
  18. ↑ Polenlager Friedland Bundesarchiv.
  19. ↑ Obóz koncentracyjny, Skrochowice. smirci-krize.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-30)].
  20. ↑ Skrochovice – první nacistický tábor na Českém území. krnovsko.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-08)].
  21. ↑ Akta Procesów norymberskich „Trials” t. IV, s 653-654.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Roman Z. Hrabar: Niemieckie obozy dla Polaków na Śląsku w czasie II wojny światowej „Polenlager”. Katowice: Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo „Śląsk”, 1972.
  • Roman Harbar, Zofia Tokarz, Jacek Wilczur: Czas niewoli, czas śmierci. Warszawa: Interpress, 1979.
  • Zbigniew Łukowski, Zbrodnie hitlerowskie na Śląsku Opolskim w latach 1933–1945, Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1978.
  • Andělín Grobelný, Bohumil Čepelák, „Bohumín, studie a materiály k dějinám a výstavbě města”, PROFIL 1976 Ostrava.
  • POSTANOWIENIE o umorzeniu śledztwa, IPN

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polenlager&oldid=71805214”